‘Wie Turkije bekritiseert, is al snel een verrader’

Tayfun Balçik

Scene uit Santa’s Slay.

Vorige week woensdag sprak ik met Bedel Bayrak, student antropologie aan de VU en net als ikzelf coördinator van de Turks-Koerdische gesprekken in het kader van de The Hague Peace Projects.

Hoe is het onder Koerden wat betreft Het Conflict?
“Je mag niet echt generaliseren, maar veel Koerden zijn pessimistisch en boos. Meerdere wijken en levens in de Koerdische steden zijn compleet verwoest. Mensen maken zich grote zorgen over hun toekomst. Het leven wordt steeds moeilijker, veel media zijn gesloten of gecensureerd.”

Klopt het dat Koerden vervreemd raken van Turkije?
“Ik begrijp wat je bedoelt. In de jaren negentig zagen de Koerden ook geen uitweg meer, maar ze bleven het proberen. Je hoort wel zeggen: ‘zie je wel, de Turkse regering is niet te vertrouwen’. Maar als er een regering komt die prioriteit maakt van de vredesbesprekingen, dan geloof ik dat er nog een goede kans is op duurzame vrede.”

Zal dat onder Erdogan gebeuren?
“Ik zie het niet zo snel gebeuren. Ik denk dat het voornaamste doel op dit moment het consolideren van zijn macht is, ook omdat hij mogelijk niet vrij is van vervolging als hij niet aan de macht blijft. Misschien zie ik het verkeerd.”

Volgens Wikipedia is nationalisme ‘een politieke ideologie die stelt dat de staat als politieke eenheid moet voortvloeien uit een natie als sociaal-culturele eenheid.’ Je hebt onder andere staatsnationalisme, imperialistisch nationalisme en bevrijdingsnationalisme. Welk nationalisme past bij de Turken en de Koerden?
“In mijn beleving is Turks en Koerdisch nationalisme erg divers. Koerdisch nationalisme bevat vaak elementen van bevrijdingsnationalisme, een drang naar zelfbeschikking. Variërend van nationale onafhankelijkheid tot erkenning van het Koerdisch als officiële taal en de etnische status van Koerden.”

In Turkije?
“In Turkije, maar ook in de andere landen waar Koerden leven. Je hebt uiteraard uiteenlopende ideeën hierover binnen de Koerdische gemeenschap. De PKK heeft bijvoorbeeld Marxistische roots en streeft niet meer naar een Koerdische natie-staat.”

Leg uit..
“Marxisme streeft naar een internationale, klasseloze maatschappij, klassesolidariteit in plaats van nationaliteit of etniciteit die de boventoon voert. Nationale bevrijding werd gezien als een tussen fase en niet zozeer doel an sich.”

En Turks nationalisme?
“Ik weet dus niet of je echt kunt kiezen. Maar de mythe van een historisch bloedlijn zie ik duidelijk terug, het idee van een gezamenlijke historische afkomst, verbonden met een etnische identiteit. In Turkije is dit van bovenaf opgelegd om binding te creëren in een etnisch en religieus sterk divers land. Maar het was meer een elitaire visie op wat Turkije moest zijn dan wat Turkije daadwerkelijk was. Nationalisme op zichzelf is gebaseerd op een fictieve verbondenheid, maar in Turkije heeft het zich niet ontwikkeld in een dialectisch proces, maar als een project dat door de strot van burgers is geduwd.”

Bestaan naties niet?
“De natiestaat bestaat als administratieve eenheid. Maar het is fictief, want de natie wordt vaak verondersteld te behoren tot soevereine rechthebbenden op een stuk land, afstammelingen van een grote ‘bloedlijn’.”

