Sylvia Wittemans gebrek aan zelfkennis
Fréderike Geerdink
Sylvia Witteman zal nooit meer een interview geven want er komt altijd narigheid van. Ze had in een (groeps)interview kinderen met het Syndroom van Down vergeleken met honden. Het is alweer yesterday’s rel, ik weet het, maar ik keek zondagavond naar het interview met Sylvana Simons in Tims Tent maar dan in een bungalow met sterren en ik zag verbanden.
Simons had het over hoe zij de wereld ervaart (zie de link vanaf minuut 14.08, maar kijk vooral even de hele uitzending). Toen ze nog VJ was, wist ze veel over de meest uiteenlopende muziekstromingen. Andersom wisten haar witte collega’s weinig tot niets over zwarte muziek. Simons moest de witte cultuur wel kennen om zich staande te houden in haar werk, legde ze uit, maar een wit iemand kon prima functioneren zonder zich in de cultuur van de, in dit geval zwarte, minderheid te verdiepen.
Dat is niet te verteren. Het mooie is wel: al die kennis kun je vervolgens handig inzetten om racisme en de daaraan verbonden ongelijkheid te bestrijden. Simons’ kennis over de witte cultuur zorgt ervoor dat ze witte mensen altijd een stap voor is in haar analyse. Geldt niet alleen voor Simons natuurlijk, maar ook voor andere anti-racismeactivisten. Ik smul daarvan, die verbale klappen om de oren.
Ik heb het nadrukkelijk niet alleen over witte muziek. Minderheden leren het meerderheidssysteem waarin ze leven altijd goed kennen, op alle fronten, en de meerderheidscultuur leert hen nooit kennen. Voor hen blijft de minderheid een witte vlek.
Grote Verhalen
Zelf leerde ik dat principe pas in Turkije en Koerdistan kennen – wat het mechanisme bevestigt. Ik was 36 toen ik naar Turkije verhuisde en ik vertrok voornamelijk omdat ik dacht dat er in Nederland geen Grote Verhalen waren die ik als journalist kon vertellen. De verbijstering over mijn eigen blindheid voor racisme in Nederland heeft mij nog altijd niet verlaten – maar dat terzijde.
In het voorjaar van 2012 woonde ik in een klein straatje in Üsküdar, een stadsdeel van Istanbul. Ik was vijf weken op reis geweest in de Koerdische provincies Diyarbakır, Mardin en Şırnak. Bij terugkeer in Üsküdar waren mijn buren geschokt te horen dat ik in Zuidoost-Turkije (zeg niet het K-woord) was geweest. Was ik gek geworden? Dat is hartstikke gevaarlijk! En de natuur is daar ook helemaal niet mooi! Die laatste herinner ik me, want ik vroeg nog hoe ze daar bij kwamen want vooral Şırnak is werkelijk prachtig maar ze haalden hun informatie vooral van de Turkse TV. Ze wisten he-le-maal niets over dat deel van het land dat ze toch hartstochtelijk als het hunne beschouwen. Net zoals Simons’ witte collega’s in haar vorige leven hadden ze er geen enkele reden of noodzaak voor. Ze functioneren prima zonder al die kennis.
In de Koerdische dorpjes waar ik net was geweest, kon ik met de meeste mensen Turks praten. ‘s Avonds keken ze vaak naar een adembenemend stompzinnige Turkse spelshow en overdag lazen ze Turkse kranten en bezochten ze Turkse websites. Op school leerden de kinderen behalve de Turkse taal ook de Turkse geschiedenis, Turkse topografie, Turkse helden, Turkse muziek en Turkse literatuur. In één van die dorpen, Roboski, was een paar maanden eerder een bloedbad aangericht door de Turkse luchtmacht, waarbij vierendertig jongens en mannen waren omgekomen. Het was niet het eerste drama dat de dorpelingen was aangedaan in de afgelopen decennia. Door de onderdrukking, door de totale onmogelijkheid om hun eigen identiteit ten volle te leven zonder in de problemen te komen, kenden ze het Turkse volk en de Turkse staat ontzettend goed.
Onoverwinnelijk
Dat is pijnlijk, maar het zorgt er wel voor dat de Koerdische politieke beweging een schat aan kennis heeft die ze in kan zetten om te strijden tegen onderdrukking. Luister naar een Koerdisch politicus en zijn of haar analyse van de situatie in Turkije is net zo vlijmscherp als Sylvana Simons’ analyse van Nederland. Beide kennen ze niet alleen het systeem dat ze bestrijden beter dan dat systeem hen kent, maar ook beter dan dat systeem zichzelf kent. En dat maakt ze, daar ben ik van overtuigd, onoverwinnelijk. Niet voor niets is de slogan van de Koerdische beweging: Mutlaka kazanacağız – Wij gaan zeker winnen.
Wat dit alles nou met Sylvia Witteman te maken heeft? Kijk, ik ken Witteman niet goed en lees haar stukjes zelden of nooit (het stuk waar het hier om ging las ik overigens voor de gelegenheid wel, of oké, deels, want het onderwerp interesseert me minder dan nul) dus over haar oordeel ik niet, maar ik geloof wel dat ik een mechanisme herken. De mensen die Witteman met haar vergelijking schoffeerde, kennen de wereld van mensen zonder lichamelijke of geestelijke beperkingen enorm goed – zoals Sylvana Simons de witte wereld, zoals de Koerden de Turkse staat. Ze pikken het verdomme niet meer dat mensen die zij noodgedwongen tot in den treure hebben leren kennen maar die nooit enige wil of noodzaak hebben gevoeld hén te leren kennen, zich dom, wreed en harteloos uitlaten. Ze kennen Sylvia Witteman – hier even als symbool van een meerderheidsmaatschappij die niet dagelijks met drempels wordt geconfronteerd – beter dan Sylvia Witteman zichzelf kent.
Jouw positie
Met hun verzet tegen haar schoffering confronteerden ze Witteman in feite met haar gebrek aan zelfkennis. Kijk Witteman (kijk witte mens, kijk Turk), dit ben jij. Dit is jouw positie. Zie die onder ogen. Het is veelzeggend dat Witteman tweet dat ze in interviews altijd ‘min of meer mezelf’ was maar er ‘altijd gezeik van kwam’. Met dit onderwerp – poezen en honden – kon ze zich geen buil vallen, dacht ze, maar verdikkeme, dus toch. Waarom? Omdat het niet ging over poezen en honden, Witteman. Het ging over jóu. Je was jezelf, toch?
Steeds meer minderheden pikken het niet meer. Ze zien de meerderheid feilloos, kijken dwars door ze heen en bestrijden ze. Het doel: radicale gelijkheid. De uitkomst: een overwinning. Mutlaka.
Fréderike Geerdink is journalist. Als Turkije-kenner en Koerdistan-correspondent leert ze veel over Nederland. Steun haar met een financiële bijdrage op Patron.
Fréderike Geerdink, 24.07.2019 @ 08:35
RSS