Uitslag Kerstatheïsmeprijsvraag

Marten van de Berg is de winnaar van de Grote Frontaal Naakt Kerstatheïsmeprijsvraag. Hij wint het goddeloze boekenpakket van uitgeverij Xtra. Tjeerd Plantinga zat Marten vlak op de hielen. Babs moet nodig wat bijlezen op atheïstisch gebied, vindt de jury.

Gemiddeld hadden de vier inzenders zeven van de tien meerkeuzevragen goed. Googelen kunnen de heren dus wel, maar hun literaire klassiekers moeten ze nog eens doornemen, want niemand had de vraag over de gebroeders Karamazov goed.

En de argumenten tegen God waren een beetje vlak. Daar bekeer je geen gelovige mee van zijn dwaalwegen.

Volgen nu de juiste antwoorden:

1. Wat bedoelde W.F. Nietzsche met de zinspreuk ‘God is dood’?

Antw. c) Dat alle metafysica inmiddels zijn betekenis had verloren.

In Nietzsche’s dagen was het burgerlijk christendom nog altijd maatschappelijk toonaangevend, al vond het atheïsme ingang in de burgerlijke elites. Eerder dan zijn tijdgenoten Nietzsche doorzag echter dat de metafysica zelf zijn filosofische geloofwaardigheid en existentiële betekenis definitief had verloren, en welke verstrekkende consequenties dat zou hebben.

In De Vrolijke Wetenschap beschrijft hij een gek die op de markt met een lantaarn naar God zoekt, temidden van spottende omstanders, die het probleem niet zien dat er geen God is:

“Waar God heen is?” riep hij uit. “Dat zal ik jullie zeggen! Wij hebben hem gedood, jullie en ik! Wij allen zijn Zijn moordenaars! Maar hoe hebben wij dit gedaan? Hoe hebben wij de zee kunnen leegdrinken? Wie gaf ons de spons om de hele horizon uit te wissen? Wat hebben wij gedaan, toen wij deze aarde van haar zon loskoppelden? In welke richting beweegt zij zich nu? In welke richting bewegen wij ons? Weg van alle zonnen? Vallen wij niet aan één stuk door? En wel achterwaarts, zijwaarts, voorwaarts, naar alle kanten? Is er nog wel een boven en beneden? Dolen wij niet als door een oneindig niets? Ademt ons niet de ledige ruimte in het gezicht? Is het niet kouder geworden? Is niet voortdurend de nacht en steeds meer nacht in aantocht? Moeten er ‘s morgens geen lantarens aangestoken worden? Horen we nog niets van het gerucht der doodgravers, die God begraven? Ruiken wij nog niets van de goddelijke ontbinding? – ook goden gaan tot ontbinding over! God is dood! God blijft dood! En wij hebben hem gedood!” (de gehele scène valt hier na te lezen)

2. In 1574 werd Geoffroy Vallée te Parijs wegens het ontkennen van God op de brandstapel gezet. In zijn ketterse pamflet had hij onder meer geschreven dat…

Antw. d) De bijbel leert dat je zo wit mogelijke kleding moet dragen.

In de zestiende en zeventiende eeuw functioneerde werd zo’n beetje iedere vrijdenker voor atheïst uitgescholden. Vallée schreef een boekje waarin hij het bijgeloof en de angst voor God omschreef als iets dat de mens reduceerde tot een geketend dier. Van wonderen en geopenbaarde waarheden moest hij weinig hebben, en hij omschrijft Christus zelfs niet als navolgenswaardig voorbeeld. Hij meende dat men alleen die dingen behoorde te geloven waarvan men een persoonlijke, directe en betrouwbare ervaring kon hebben. Hij droomde van een wereld van broederschap en harmonie, in weerwil van het onrecht dat hij om zich heen zag.

Maar hij geloofde wel degelijk aan God. Hij las ook de bijbel, al citeerde hij er niet veel uit. Uit het boek Prediker haalde hij dat men alleen witte kleding dient te dragen, en op dient te passen voor vrouwen.

3. Welke van deze auteurs zegt wetenschappelijk te kunnen bewijzen dat God niet bestaat?

Antw. a) Victor Stenger.

Je zou denken dat evolutiebioloog en luidruchtig atheïst Richard Dawkins, die voortdurend hamert op de overwinningen en voordelen van de wetenschap op religieus bijgeloof, deze stelling wel voor zijn rekening zou nemen. Toch is dat niet zo. Dawkins houdt zelfs een slag om de arm voor het geval dat zou blijken dat God toch bestaat. Hé, je weet maar nooit: voor hetzelfde geld legt iemand morgen in het hoge Noorden verlaten kabouterheuvels bloot.

