‘Witte mensen moeten zichzelf bevrijden’
Tayfun Balçik
Scène uit Gate of Flesh (Seijun Suzuki)
De stichting YEDRA en het platform The Hague Peace Projects vertonen in Den Haag de docu ‘Wit is ook een Kleur‘ van Sunny Bergman. Ik ga nogmaals kijken en schrijf een paar dingen op.
Hoogleraar Philomena Essed praat in de docu over kinderen die ongefilterd de sociale werkelijkheid van witte superioriteit reproduceren. Tofik Dibi meldt dat er minder tolerantie is voor ‘zwarte vergrijpen’, niet-witte mensen worden harder gestraft. Een witte man die zich in zwart gezelschap steeds ongemakkelijker voelt. Kunta Rincho: “je eerste reactie is meestal defensief, maar het eerste ongemak kan ook het begin zijn van iets moois.”
Ook na een tweede of derde keer is ‘Wit is ook een Kleur‘ heftig, emotioneel en prachtig tegelijk. Een witte vrouw die ‘haar eigen soort’ aan het denken zet. Ik denk zelf aan de witte mensen met wie ik werk. Zijn dat de laatste witte parels in een zwarter wordend Nederland? Of wacht, ben ik nu wit-positieve en zwart-negatieve terminologie aan het reproduceren?
Tij keren
Na de film is er een dubbelinterview met Sunny Bergman en Sylvana Simons. Moderator Sharon Wezer zorgt voor een vloeiende schakeling naar het Engels. Maar eerst een reactie uit de zaal. De politicoloog Mirko Jouamer heeft het over de “cluelessness” van de witte mensen in de documentaire. Zo geprivilegieerd dat ze blind zijn voor hun eigen subjectiviteit. Bergman: “Ik heb deze docu inderdaad specifiek voor witte mensen gemaakt. Om ze te confronteren met hun “Whiteness”.
Een witte vrouw uit de Schilderswijk staat op: “Ik ben zo geschrokken door de kinderen. Het gesprek moet gevoerd worden. Hoe gaan we de tij keren, Sylvana?”
Sylvana vertaalt de vraag en antwoordt: “Het is erg moedig van je om die vraag hier te stellen. Hoe we het tij keren? Nou, door te doen wat we nu doen, met elkaar in dialoog gaan. Een paar uur geleden nog vroeg een journalist me: ‘Sylvana, is Nederland nou echt zo racistisch?’ Ik was nog zo dom om die vraag te beantwoorden ook. We moeten om te beginnen accepteren dat racisme in Nederland een issue is.”
Kennis zuiveren
Ze gaat door: “Ik heb gehuild om deze documentaire. Het is de eerste keer dat iemand in Nederland zo’n film heeft gemaakt. We moeten onze kennis zuiveren van seksisme, racisme, islamofobie en xenofobie. Het is tijd voor introspectie. Ik heb mezelf daar ook aan onderworpen. En dat is geen sinecure. Want eerst kon je als excuus aandragen dat je het niet wist. Ik ook. Ik heb mijn kinderen naar feestjes met Zwarte Piet laten gaan. Ik was niet bewust genoeg.”
Sunny: “Je stond ze toe zich wit te gedragen.”
Sylvana: “Inderdaad. Zodat ze zouden worden geaccepteerd in een Witte samenleving.”
Sunny: “Half geaccepteerd. Mijn kind vroeg me eens: ‘Mama, waarom wonen alle Marokkanen in flats’? We moeten praten over sociaal-economische factoren. Machtsverhoudingen, waardoor Marokkanen in flats wonen en witte mensen in betere huizen.”
Maatschappij ontmantelen
Sharon Wezer: “Waarom ben je de politiek in gegaan, Sylvana?”