Bestaat de Turk of de Koerd?
“Nee, ‘De Koerden’ of ‘de Turken’ bestaan wel als etnische groep, maar ze zijn cultureel enorm divers. Aanwakkering van nationalistische gevoelens gaat overigens wel vaak hand in hand met een nauwer wordend begrip van wie tot de ‘in-group’ behoort, dus kort door de bocht: hoe nationalistischer hoe fijner het geloof in ‘de Turk’ of ‘de Koerd’.”

Is nationalisme niet een westerse ideologie die is overgewaaid naar oosterse beschavingen?
“Het idee dat nationalisme een volkomen Westers product is, is nogal etnocentrisch. Het centrum van de industriële wereld, het Westen, was er wel ‘vroeg bij’, maar in Zuid-Amerika bijvoorbeeld, dat door de Spanjaarden was ingedeeld in administratieve eenheden, kwam een anti-koloniaal nationalisme op. Ambtenaren die geboren waren in de koloniën, werden namelijk vaak als tweederangs beschouwd en konden niet doorgroeien naar een functie in Madrid, terwijl afgezanten van de koning uit Spanje wel topposities konden bekleden in de koloniën. Het nationalisme uit het Westen beïnvloedde weliswaar de voormalige koloniën, maar anderzijds inspireerden afscheidingsbewegingen uit de koloniën ook burgers in Europa, bijvoorbeeld tegen heersende monarchieën.”

Terug naar Koerden en Turken. Is het probleem niet dat Koerden in Turkije onder het juk van de Turken moeten leven in een Turkse staat?
“Ik denk dat assimilatiepolitiek de kern is van het probleem, ontstaan uit angst voor verdere desintegratie van het voormalige Ottomaans rijk. Om verdere versplintering te voorkomen, is er een assimilatiepolitiek toegepast zowel voor de Koerden als alle andere minderheden. Bij Koerden is dat niet zo goed gelukt als bij veel andere etniciteiten.”

Wat betekent Koerdistan voor jou?
“Dan denk ik aan Mardin, waar ik geboren ben. Ik zie Koerdistan als een geografisch gebied, het land dat Koerden, samen met andere volkeren, duizenden jaren hebben bevolkt.”

Turken worden bang van Koerdistan en associëren het met geweld. Kan je dat begrijpen?
“Ja, dat heeft ook te maken met de assimilatiepolitiek en de criminalisering van alles wat buiten de Turkse norm viel. Pluriformiteit wordt als gevaar gezien. Iedereen is de vijand; Armeniërs, Russen, Amerikanen, Grieken, noem maar op.”

Erdogan spreekt over een ‘tweede onafhankelijkheidsstrijd’.
“Bij islamisten speelt ook hun onderdrukte positie in de Turkse geschiedenis een rol. Mensen steunen de AKP ook omdat ze een grote afkeer hebben gekregen voor seculier rechts, dat decennialang Turkije bestuurde.”

Wie zijn de bad guys van het Turkse en het Koerdische nationalisme?
“Als het gaat over in-group en out-group, wat definieer je als out-group? Gaat het om burgerschap? In Turkije is het burgerschap vooral gecentreerd rond de Turkse soennieten. Wie dat niet is hoort al snel tot de out-group.

Ben je wel eens voor verrader uitgemaakt?
“Door Turken?”

Door wie dan ook..
“Als ik in gesprek met sommige Turkse vrienden of kennissen zeg dat de regering fouten maakt, spreek over onrecht tegen Koerden en als ik dan ook nog hoor dat ik een Koerd uit Mardin ben, dan zien ze me al snel als PKK’er of communist. Er wordt dan vaak niet meer serieus geluisterd naar wat ik te zeggen heb. Je bent al snel een verrader, terrorist of zoiets. Maar jij zal ook wel zulke reacties krijgen, denk ik.”

Tayfun Balçik is historicus, gespecialiseerd in de moderne geschiedenis van Turkije en die van Amsterdam-West. Hij heeft een Facebook-pagina.

Tweet

Tayfun Balçik, 17.12.2016 @ 12:47

[Home]
 

Δ