Wat Poetin van Afrika kan leren
Anita Brus
Scène uit: Barefoot Gen (Masaki Mori, 1983)
Volgens historicus Yuval Noah Harari zullen zowel Poetins bombardementen als de westerse wapenleveranties en sancties de hele wereld duur komen te staan omdat gelden die nu naar wapens gaan niet meer beschikbaar zullen zijn voor de zo dringend noodzakelijke klimaatmaatregelen en armoedebestrijding in de wereld.
Bovendien gaan sancties dwars door alles heen, want ze treffen ook de ‘goede Russen’. Het zal volgens Noah Harari in Rusland en Oekraïne alleen maar zaden planten van haat die in de toekomst zullen ontkiemen tot nog meer haat. Een soort opeenhoping van haat in zowel Rusland, Oekraïne als het westen.
Maar hoe zit het eigenlijk met Afrika, kunnen we misschien nog iets leren van dat continent en hoe bestrijdt men daar zijn dictatoriale leiders?
Grenzen
Misschien moeten wij naar dat continent eens met andere ogen kijken en niet alleen als het gaat om Afrikaanse vluchtelingen. Volgens Noah Harari doen ze het daar wat betreft grenzen een stuk beter dan Poetin. Hij wijst ons erop dat geen enkele Afrikaanse dictator het in zijn bolle hoofd haalt die grenzen te willen veranderen onder het mom van gebiedsuitbreiding. Terwijl ze er toch alle reden toe hebben hun stammen te herenigen en die willekeurige, in de koloniale tijd getrokken rechte lijnen te breken. De Fang spreken allen eenzelfde taal in Gabon, Kameroen en in dat kleine oliestaatje dat bijna niemand kent en Equatoriaal Guinea heet, dus hoe logisch zou het zijn dat volk weer tot een eenheid te smeden.
Maar geen dictator die daar over peinst, zelfs de zichzelf verrijkende dictator Obiang van Equatotriaal Guinea niet. Wijzer wellicht dan Poetin, omdat elke Afrikaanse president zich wel realiseert dat dan het einde zoek zou zijn.
Bling bling
Toch wijst Noah Harari ook op een belangrijke overeenkomst. Volgens hem zijn het juist die olie en gas producerende landen die zich ontwikkelden tot dictaturen, behalve Rusland dus ook diverse landen zoals Nigeria en Equatoriaal Guinea in Afrika.
Dat zou komen omdat geld, dat afkomstig is van een monocultuur, makkelijk door kan sluizen naar een beperkte zichzelf verrijkende elite, terwijl de rest van de bevolking door censuur achterlijk wordt gehouden.
In Afrikaanse landen ontpopten dergelijke dictators zich tot een soort vaderfiguren die het volk af en toe verblijden met wat cadeautjes zoals je ook kinderen zo nu en dan zoet houdt met wat snoepjes. Hun land runnen zij als een soort bedrijf dat met veel bling bling plaatselijk wordt opgetuigd voor bezoekers als er bijvoorbeeld een belangrijk internationaal sportevenement is (zoals overigens ook gold in China met de Olympische spelen). Die bezoekers krijgen dan het idee dat het er met de armoede toch best nog wel meevalt en ik vrees (en weet eigenlijk wel zeker) dat dit in Rusland niet veel anders is.
Humor als wapen
Wat opvalt in deze dictaturen, is niet alleen het gebrek aan tegenspraak, maar ook het gebrek aan humor. Poetin die zichzelf achter een meterslange tafel plaatst zonder hiervan de humor in te zien, hoewel hij zich natuurlijk ook dondersgoed realiseert dat humor een wapen is. Als je de president afbeeldt als duivel, aap, paljas of zelfs als vrouw, dan ontdoe je hem van zijn gezag en stoere mannelijkheid.
Mikhail Bakhtin wijst er in Rabelais and His World op dat de duivel in zijn komische vorm onschadelijk wordt. Toen de karikaturist Ramón Esono Ebalé, nadat hij de president als duivel en met de neus van een penis had afgebeeld, het waagde terug te keren naar zijn land Equatoriaal Guinea werd hij subiet opgepakt en een half jaar onder zware omstandigheden gevangen gezet.
De vraag is of ook Rusland dergelijke moedige karikaturisten kent en wat men op het humoristische vlak nog van Afrika kan leren – er zijn daar meer karikaturisten die de confrontatie met de dictatuur en oorlogssituatie in hun land aangingen zoals onder andere Issa Nyaphaga in Kameroen en Didier Kassaï in de Centraal Afrikaanse Republiek – maar ik vrees dat Poetin dergelijke karikaturisten hiermee waarschijnlijk niet eens levend zou laten wegkomen.
Poetins zwakte
Poetins onverschrokkenheid en gebrek aan humor tekenen eveneens zijn morele zwakte en het is misschien geen toeval dat de president van Oekraïne daar als voormalige komiek lijnrecht tegenover staat. Wat hem echter ook zwak maakt, en wat hij van zijn Afrikaanse collega-dictatoren had kunnen leren, is dat hij door het overschrijden van historische grenzen begonnen is aan een oorlog zonder einde die bovendien het risico met zich meebrengt dat wij er allemaal mee ten onder gaan.
Anita Brus is docent in de Spaanse taal/literatuur/kunst en schrijft over Afrikaanse kunst in het Spaanse kunsttijdschrift Revistart. Ze is gepromoveerd op Kunst en literatuur in Equatoriaal Guinea aan Universiteit van Leiden. Zij publiceert teksten in het Spaans en in het Nederlands op haar eigen weblog. Lees het verbijsterende relaas over haar domrechtse date. Volg haar op Twitter..
Anita Brus, 07.03.2022 @ 13:27
RSS