In God. The Failed Hypothesis. How Science Shows that God Does Not Exist benadert Victor Stenger de vraag of God bestaat als elke andere wetenschappelijke hypothese. Hij bewijst dat de monotheïstische God niet bestaat zoals je zou bewijzen dat quarks wel of niet bestaan.

4. In zijn atheïstische kinderboekenserie His Dark Materials omschrijft Philip Pullman God als…

Antw. b) Een seniele bejaarde engel in een kristallen kubus.

De heerschappij van de Autoriteit in de boekenreeks wel als een tirannie omschreven, maar de dagelijkse afwikkeling daarvan wordt dan toch vooral door de Kerk uitgevoerd. De Autoriteit zelf, die door de mensen wordt vereerd onder namen als Jahwe, God en Allah, is in Pullmans universum niet eens de ongeschapen Oerbron, maar de eerste Engel. Hij is een demiurg, die de werelden heeft geschapen.

Verder wordt hij omschreven als weinig geïnteresseerd in mensenzaken, en meer in meditatie over de diepere vragen. Aan het einde van zijn leven is hij verworden tot een zwakke, seniele ‘Oude van Dagen’ (), die door zijn adjudant Metatron is opgesloten in een kristallen kist.

5. Wie omschreef de God van het oude Testament als een “vrouwenhatende, homofobe, racistische, kindermoordende, genocidale, zoon-moordende, pestilentieuze, megalomane, sadomasochistische, wispelturig-kwaadaardige bullebak”?

Antw. d) Richard Dawkins

In het eerste hoofdstuk van The God Delusion geeft hij de God van de Bijbel meteen al van katoen:

“The God of the Old Testament is arguably the most unpleasant character in all fiction: jealous and proud of it; a petty, unjust, unforgiving control-freak; a vindictive, bloodthirsty ethnic cleanser; a misogynistic, homophobic, racist, infanticidal, genocidal, filicidal, pestilential, megalomaniacal, sadomasochistic, capriciously malevolent bully.”

En u dacht dat Peter Breedveld een nare vent was!

6. Welk misselijkmakend bijbelverhaal is in 1987 door Neil Gaiman en Steve Gibson bewerkt tot stripvorm? Het verhaal over…

Antw. b) De Leviet, die zijn vrouw in mootjes hakt en die naar twaalf provincies stuurt, nadat ze is doodverkracht door een bende. (Richteren 19)

In 1987 schreef Gaiman een flink aantal scenario’s voor de stripbundel Outrageous Tales from the Old Testament. Daarin zijn de ziekste verhalen bijeengebracht die de samenstellers maar konden vinden (nog niet zo gemakkelijk, gezien de ruime keuze in materiaal). Steve Gibson nam van bovenstaand verhaal de tekeningen voor zijn rekening. Twintig jaar later vond het zijn weg naar Russ Kick’s atheïstische journalistieke compilatie Everything You Know About God Is Wrong (2007)

7. Wie schreef over alle in vergetelheid geraakte goden: “De hel van overleden goden zit al even overvol als de presbyteriaanse hel voor babies”?

Antw. a) H.L. Mencken

Mencken was een journalist en uitgever in de eerste helft van de 20e eeuw. Hij kreeg grote bekendheid door zijn verslaggeving van het Scopes ‘Monkey’ Trial; een verslaglegging die op z’n zachts gezegd bevooroordeeld genoemd kan worden. Zo liet hij zich ongemeen laatdunkend uit over de boerenbevolking van Dayton Tennessee, voor wie hij aldus halverwege het proces halsoverkop moest vluchten.

Mencken geloofde vurig in de zegeningen van de wetenschap en moderne techniek, en moest weinig hebben van welke vorm van godsdienstigheid of bijgeloof ook. Zelf was hij gezegend met een bijtende pen en een scherp inzicht in de tekortkomingen van de mensheid.

In 1922 publiceerde hij een begrafenisdienst voor alle vergeten goden, die sinds lang gestorven en begraven waren onder het zand van de tijd. U zult de parallel hebben opgemerkt met Nietzsche’s woorden over goden die begraven worden en tot ontbinding overgaan. Mencken was dan ook een bewonderaar van de nihilistische filosoof.

8. Wie schreef: “… want onder “natuur”, in zijn algemeenheid genomen, versta ik niets anders dan God zelf, oftewel: het door God ingestelde, geordende netwerk van geschapen dingen“?