Sylvana: “Onze problemen zijn geïnstutionaliseerd. Ze zijn structureel. Kijk naar Aletta Jacobs, die opgroeide in een maatschappij die door mannen voor mannen was ontworpen. We leven in een maatschappij die niet voor ons is gemaakt. Die maatschappij wil ik via de politiek afbreken om een nieuwe op te bouwen. Representatie is heel belangrijk. De eerste keer dat ik zwarte mensen in een positief daglicht zag, was in de Cosby Show.”
Sunny: “Veel niet-witte mensen leven in een dubbele realiteit, omdat ze weten hoe de dominante maatschappij werkt, maar tegelijkertijd hun eigen sociale werkelijkheid hebben.”
Sylvana: “Ignorance is bliss, maar je kunt niet meer terug zodra je die eerste stap hebt gezet. Bevrijd jezelf als witte persoon.”
Moet gezellig blijven
We geven Sylvana en Sunny het applaus dat ze verdienen. Maar daarmee eindigt de dag niet. Nu ben ik samen met Aminata Cairo, Mounir Samuel en Nordin Tahboun aan de beurt. Ik vertel over mijn wijk in Amsterdam Oud-West en Nieuw-West. Over taal en de onzekerheid die allochtonen voelen in contact met autochtone Nederlanders. Dat ze zich pas echt vrij voelen in een taal die alleen zij onderling spreken.
De onderzoeker Cairo heeft het over “racial insanity” in Nederland. Als het je niet bevalt, mag je maar oprotten. Dat was dertig jaar geleden zo en nu nog steeds. Het moet wel gezellig blijven. “Maar tradities van vijfhonderd jaar oud ga je niet in twee jaar omgooien. It’s not gonna be gezellig for a while.”
Een jongedame uit de zaal: “Hoe bespreek je racisme? Ze zeggen tegen mij steeds: ‘Wees geen Sylvana’. Soms noemen ze me een Kankermarokkaan of Stinkturk.”
Sylvana: “Je moet niet opgeven. Onze studenten vallen af om dit soort redenen.”
Eendimensionale identiteiten
Mounir Samuel krijgt het woord. Hij heeft lang gewacht. Maar eenmaal aan de beurt worden we overweldigd door een storm van woorden, ideeën, inconsistenties en interessante try-outs. “We moeten eens stoppen met onszelf Turk of Marokkaan te noemen, we zijn Nederlanders”, zegt hij in reactie tegen mij. Maar daarna is hij wel trots op zijn Egyptische achtergrond. Hij noemt zichzelf een “tussenmens” en dat Mounir “in transitie is”. De term christianofobie wordt gemunt. “Wat geen fobie is”.
Interessanter is het wanneer Mounir het heeft over het “ontwitten” van instituties. Dat kan bijvoorbeeld door in de klas mensen naar voren te halen en dat iedereen roept wat in hem of haar opkomt. “Lang, zwart, moslim, vrouw, hoofddoek, enzovoort”
“Wat opvalt is dat we bij een vrouw met een hoofddoek bijna altijd moslim zeggen, maar nooit lesbisch of zo. Eendimensionale identiteiten moeten we bestrijden”, aldus Mounir.
Schilderswijkers demoniseren
De sociaal-ondernemer Nordin Tahboun uit Schilderswijk mag het karwei voor vandaag afmaken. Hij vertelt over een docent die in een bijna compleet witte zaal de bewoners van de Schilderswijk demoniseert. “Aan een Schilderswijker werd de Schilderswijk uitgelegd”. Daarna vertelt hij over een georganiseerd wandelingetje voor mensen van buiten de wijk. “Toen we er al lang al waren, zei een van de mensen: ‘En zijn we er al?’, had ze een dierentuin verwacht of zo?”
Tayfun Balçik is historicus, gespecialiseerd in de moderne geschiedenis van Turkije en die van Amsterdam-West. Hij heeft een Facebook-pagina.
