Queers en Riffijnen kijken
Peter Breedveld
Hassnae, mijn geliefde, viert deze zomer een soort van mini-triomf met twee documentaires die goede kritieken krijgen. Het eerste is het tweeluik ‘Brieven uit de Kast‘ over queer moslims, de tweede is het drieluik Verhalen uit de Rif, waarvan afgelopen vrijdag de eerste aflevering is uitgezonden.
Het zijn prachtige docu’s over urgente onderwerpen, die een wezenlijke bijdrage kunnen vormen aan het wederzijdse begrip in onze gepolariseerde samenleving. Het zijn ook typische Hassnae-docu’s, waarvan de rode lijn is dat verandering van binnenuit moet komen en niet van buitenaf moet worden opgelegd. Dat was ook de boodschap van de docuserie die Hassnae samen met Femke Halsema heeft gemaakt, Seks en de Zonde. Het levert haar altijd gezeik op in zowel moslimkringen en de Marokrabbenmand als bij Domrechts en VrijLinks. Moslims en Marokrabben verwijten haar moslims en Marokkanen of Riffijnen in een kwaad daglicht te stellen, of moslims op het slechte pad te brengen, Domrechts en VrijLinks vinden juist dat ze “wegkijkt” van de slechte inborst die er bij moslims en Marokkanen genetisch ingebakken zit.
Achtergrondruis
Maar dat is de vaste achtergrondruis die er altijd is geweest en altijd zal zijn en die ik zelf vaak niet eens meer opmerk. Waar ik me wel aan blijf ergeren, is de chronische onderschatting van Hassnae’s talenten en inzichten. Dat heeft te maken met haar sekse, haar afkomst, maar ook met het feit dat ze ingewikkelde kwesties vertaalt in toegankelijke verhalen, die door iedereen te begrijpen zijn. Intellectuele snobs verwarren dat nogal eens met simplisme en pulp.
Vanaf het moment dat Hassnae zich publiekelijk begon uit te spreken over allerlei zaken, zoals het multiculturele debat, de islam, de islamitische wereld, enzovoort, is ze steeds bedolven onder een lawine van racistisch seksisme, óók door de zogenaamd progressieve redacties. Ze schreef er tien jaar geleden dit stuk over.
Stupide vooroordelen
Ik was er vanaf het begin bij en het was altijd hetzelfde patroon. Alleen haar “on-Nederlandse” naam al was genoeg voor een stroom aan stupide vooroordelen van zelfs mensen die haar kenden. Als je “Bouazza” heet, kom je alleen door de goedkeuringscommissie als je je in zo hard mogelijke bewoordingen afzet tegen moslims en allochtonen, nuance wordt je verweten als wegkijken en goedpraten en islamiseren. Het is in Nederland van uiterst belang dat je het dominante discours schraagt met meer voorbeelden van de perfiditeit van de islam en de schijnheilige intolerantie van moslims. Kom met verhalen over homohaat en antisemitisme onder moslims, over porno-kijkende salafisten, en de rode loper wordt voor je uitgerold. Laat zien dat moslimvrouwen zelf hun mannetje (sorry voor de seksistische metafoor) staan en op eigen kracht emanciperen, zonder hulp en bijstand van witte feministen, zonder de hoofddoek “af te slingeren” en de koran te verbranden, en een torenhoge barricade is je deel.
Maar Verhalen uit de Rif heeft vooralsnog positieve kritieken gekregen, onder andere in De Groene Amsterdammer, die Hassnae aanprijst als “voortreffelijke regisseur”. Ik ben benieuwd of dit een doorbraak betekent en dat Hassnae voortaan serieus zal worden genomen, en niet langer zal worden afgerekend op haar afkomst, geslacht en haar goedlachse toegankelijkheid, het feit dat ze gespeend is van de holle intellectuele pretentie die zoveel documentairemakers tentoonspreiden.
Cinematografie
Maar dat is slechts één aspect van het verhaal. Hassnae onderscheidt zich nog op een andere manier. Wat zowel Brieven uit de Kast als Verhalen uit de Rif boven het overgrote deel van de documentaires uittilt, is de beeldschone cinematografie en de filmische montage. Het zijn juwelen om naar te kijken, het is, naast urgent en belangrijk en extreem leerzaam, ook oogsnoep.