Antw. c) Descartes

Het zij u vergeven als u dacht dat het wel Spinoza moest zijn. In Meditatie VI op de eerste beginselen van de filosofie maakt Descartes echter tussen neus en lippen door de opmerking dat hij God ziet als samenvallend met de goddelijk geordende kosmos.

Wat doet dit in een prijsvraag over atheïsme, hoor ik u denken. Wel, om te beginnen was het zeventiende eeuwse rationalisme een belangrijke stap richting atheïsme. Waarom zou je tenslotte nog goddelijkheid toekennen aan de kosmos, als de immanente werkelijkheid toch alles is wat er is?

In de woorden van Richard Dawkins: “Pantheïsm is sexed-up atheïsm. Deism is watered-down theism.”

9. In haar dagboeken prijst koningin Wilhelmina God dat deze haar schoonzoon Bernhard ziek heeft gemaakt, zodat hij niet in een vliegtuig kon stappen dat op zee verongelukte. Welke auteur gebruikt dat als voorbeeld om de spot te drijven met het geloof in de voorzienigheid?

Antw. d) Karel van het Reve

In het essay ‘De ongelofelijke slechtheid van het opperwezen’ (1987) schrijft Van het Reve:

“Hoor je de gebeden der christenen, dan moet je wel tot de conclusie komen dat hun godsdienst tot de zogenaamde ‘kakodemonologieën’ behoort: door bidden en smeken proberen zij hun God er toe te brengen allerlei gruwelijke dingen niet te doen.

Daarbij meten zij telkens met twee maten. Doet God iets dat hun bevalt, dan wijten zij dat aan zijn goedheid. Doet hij iets gruwelijks — er valt immers geen musje ter aarde of het is zijn uitdrukkelijke wil — dan wijten zij dat aan de ondoorgrondelijkheid van zijn raadsbesluit.

Op een buitenstaander maakt dat nu eens met vet en dan weer met boter bakken een uiterst onredelijke, ja oneerlijke indruk.

Als ik mij goed herinner vermeldt bijvoorbeeld koningin Wilhelmina in haar memoires dat prins Bernhard een keer tijdens de oorlog te ziek was om een bepaalde vliegreis te maken. Dat vliegtuig vertrok zonder hem, en stortte neer. Hier prijst Wilhelmina God, omdat hij haar schoonzoon in leven liet, want het Nederlandse volk had hem nodig om de nazi’s te verslaan.

De vraag dringt zich dan natuurlijk op of het niet veel eenvoudiger en vooral veel aardiger geweest was om dat vliegtuig gewoon in de lucht te houden. En: als die God zo tegen de nazi’s was, waarom heeft hij ze ons dan gezonden? Waarom die hele oorlog niet afgeblazen? En: als die God der christenen blijkbaar die nazistische holocaust zo nuttig en nodig achtte, waarom prijzen de christenen die God dan?”

10. Wat bedoelde Freud toen hij religie omschreef als een ‘illusie’?

Antw. b) Dat religie bestaat bij de gratie van wensgedachten.

In De Toekomst van een Illusie (1927) schrijft de psychiater:

“These which are given out as teachings are not precipitates of experience or end-results of thinking: they are illusions, fulfullments of the oldes, strongest, and most urgent wishes of mankind. The secret of their strength lies in the strength of those wishes. As we already know, the terrifying impression of helplessness in childhood aroused the need for protection – for protection through love – which was provided by the father; and the recognition that this helplessness lasts throughout life made it necessery to cling to the existence of a father, but this time a more powerful one.

Thus the benevolent rule of a divine Providence allays our fear of the dangers of life; the establishment of a moral world-order ensures the fulfullment of the demands of justice, which have so often remained unfulfilled in human civlization; and the prolongation of earthly existence in a future life provides the local and temporal framework in which these wish-fulfullments shall take place.

Answers to the riddles that tempt the curiosity of man, such as how the universe began or what the relation is between body and mind, are developed in conformity with the underlyin assumptions of this system. It is and enormous relief to the individual psyche if the conflicts of childhood arising from the father-complex — conflicts which it has never wholly overcome — are removed from it and brought to a solution which is universally accepted.”

(uit Sigmund Freud, ‘the Future of an Illusion’, in: Hitchens, The Portable Atheïst, 2007)

11. Volgens de komische islamitische prediker dr. Zakir Naïk zijn atheïsten op de goede weg om moslim te worden. Hoe komt hij daar zo bij?

Naïk redeneert als volgt: het eerste lid van de islamitische geloofsbelijdenis luidt: ‘Er is geen God’ (.. dan de ene God). Atheïsten zeggen ook ‘Er is geen God’. Ze hebben het polytheïsme, de verafgoding van Jezus en de triniteit al afgezworen, nu hoeven ze alleen maar in te zien dat er slechts één Opperwezen is en Mohammed zijn profeet, om bij de volledige waarheid te komen.