Tayfun Balçik, 08.03.2017 @ 08:05
7 Reacties
op 08 03 2017 at 10:38 schreef ikzelf:
“Eendimensionale identiteiten moeten we bestrijden”
Het bizarre is dat niemand zichzelf als één-dimensionaal beschouwt of gezien wil worden, maar met het grootste gemak de ander zo wegzet: moslim, gekleurd, vluchteling, gelukzoeker, LGTBIQ, enz.. Tijd dus voor de gewaarwording bij de witte mens om eindelijk eens te beseffen dat niemand en niets ééndimensionaal is, hijzelf niet, maar de ander evenmin.
Kan deze film niet verplichte kost worden op het voortgezet onderwijs?
op 08 03 2017 at 11:46 schreef Debby Romberg:
Met belangstelling en naar ik zelf denk een open blik volg ik de discussie die ik voor het eerst zag in een bericht van The Hague Peace Projects. Vandaar kwam ik op dit artikel.
En mijn reactie is omdat ik het pijnlijk vind te lezen dat er zo fel vooroordelen worden neergezet onder de noemer van ‘zo denken en doen blanke/witte mensen’. Vooroordelen en aannames: “Daarna vertelt hij over een georganiseerd wandelingetje voor mensen van buiten de wijk. “Toen we er al lang al waren, zei een van de mensen: ‘En zijn we er al?’, had ze een dierentuin verwacht of zo?””. Er is geen duidelijke overgang van bijvoorbeeld Laakkwartier of Spoorwijk naar de Schilderswijk. Alleen voor wie de straatnaambordjes leest waarop te lezen staat naar wie een straat is vernoemd kan vaststellen dat ie wel of niet al in de Schilderswijk is. Waarom wordt zo’n vraag dan zo opgevat?
Mounir, die ik ook in een Live uitzending zijn aangehaalde woorden heb horen zeggen, inderdaad in een overweldigend overkomende storm, heeft het over ‘ontwitten’ van instituten. En hoe wij dat zouden kunnen doen door mensen te laten benoemen wat ze zien als er iemand naar voren wordt gehaald, slaat de spijker op zijn kop: We doen dat als mensen allemaal, benoemen wat we zien. Zo werkt het menselijk brein om in een kwestie van milliseconden voor onszelf de indruk van wie of wat we zien te verwerken. Daar was laatst een mooi filmpje over gemaakt, mensen van verschillende komaf die geblinddoekt met elkaar aan tafel zaten en in gesprek gingen, zodat de eerste indrukken niet uit een beeld maar uit een stem/geluid bestonden. Zo konden mensen wiens volk oorspronkelijk vijandig tegenover elkaar staat elkaar als individu leren kennen en waarderen. Maar waar ik in dit aangehaalde betoog van Mounir over struikel is de term ‘ontwitten’.
Ik begrijp goed dat het in veel situaties erg zwart-wit werkt, heb met afschuw de ontwikkelingen in Amerika gevolgd. Racisme is een issue, ook hier in Nederland helaas. En een heel ernstig issue waar we zeker met elkaar iets aan moeten doen.
Zie je niet dat door wat jij wit-positieve en zwart-negatieve terminologie noemt, waar het artikel toch erg vol van staat, juist de verschillen in plaats van de overeenkomsten worden benadrukt?
Verschillen zijn grotendeels door begrip op te lossen. Wie vertelt mij hoe ik weet of iemand Turks, Marokkaans, Egyptisch, Surinaams, Antilliaans of anders is? En vertel nu niet dat het niet uitmaakt waar iemand vandaan komt, zolang ook die mensen het liefst met mensen van hun eigen culturele achtergrond samen zijn (omdat ze elkaar beter verstaan en begrijpen). Want zo werkt het menselijke brein namelijk ook, categoriseren naar ‘wij en zij’.
