Vrijwillige onderdanigheid
Jasper Mekkes
Illustratie: Harukawa Namio (overleden op 24 april)
‘Wees vastberaden in het niet langer dienen, en u bent vrij’ – Étienne de La Boétie in zijn ‘Vertoog over de vrijwillige onderdanigheid’
Het moet zo’n 17 jaar geleden zijn dat ik een wat oudere soldaat sprak op een kazerne in de bossen van de Veluwe. Hij vertelde mij tot mijn verbazing dat het eerste wat hij zou doen als het oorlog werd, het in de rug aanvallen van zijn commandant zou zijn. In het dagelijks leven voelde hij zich blijkbaar gedwongen deze volgens hem slechte commandant te dienen, maar in tijden van oorlog zou hij in opstand komen.
Nu ben ik tegen alle vormen van geweld met uitzondering van zelfverdediging maar als je een geschiedenis van vreedzame revoluties wil schrijven dan wordt het een dun boekje. Juist daarom is het goed om voorafgaand aan een veldslag de nieren van de commandant van dienst te proeven. Degene die met zijn strategie, of het gebrek daaraan, voor onnodige doden kan zorgen.
Crisissituaties zouden niet gevaarlijk moeten zijn voor de levens van burgers maar voor de positie van het type leider dat die positie niet te danken heeft aan de nodige aangeboren eigenschappen, opgedane ervaringen en een leven volgens de regels van zijn of haar weldoordachte levensfilosofie, maar aan de middelmatigheid die de toon aangeeft in Nederland.
Puinruimer
De coronacrisis laat weer eens zien waarom de invoering van het imperatief mandaat zo belangrijk is. Rutte had één job: het beschermen van Nederlanders, in casu het nemen van de juiste en tijdige besluiten om zoveel mogelijk doden te voorkomen, en heeft daarin consciëntieus gefaald.
Maar eerlijk is eerlijk: de Sisyphus-rol van puinruimer is Rutte op het lijf geschreven. Eerst ellende creëren om vervolgens temidden van sneuvelende landgenoten hard te werken aan de juiste toon, een passende oogopslag en de juiste houding met rustgevende handgebaren. Laten we desondanks niet vergeten dat de collectieve zoektocht naar het vadertje staat-gevoel bij Rutte slechts onderdeel is van de religie die de neoliberale ideologie omarmt.
Wanneer volwassen kinderen als Rutte (en Hoekstra) de dienst gaan uitmaken, dan maakt, als het goed is, een ongeduldige drang tot nadenken over de oorzaak van de middelmatige stand van het land zich van je meester. Want terwijl jij nadenkt over die oorzaken, spelen Rutte en Hoekstra in de Tweede Kamer als schooljongens met hun KLM-vliegtuigjes.
Vrije individuen
Dankzij de natuur van de mens, die sinds de industriële revolutie getemd moest worden met de religie van het kapitaal, zodat zijn ‘productiviteit’ omhoog ging doordat hij ging geloven dat hij een kuddedier was, is het nu voor de gewone burger zonder te zware hypotheek of andere neerdrukkende leningen een eenvoudige teruggang naar zijn echte natuur; die van in kleinere familieverbanden, relatief solitair levende vrije en sociale individuen.
Het is te hopen voor de gevestigde orde dat die geest van de vrijheid zich na de crisis weer netjes in het verder lege vaasje van Rutte laat terugstoppen.
Aan de gemiddelde journalist zal het niet liggen. Op dinsdag 21 april juichte de NOS dat maar liefst acht miljoen mensen hadden gekeken hoe Rutte de natie toesprak over corona. Op Nos.nl konden we een fragment van die persconferentie bekijken dat al even juichend werd aangeprezen met de tekst: ‘Kijk hier hoe Rutte zijn persconferentie begint met woorden als “duivelse dilemma’s” en “worsteling”.
Dezelfde website schrijft die dag: ‘Rutte zucht en worstelt, maar weet hoe hij iedereen in crisistijd meekrijgt’. Politiek verslaggever Arjan Noorlander van Nieuwsuur maakte het nog bonter: ‘Rutte is de afgelopen weken dé nationale crisismanager van Nederland geworden. Een rol die hem op het lijf geschreven staat’. Mogelijk had hij willen schrijven dat Ruttes geboorte als staatsman in de sterren geschreven staat, maar vond hij dat toch wat te ver gaan, waarna de rest van de zin slordig Nederlands werd. Het weerhield hem er niet van om in de overtreffende trap nog toe te voegen: ‘Iedereen meekrijgen in crisistijd, dat kan je aan Rutte overlaten. Zijn gekozen woorden, de stiltes die hij laat vallen, het opkijken van zijn papier; de premier heeft de toon en tekst van deze persconferentie goed doordacht.’
Dienaren van de macht
In een tijd waarin de vorm oneindig veel belangrijker is dan de inhoud en het constructivisme hoogtijdagen viert zal het voor de gevestigde orde even wennen zijn om in een ‘oorlogssituatie’ te zitten. Opeens moet wèl logisch nagedacht en tijdig geacteerd worden – om doden te voorkomen. Het is daarbij een illusie om te denken dat Rutte na zijn veel te late besluit tot een ‘intelligente’ lockdown inmiddels oorzaak en gevolg wel uit elkaar kan houden.
Gelukkig voor hem vormt de overgrote meerderheid van de vaderlandse pers geen enkel risico meer voor die illusie en Ruttes op opportunistisch constructivisme gebaseerde politiek. Journalisten van allerlei pluimage putten zich tegenwoordig zonder gêne uit in superlatieven om aan te tonen dat zij hun rol van dienaren van de macht goed spelen.
Als de voortekenen niet bedriegen, zal na de coronacrisis alles bij het oude blijven. Commandant Rutte zal ‘de markt’ de leiding laten nemen bij de ‘wederopbouw’ van Nederland, opdat wereldwijd ecologische en sociale systemen in een nog sneller tempo kapot gemaakt kunnen worden. Zodat tijdens de volgende, ongetwijfeld nog diepere crisis de middelmatigen hun rol van staatsman in deze theaterversie van democratie weer ‘met verve’ kunnen spelen.
We zijn in Nederland duidelijk nog niet helemaal klaar voor een nieuwe politiek – die begint met het benoemen van oorzaken. In plaats daarvan praten we, net als de neoliberale media, liever met theologische hypotheses de gevolgen van slecht beleid goed.
Jasper Mekkes is ingenieur en vooruitgangsfilosoof.
Jasper Mekkes, 01.05.2020 @ 08:11
RSS