Het is wachten op de snuggere atheïst die dit argument omkeert.

12. In zijn Kritiek op Hegels rechtsfilosofie. Inleiding omschrijft Karl Marx godsdienst als “de opium van het volk”. Maar wat bedoelde hij daar eigenlijk mee?

Godsdienst als de ‘opium van het volk’ wordt veelal uitgelegd als dat Marx bedoelde te zeggen dat religie mensen afleidde van hun aardse ellende met een roes, zodat ze makkelijker te koeioneren waren door het kapitaal. Christopher Hitchens wijst erop dat Marx in werkelijkheid veel subtieler over godsdienst spreekt:

Marx: “Religious distress is at the same time the expression of real distress and the protest against real distress. Religion is the sigh of the oppressed creature, the heart of a heartless world, just as it is the spirit of a spiritless situation. It is the opium of the people.

The abolition of religion as the illusory happiness of the people is required for their real happiness. The demand to give up the illusions about its condition is the demand to give up a condition which needs illusions. The criticism of religion is therefore in embryo the criticism of the vale of woe, the halo of which is religion.

Criticism has plucked the imaginary flowers from the chain not so that man will wear the chain without any fantasy or consolation but so that he will shake off the chain and cull the living flower. (…) Religion is only the illusory sun which revolves round man as long as he does not revolve around himself.”

(Karl Marx, ‘Contribution to the Critique of Hegel’s Philosophy of Right. Introduction’, in: Hitchens, The Portable Atheïst.)

13. In Dostojevski’s De Gebroeders Karamazov vertelt de atheïstische Ivan op zeker moment een verhaaltje aan zijn zeer gelovige broer Aljosja. Aan het eind van dat verhaal zegt Ivan dramatisch dat hij daarom zijn toegangskaartje voor dit leven aan God teruggeeft. Welke afschuwwekkende scène tovert Ivan in dat verhaal voor ogen, die hem tot deze conclusie leidt?

Nee, niet het verhaal van de Groot-Inquisiteur. Ook een klassieker, maar lang niet hartverscheurend genoeg, en bovendien niet het hoofdstuk waarin Ivan zijn entreebewijs retourneert.

In hoofdstuk vijf van het Vijfde Boek van de roman, schildert Ivan twee scènes voor ogen die hem tot deze afwijzing van Gods wereld brengen. Beide leveren een goed antwoord op voor deze vraag.

Allereerst verhaalt Ivan uit een rechtbankverslag over een kleuter die door haar ouders geslagen en geschopt wordt, totdat haar lijfje een grote bont en plauwe plek is. Ook werd ze buiten in het schijthuis opgesloten, haar gezicht ingesmeerd met uitwerpselen, en door haar moeder gedwongen deze op te eten, omdat ze niet gevraagd had of ze naar buiten mocht om te plassen. In de vrieskou en het donker van het hok slaat de hummel met haar vuisten tegen haar borst en schreit tot “Onze lieve Heertje” om haar te helpen. Tevergeefs.

Het tweede verhaal, uit Het Archief van Rusland in oude tijden, gaat over een generaal wiens hond bij het spelen met een steen werd geraakt door een van de kinderen van de diensters op zijn landgoed. Wanneer de generaal merkt dat zijn hond mank loopt, laat hij al zijn knechten, bedienden en hondendrijvers aanrukken, om getuige te zijn van het lesje dat hij dit joch zal leren. Hij laat het knulletje voor de ogen van zijn ondergeschikten als een stuk wild opdrijven en door zijn honden verscheuren.

Waarom laat een goede God dit gebeuren? De theologen, aldus Ivan, praten dit recht door te zeggen dat dit wel een plek zal hebben in Gods grote plan, dat er een groter belang mee gemoeid is. Kleine offers moeten blijkbaar worden gebracht. Maar Ivan wijst zo’n theodicee radicaal van de hand. Het zal allemaal wel, maar hij past ervoor. Voor een mens met ook maar een greintje moreel besef past alleen brandende verontwaardiging. In een eventueel toekomstig paradijselijk vrederijk dat gebouwd is op dit soort offers wil hij helemaal niet leven.

“En daarom haast ik me ook mijn toegangskaartje te retourneren. En als ik een man van eer ben, dan kan ik daarmee niet genoeg haast maken. En dat doe ik dan ook. Ik verwerp daarmee God niet, Aljosja, ik retourneer hem alleen allerbeleefdst mijn entreebewijs.”

