Serviërs en moslims
Peter Breedveld
De Amerikaanse journalist Joe Sacco (Malta, 1961) maakt reportages in de vorm van stripverhalen. In het Nederlands verschenen van hem al het 285 pagina’s dikke Onder Palestijnen, een stripdocumentaire over Sacco’s verblijf in de Gazastrook in Israël, Fikser, dat zich afspeelt in de oorlog in Bosnië, en zojuist verscheen Moslimenclave Gorazde, ook weer over de Bosnisch-Servische oorlog.
Zeven jaar geleden sprak ik Sacco op de Haarlemse Stripdagen. Het onderstaande interview verscheen toen in De Haagsche Courant.
“Het voordeel van journalistiek in stripvorm is de directheid ervan”, zegt Sacco. “Ik kan tekenen hoe een bepaalde plek er uitziet en aanvoelt. De lezer opent mijn boek en hij bevindt zich meteen in de straten van Gorazde of in de Gazastrook. Iemand die proza schrijft, kan één keer beschrijven hoe modderig het is in Gaza. Hij kan de lezer er niet steeds op blijven wijzen zonder dat het storend wordt. In mijn strips kan ik dat beeld van die modderige straten steeds blijven herhalen, zodat het voortdurend aanwezig is, op een bijna onderbewuste manier. Het dringt echt tot de lezer door dat het overal modderig is.”
Scène uit Moslimenclave Gorazde
Zijn strips hielpen Sacco ook het ijs te breken tijdens interviews met mensen in Bosnië en de Gazastrook. “Toen ik een poosje terug met een paar oude mannen in Gaza praatte, liet ik ze Onder Palestijnen zien. Ze keken het boek in en herkenden in één oogopslag hun eigen woonomgeving. Ze begrepen meteen wat ik precies doe”, vertelt Sacco.
Ook binnen de gevestigde journalistiek heeft hij inmiddels een stevige reputatie verworven. Ging hij in het begin van zijn carrière als stripjournalist nog op de bonnefooi naar Israël en Bosnië, tegenwoordig verschaft hij zich toegang met perskaarten van respectabele kranten als The New York Times of The Guardian.
Sacco heeft een opleiding op een school voor journalistiek genoten, maar kon na het afronden daarvan niet de baan vinden waar hij altijd van had gedroomd. “Ik schreef alleen maar over dingen die me totaal niet interesseerden, bijvoorbeeld voor een blad waarvan de inhoud werd bepaald door de advertentieverkopers. Dan hadden ze een advertentie verkocht aan een bepaald bedrijf en daar moest ik dan een artikel over schrijven. Dat was totaal niet wat ik me van de journalistiek had voorgesteld, dus ging ik strips maken. Eerst satirische- en autobiografische strips en op een gegeven moment, toen ik daarmee een respectabele carrière had opgebouwd, besloot ik naar het Midden-Oosten te gaan. Daar ging ik me min of meer vanzelf als journalist gedragen: mensen interviewen, gegevens verzamelen, mijn journalistieke training begon zich te gelden. Het was nooit mijn bedoeling om een journalistiek verslag te maken, dat ging per ongeluk.”
Scène uit Moslimenclave Gorazde
In zijn verhalen tekent hij zichzelf steevast als een zenuwachtige schlemiel met dikke brillenglazen en dikke lippen, die zich ook geen raad weet met de situatie waarin hij onverhoeds is beland. In werkelijkheid is Sacco een prettig ogende, zelfverzekerde man (klein van stuk, weliswaar).
In zijn boek Fikser, dat zich afspeelt in Sarajevo, valt Sacco in de handen van Neven, een Bosnische huurling die Sacco wegwijs maakt in de stad en hem verhalen vertelt over zijn eigen belevenissen in de oorlog. Gaandeweg wordt het duidelijk dat het voor Sacco zeer moeilijk is het onderscheid tussen mythe en werkelijkheid te bepalen. ‘Zet uzelf eens in mijn schoenen’, spreekt hij de lezer verontschuldigend toe, wanneer Neven hem weer eens op het verkeerde been heeft gezet.
“In Fikser wil ik laten zien hoe makkelijk je kunt worden gemanipuleerd door mensen voor wiens standpunten je sympathie hebt, en hoe voorzichtig je daarmee moet zijn”, aldus Sacco. Hij vestigt in het boek de aandacht op zowel de Servische als de Bosnische oorlogsmisdaden. Die nuance is in zijn eerdere werken Onder Palestijnen en Moslimenclave Gorazde (de Engelstalige versie verscheen al in 2000) ver te zoeken. In Onder Palestijnen zijn de Israëlische autoriteiten, en in Moslimenclave Gorazde de Serviërs de slechteriken, terwijl de Palestijnen en de Bosnische moslims als slachtoffers worden opgevoerd.
Scène uit Moslimenclave Gorazde
Sacco heeft er geen enkel probleem mee dat hij als journalist duidelijk partij kiest. Soms is het volgens hem gewoon helder dat één van de vechtende partijen fout is. “Ik zal je een voorbeeld geven: de nazi’s waren volkomen fout. Ik lees liever een artikel van iemand die me daar op wijst en me waarschuwt dan een objectief hoor-en-wederhoorverslag in de trant van: ‘Oké, er wordt beweerd dat de nazi’s joden vermoorden, maar de nazi’s zeggen heel iets anders.’ Niet dat ik ontken dat er niet altijd meerdere kanten aan een verhaal zitten, maar die kanten hebben zelden een gelijke morele waarde. De Bosnische Serviërs hebben verschrikkelijke dingen gedaan tijdens de Bosnisch-Servische oorlog. Er zijn ook oorlogsmisdaden gepleegd door de moslims, maar zeker niet als onderdeel van een van tevoren door de overheid gepland beleid.”