Ik denk persoonlijk dat het goed is om open te staan voor vragen. Als je wilt verbinden. En dat verbinden met een ander willen we niet altijd en niet met iedereen. Mensen die aan mij vragen: ‘hoe komt het dat je hand eraf is?’, kan ik de ene dag wat beter verdragen dan de andere dag, maar vaker nog is het door de manier waarop of meer nog door de persoon die het vraagt of ik er wel of niet op wil antwoorden. Want ik ben meer dan wat men ziet, of niet ziet. Alleen met beantwoorden van zo’n vraag die ik al honderden keren heb gehoord ben ik er niet. Mensen in een rolstoel moet je eens horen hoe vaak zij de vraag krijgen ‘hoe is het gebeurd?’. Ik heb besloten en er hard aan gewerkt om mezelf te zien als een ‘heel’ mens en niet meer over deze vragen wakker te liggen en sindsdien worden ze ook minder gesteld. Ik denk dat ik inmiddels door meer mensen als mens wordt gezien dan dat er mensen zijn die mij categoriseren als de vrouw met maar een hand.
Vragen die verschillen benadrukken in plaats van overeenkomsten zijn grotendeels te voorkomen door wedervragen te stellen. Je blik op de ander te richten en door te vragen over wat jij in een milliseconde denkt te zien. Moedig elkaar aan om ook de mensen waarvan jij hebt geconcludeerd dat ze discrimineren te vragen naar hun leven, naar wie zij zijn, waar zij van houden en wat zij doen. Dan is er grote kans dat je na zo’n gesprek beiden kan concluderen dat je je mens voelt en een menselijk gesprek hebt gehad.
op 08 03 2017 at 20:16 schreef Peter:
Hoi Debby, voor de volgende keer: één reactie tegelijk en die moet helemaal in één veldje passen, dus maximaal een woord of 200. Daarna mag je pas weer reageren als iemand anders is geweest. Dit om overstromingen te voorkomen.
op 09 03 2017 at 21:26 schreef MNb:
Tayfun, als je het goed vindt (en ook als je het niet goed vindt) blijf ik me toch wit gedragen. Alleen zie ik niet-wit als gelijkwaardig en doe ik mijn oprechte best me daarnaar te gedragen.
op 09 03 2017 at 23:17 schreef ikzelf:
Blijft de vraag wat je onder “je wit gedragen” verstaat, natuurlijk. Als dat inderdaad is dat je iedereen als gelijkwaardig beschouwd, dan is dat anders-wit dan waar Tayfun het over heeft (en waar ik het over had).
op 10 03 2017 at 14:24 schreef Murat:
MNb,
Vertel, wat is wit gedragen?
op 23 03 2017 at 15:37 schreef Maryam:
De documentaire “wit is ook een kleur” was inderdaad confronterend en stigmatiserend alsof alle blanke mensen met een voorprogrammering geboren worden. Een vriendin van mij (maatschappijdocente bovenbouw) merkte terecht op dat door de sociaal emotionele achterstand van kinderen met een migranten achtergrond, de meningen van kinderen snel bepaald worden. Namelijk is het aangetoond dat de leer en sociale achterstanden van kinderen met een migranten achtergrond significant zijn ten opzichte van hun leeftijdsgenootjes. Dit zorgt voor onbegrip en op jonge leeftijd al escalatie op de peuterspeelzaal, dagverblijf en kleuterschool. Kinderen zijn niet dom en pikken deze prikkels al snel op binnen hun associatief denken.
Ook zei Sunny: “Racisme is een uitsluitend wit probleem” Ik ben het daar ten zeerste mee oneens. Vraag maar aan een Koerd, een Armeen, een Assyriër, een Christen in het middenoosten, een Kopt, een Aleviet, een Shijiet in Nederland, een Tibetaan in China (enzovoorts) wat racisme is en je kunt een uitgebreid antwoord verwachten. Turkse en Marokkaanse medelanders klagen wel heel hard, maar toch kwam ik laatst de trein binnen en vroeg ik aan een Nederlands Turks meisje of ik
RSS