14. Som zoveel overeenkomsten als u weet op tussen de profeet Joseph Smith (1805-1844) en de profeet Mohammed (570-632).

De stichter van de kerk der Mormonen, of Heiligen der Laatste dagen zoals ze zichzelf noemen, beweerde dat hij drie maal was bezocht door een engel met de naam Moroni, die hem de locatie had verklapt van een indianenbegraafplaats. Daar zouden twee gouden platen opgetast hebben gelegen met inscripties in een heilige taal, samen met twee mantische vertaalstenen.

Op deze gouden tabletten zouden de verhalen zijn opgetekend van verloren stammen van Israël, die door menige boerenkinkel in Smiths tijd gedacht werden de voorouders van de Indianen te zijn geweest. Tevens zouden ze het testament bevatten van Jezus Christus, die de proto-Indianen na zijn verrijzenis en opname ten hemel zou hebben bezocht om hen het ware evangelie te verkondigen.

Smith, die wel een beetje kon lezen maar niet kon schrijven, orakelde dagen achtereen van achter een gordijn een vertaling aan goedgelovige schriftstellers. Deze transcriptie werd echter gestolen door de sceptische echtgenote van één van deze typisten. Ze daagde Smith uit de vertaling te reproduceren. Dit zou, zo redeneerde ze, voor een heuse godsman met heilige platen en magische vertaalstenen, toch een koud kunstje moeten zijn.

Na een dag of twee peinzen kwam Smith met een nieuwe onthulling van de engel. Die zou hem hebben verboden de vertaling te repliceren, nu gebleken was dat kwaadwillige lieden ermee aan de haal gingen. Moroni had hem wel nieuwe platen verschaft met ongeveer dezelfde inhoud. Ze zouden het verslag bevatten van een zekere Nephi, zoon van Lehi, die rond 600 Jeruzalem had verlaten voor het Amerikaanse continent. Nadat de nieuwe platen eindelijk vertaald waren, werden ze handig genoeg in de hemel opgenomen.

De teksten uit de Mormoonse bijbel imiteren oppervlakkig de stijl en motieven van de kronieken en profetieën in de bijbel, met quasi-plechtstatig spraakgebruik, veel herhalingen en bijbels klinkende namen. Net als de koran bestaat het Boek van Mormon alzo uit stukken halfplagiaat uit de joodse en christelijke bijbel.

Materiaal genoeg dus om parallellen met Mohammed te trekken. Niet zo gek ook, aangezien Smith zich naar de goede man modelleerde (“I shall be unto this generation a new Muhammad”). En dan is er nog de polygamie, en het gebruik van geweld ter bevordering van de eigen religie.

Christopher Hitchens zegt het snedig: “Like Muhammad, Smith could produce divine revelations at short notice and often simply to suit himself (especially, and like Muhammad, when he wanted a new girl and wished to take her as another wife). As a result, he overreached himself and came to a violent end, having meanwhile excommunicated almost all the poor men who had been his first disciples and who had been browbeaten into taking his dictation. Still, this story raises some very absorbing questions, concerning what happens when a plain racket turns into a serious religion before our eyes.” (Christopher Hitchens, God is not Great, 2007, 165)

De vraag die zich bij het overwegen van de overeenkomsten tussen beide zelfverklaarde profeten opdringt is uiteraard deze: als men de openbaringsclaims van de ene afwijst als buitenissig en ongeloofwaardig, hoe kan men dan de claims van de ander nog redelijkerwijs als gangbaar en onproblematisch ervaren? Valt het erg waarschijnlijk te noemen dat er méér achter dit verschil in waardering steekt dan conditionering door religieuze opvoeding?

15. Beschrijf het sterkste argument dat u kunt verzinnen tegen het bestaan van God.

Het antwoord van deze vraag beperkt zich uiteraard niet één juist of onjuist antwoord. In de loop van de geschiedenis zijn duizend en één argumenten gegeven die het geloof aan het bestaan van God ondergraven, niet zelden door gelovigen zelf.

U zult begrijpen dat het argument “Ik trapte vanmorgen in de poep en dáárom kan God niet bestaan” weinig indruk maakt, tenzij men uitlegt waarom men dan wel van God zou mogen verwachten dat hij de argeloze wandelaar voor dergelijke ongemakken behoedt.

Met deze vraag valt één punt te verdienen met een scherpe formulering, één met geldige argumentatie en nog één als het ook nog eens emotioneel overtuigt.

Met dank aan Tjerk voor het verzinnen van de vragen en het nakijken van de inzendingen.

Tweet

Algemeen, 07.01.2010 @ 21:05

[Home]
 

Δ