Zeg maar de Ilias, maar dan in Japan
Peter Breedveld
Ik lees vrijwel nooit Nederlandse vertalingen van literatuur omdat met het Nederlands de tekst in mijn hoofd altijd wordt overgoten met een lobbige saus van Hollandse lompheid. Er is iets aan het Nederlands dat alles platslaat en overal de sprankeling vanaf haalt. Alsof die penetrante “verbeeld je maar niks”-mentaliteit in onze taal zit ingebakken. De “doe maar normaal dan doe je gek genoeg”-dictatuur. Er zijn natuurlijk voorbeelden van schrijvers die het Nederlands wel kunnen laten sprankelen, zoals Jan Slauerhoff, Carry van Bruggen en Hafid Bouazza. Theo van Gogh had er ook talent voor, al zal niemand behalve ik dat ooit erkennen. Andere schrijvers weten het hoekige, weerbarstige van het Nederlands goed te exploiteren, zoals W.F. Hermans.
Maar ik dwaal af. Nederlandse vertalingen van wereldklassiekers werken voor mij meestal niet omdat ik dan een Rotterdamse dokwerker of een Amsterdamse cabaretier in mijn hoofd hoor spreken. Met het Japanse epos De Val van de Taira is dat helaas niet anders. Vertaald door Jos Vos, eerder gelauwerd voor zijn vertaling van de Genji Monogatari, één van mijn lievelingsboeken, en iemand die alles weet van Japan en de Japanse taal. Een Vlaming bovendien, en die worden door Nederlanders sowieso op een voetstuk gezet vanwege hun verfijnde taalgevoel. Hij weet ook nog eens alles over de tijd waarin De Val van de Taira zich afspeelt, de veertiende eeuw, maar bij mij wekten veel passages toch bevreemding, bijvoorbeeld als een krijgsheer zegt dat iets “gelul” is, of dat iemand “lult” of iets dergelijks, ik heb geen aantekeningen gemaakt tijdens het leven en kan het in het vuistdikke boek (700 pagina’s!) niet meer terugvinden.
Ik weet niet wat er in de originele tekst staat, maar ik kan me voorstellen dat een veertiende-eeuwse Japanner van enige statuur iets gezegd kan hebben als: “Hij praat uit het achtereinde van een ezel” of iets dergelijks. “Dat is gelul” brengt mij naar de haven van Rotterdam en zo had ik dat vaker, dat in mijn hoofd twintigste-eeuwse Nederlanders aan het woord waren en geen veertiende-eeuwse Japanners.
Zelfmedelijden
Ik weet wel dat De Val van de Taira zich voor het grootste deel ver van het keizerlijke hof afspeelt, maar vooral in de provincies, in dorpen en bergen en op de slagvelden, dus ik verwacht niet constant verfijnde poëzie zoals in Genji en het Hoofdkussenboek, maar ik heb een shitload aan samoeraifilms gezien en ook wel een paar boeken gelezen en volgens mij praatten Japanners toen gewoon niet zo.
Niet dat ik geen plezier heb beleefd aan De Val van de Taira. Ik vond het zeer onderhoudend, al duurde het wel 200 pagina’s voor ik er een beetje in begon te komen. Het duurt heel lang voordat de ruzie tussen twee rivaliserende clans, de Taira en de Minamoto, tot een uitbarsting komt. Eerst worden de Minamoto constant vernederd en getreiterd door de Taira, die de baas zijn aan het hof, en dan wordt er geklaagd en gehuild en gewenteld in zelfmedelijden, dat je na vijftig pagina’s al denkt: “Nou weet ik ik het wel, ga er wat aan doen of hou erover op en berust je in je lot.” En dan moet je nog 150 pagina’s van dit gejammer door.