Dat zijn mede de verdiensten van de cameraman en de editor, respectievelijk Jefrim Rothuizen en Noël van Rens, en er is een heel team van voortreffelijke vakmensen die hier door Hassnae worden bedankt, want ze is guller in het delen van de credits dan sommige andere mensen met wie ze heeft samengewerkt, maar het is haar visie die achter de voortreffelijke cinematografie zit. Ik weet dat, omdat ik samen met haar naar films kijk, en haar hoor zeggen: “O, dit ga ik gebruiken”, “Zo ga ik het ook doen”. Ik herken de invloeden van Agnes Varda en Martin Scorsese en Hirokazu Kore-eda in haar films. In Verhalen uit de Rif meen ik zelfs Kiyoshi Kurosawa te herkennen, zoals mensen door ruimtes bewegen en geframed worden in weerspiegelingen en door kozijnen. De kleuren en vormen in vooral Verhalen uit de Rif zijn adembenemend.
Lange shots
Qua beeld is het een enorme rijkdom, er gebeurt constant van alles en dat vind ik geweldig. U moet weten dat ik documentaires doorgaans ondraaglijk saai vind. Er wordt iets verteld, en ik wil weten wat dat verhaal is. Ik word gek van verveling bij lange shots van oude mannen die in een tergend traag tempo een kronkeltrap beklimmen of mensen die mistroostig voor zich uitkijken, of boten die minutenlag dobberen in de haven, alles liefst in korrelige grijstinten, want esthetiek moet je niet willen als het om zo’n serieus onderwerp gaat.
Hassnae gebruikt de taal van speelfilms om haar verhaal te vertellen. Ze maakt geen onderscheid tussen wat prettig is om naar te kijken, ze schept eenheid tussen beeld en taal. Wat je ziet, is wat er verteld wordt. Ze mist de calvinistische sobere saaiheid die hier in Nederland een voorwaarde is om serieus genomen te worden.
Ze is wat dat betreft een vernieuwer.
Vooroordelen over moslims
Het verhaal zelf mag er natuurlijk ook wezen. In Brieven uit de Kast vertellen mensen, LHBTI’ers met een moslimachtergrond, hoe zij uit de kast gekomen zijn, hoe hun familie en vrienden reageerden. Soms zijn de verhalen schokkend en bevestigen ze onze vooroordelen over moslims. Vaker verrassen ze en laten ze zien dat er meer beweging zit in de moslimwereld dan veel mensen denken. Dat vervelende toestanden juist ontstaan door witte mensen die zichzelf als bevrijders van islamitische LHBTI’ers zien. De boodschap is: Laat deze LHBTI’ers hun eigen wereld in hun eigen tempo veranderen.
In Verhalen uit de Rif gaat een jonge veertiger, Samira Dahmani, naar haar land van herkomst, op zoek naar haar wortels. Ze ontmoet er Riffijnen, sommige met Nederlandse banden, die allemaal op hun eigen manier de tradities met de moderniteit verweven. Vrouwen die laten zien geen mannen nodig te hebben om succesvol te zijn, die de inspiratie zijn voor de emancipatie van de Amazigh in Marokko, mannen die het jachtige leven in Nederland ontvluchten en dromen op een strand.
Allemaal boeiende mensen, met de charmante, innemende Dahmani als spil. Iemand van wie een inspirerende kalmte uitgaat, die overal meebeweegt met de stroom of de wind. Die zich als een octopus of kameleon aan haar omgeving aanpast, of het nou Amsterdam is of Chaabi, en tijdens de gesprekken fungeert als een filmdoek, op wie de andere personages hun verhalen projecteren.
Is het Vrije Woord u écht lief? Steun me dan met een financiële bijdrage. Doneer aan de enige dwarsdenkende, onafhankelijke (maar echt) site van Nederland. Rekeningnummer NL24 ASNB 8832 6749 39 (N.P. Breedveld, ASBN Rijswijk), BIC ASNB NL21.
Peter Breedveld, 18.08.2024 @ 19:04
RSS