Veel journalisten vinden dat je ‘de tegenpartij’ de kans moet geven zijn kant van het verhaal te vertellen en daar laten ze het dan bij. Sacco vindt dat journalisten zich op die manier vaak in de luren laten leggen door woordvoerders. “Je moet daar voorzichtig mee zijn, je afvragen: is het echt wel zoals ze zeggen?’” Hij beseft heus wel dat ook de Palestijnen en de Bosnische moslims hem vaak de waarheid niet zeggen. “Dat ik met ze sympathiseer, wil ook niet zeggen dat ik het eens ben met alles wat ze doen. Je kan jezelf makkelijk verliezen in wat mensen je vertellen.”
Hoé makkelijk, dat wordt duidelijk in Fikser, waarin Sacco beschrijft hoe Neven hem inpalmt, hoe hij zich bij hem voelt als een ‘tiener op zijn eerste afspraakje’. “Ik had op een gegeven moment geen benul van wat ik aan het doen was in Sarajevo. Bij Neven voelde ik me op mijn gemak. Als je jezelf machteloos en kwetsbaar voelt, voel je jezelf makkelijk aangetrokken tot iemand met macht”, legt Sacco uit. Zelfs toen Neven hem vertelde te overwegen een journalist te vermoorden om met zijn paspoort het land uit te kunnen, bleef Sacco hem ontmoeten. “Dat was eng, maar zoveel van wat hij zei was lulkoek”, verontschuldigt Sacco zich.
Scène uit Moslimenclave Gorazde
Uiteindelijk ontdekte Sacco dat zijn echte vrienden in het oorlogsgebied zijn collega-journalisten waren. “Als je iets overkomt, zijn zíj degenen die je uit de penarie helpen. Toen een Turkse journalist werd ontvoerd, deed de Navo aanvankelijk helemaal niets, maar een vriendin van me, ook een journalist, zorgde toen voor zoveel publiciteit dat de Navo zich er wel mee móest bemoeien.”
De (Engelstalige) transcriptie van het hele gesprek met Sacco (dat ik samen met mijn Vlaamse collega Geert de Weyer van dagblad ‘De Morgen’ voerde) vindt u hier en ‘Moslimenclave Gorazde’ koopt u hier.
Peter Breedveld, strips, 19.06.2011 @ 19:14
7 Reacties
op 19 06 2011 at 19:55 schreef You On A Gin:
Heel mooi getekend en interessante materie. Hoewel ik ‘partij kiezen’ wanneer het om zo’n complex conflict gaat wel een edgy bezigheid vind.
Deze comic is wel heel erg fout maar stiekem vind ik het wel grappig.
Google maar op “juba baghdad sniper” voor meer pagina’s.
op 20 06 2011 at 12:57 schreef G!:
Het doortrapte aan ‘simpele’ gefilmde docu’s is dat mensen denken dat ze naar ‘de werkelijkheid’ kijken. Maar zelfs als de beelden en de gebeurtenissen voor zich spreken is het niet de hele werkelijkheid. Is het werkelijk een feitelijk bewijs – of is het een selectie van feiten, gemaakt door iemand die nooit objectief kan zijn – hoe hard ‘ie het ook probeert? Niet objectief zijn vind ik geen misdaad, maar wees er eerlijk in. Bij een strip als deze of een docu als Waltz with Bashir is door de gekozen vorm direct duidelijk dat het om een verhaal over de werkelijkheid gaat. Diezelfde vorm laat overigens ook toe om exotosche details, die voor de gruwelijkheid van de gebeurtenissen irrelevant zijn, weg te laten en daarmee het verhaal indringender te maken.
op 21 06 2011 at 00:46 schreef Doc:
“Bij een strip als deze of een docu als Waltz with Bashir is door de gekozen vorm direct duidelijk dat het om een verhaal over de werkelijkheid gaat.”
Bij Sacco’s strips wordt het realisme ook gevoed door de vele ‘snapshots’ die tussen de verhaallijnen door worden gefrommeld. Die komen over als toevallige observaties en daardoor als minder verzonnen. Zoals boven in het tweede plaatje de malle autootjes.
op 21 06 2011 at 09:58 schreef Niels van Lobberegt:
Een buitengewoon mooie documontaire over de oorlog in Joegoslavië, vind ik als sportliefhebber, ‘Once Brothers’. Over het uiteenvallen van het meest talentvolle Joegoslavische basketbalteam ooit. Vooral de breuk tussen de vrienden Petrovic (Kroaat) en Divic (Serviër) wordt hier extra uitgelicht.
http://www.youtube.com/watch?v=3hOst_NExGI&feature=youtube_gdata_player
op 21 06 2011 at 10:00 schreef Niels van Lobberegt:
De Servische speler heet uiteraard Divac.
op 25 06 2011 at 14:01 schreef Atroushi:
Met dit soort activistische journalisten blijft er geen ruimte over voor normale journalisten.
op 02 07 2011 at 17:11 schreef Henk:
“Er zijn ook oorlogsmisdaden gepleegd door de moslims, maar zeker niet als onderdeel van een van tevoren door de overheid gepland beleid.”
deze zin doet mij echt koken van binnen, en bewijst maar weer eens dat deze man nul, maar dan ook echt nul bewustzijn heeft over wat er zich daar heeft afgespeeld!
RSS