Hoe dat ging in die tijd: de keizer was het staatshoofd in Japan, een soort god op aarde, maar de werkelijke macht was in handen van de familie die erin was geslaagd een dochter met de keizer getrouwd te krijgen en die dus de kroonprins voortbracht, de volgende keizer. Die werd dan vaak op belachelijk jonge leeftijd al op de troon gezet met zijn opa als regent, want eenmaal volwassen wist een keizer niet hoe snel die zich moest terugtrekken in een klooster om van het gezeik van zijn schoonfamilie en het gekonkel aan het hof af te zijn. En zo deed iedereen in Japan dan alleen nog maar wat die familie leuk vond.
Raspoetin-achtige monnik
Goed, op zeker moment waren dat de Taira en die probeerden de Minamoto eruit te werken, dat machtsmisbruik wordt de Minamoto op een gegeven moment te gortig en dan is het vechten geblazen. Er volgt een epos van honderden pagina’s met vele beschrijvingen van gevechtshandelingen en heldendaden, vaders die hun zoons zien sterven, helden die hele families in de pan hakken voordat ze zelf, doorboord met pijlen, het loodje leggen en kampioenen in beide kampen die elkaar de loef afsteken en de eer van hun heren moeten redden.
Net als in de Ilias, en een tweede overeenkomst met dat Griekse epos is dat ook De Val van de Taira aanvankelijk mondeling werd overgeleverd door rondtrekkende bards die fragmenten uit het epos ten gehore brachten (iedereen kende grosso modo de hele geschiedenis wel) voordat alles werd opgeschreven en bij elkaar gebracht.
Maar die gevechten zijn niet het interessantste van dit epos. Intrigerend vind ik de verhalen in de marges van al die vechtjasserij. Een steekspel rond een paard van iemand van de Minamoto, waar een Taira-heer zijn oog op heeft laten vallen, dat van de eigenaar wordt afgepakt en gebrandmerkt, om de vernedering compleet te maken, en dat dan één of twee hoofdstukken later terugkomt, als de gedupeerde wraak neemt. Een opportunistische krijgsheer die dan weer de kant van de Taira kiest en vervolgens overloopt naar de Minamoto, maar een onbetrouwbare bondgenoot blijft, vooral geïnteresseerd in zijn eigen belangen, en wie kan hem dat kwalijk nemen? Een Raspoetin-achtige monnik die een Minamoto-heer aanzet tot opstand tegen de Taira met een kulverhaal over een schedel, die van de vader van die heer zou zijn.
Onthoofde peuter
Interessant is ook dat de Taira in het begin ondubbelzinnig als schurken worden neergezet, maar dat gaandeweg de strijd allerlei grijstinten zich beginnen af te tekenen, dat duidelijk wordt dat als de Minamoto aan de macht zijn, er niets wezenlijk zal veranderen. De rollen zullen zijn omgedraaid, meer niet.
Het boek is uitermate gewelddadig, er worden heel wat hoofden afgehakt en buiken opengereten. Er wordt een driejarig jongetje onthoofd, de daders moeten er wel vreselijk om huilen, dat wel. Maar als het moet, dan moet het. Er werd wat afgehuild in die tijd. Het waren geen kille moordenaars, die krijgsheren, het onthoofden en aan stukken rijten deden ze door hun tranen heen. “Hun mouwen waren doorweekt”, staat er dan altijd in de Japanse teksten uit die tijd. Toen ik voor het eerst de Genji Monogatari las, heeft het lang geduurd voordat ik begreep dat die mouwen nat werden omdat er tranen mee van gezichten werden geveegd.
Is het Vrije Woord u écht lief? Help me dan met een financiële bijdrage. Doneer aan de enige dwarsdenkende, onafhankelijke (maar echt) site van Nederland. Rekeningnummer NL59 RABO 0393 4449 61 (N.P. Breedveld, Rabobank Rijswijk), SWIFT BIC RABONL2U. Lees hier waarom dat niet met PayPal kan, maar steunen via Patreon kan weer wel en sinds kort ook met een Tikkie. Wordt dat symbool van de Hollandse krenterigheid tenminste voor iets nuttigs ingezet. Adverteren? Mail mij.
boeken, Peter Breedveld, 09.09.2022 @ 11:30
RSS