Plagiaat
Peter Breedveld
Een brildragende Britse jongen, type studiebol, krijgt op een dag te horen dat hij eens ’s werelds grootste magiër zal zijn. Terwijl hem door zijn leermeesters, zelf magiërs, de fijne kneepjes van het tovenaarsvak worden bijgebracht, legt de jongen tegelijkertijd de moeizame weg naar volwassenheid af. Hij krijgt het bovendien aan de stok met een aantal machtige tegenstanders, tovenaars die de kant van het kwaad hebben gekozen. In zijn avonturen wordt de jongen vergezeld door zijn tamme uil.
‘Harry Potter’, denkt u nu. Niet dus. We hebben het over Timothy Hunter, het hoofdpersonage in ‘The Books of Magic‘, een meesterlijk geïllustreerd stripverhaal, geschreven door de Britse fantasy-auteur Neil Gaiman. The Books of Magic verscheen in 1990, zeven jaar voor de eerste Harry Potter.
Waarom heeft Gaiman de schrijfster van de Potterboeken, multimiljonair J.K. Rowling, niet allang voor de rechter gedaagd? Zou er misschien onderhands een schikking zijn getroffen tussen hem en Rowling? Of heeft het te maken met het feit dat The Books of Magic en veel ander werk van Gaiman wordt uitgegeven door de machtige Time Warner Company, die ook de rechten op de Harry Potterfilms bezit?
Gaiman doet zelf erg laconiek over de kwestie. Van plagiaat is volgens hem geen sprake. “Veel overeenkomsten tussen Harry Potter en Timothy Hunter, zoals het donkere haar, de grote brilleglazen en de uil, liggen zo ongelofelijk voor de hand, dat Rowling die wel veranderd zou hebben als er echt sprake zou zijn geweest van diefstal”, zegt Gaiman. “Dan zou ze van Harry Potter wel een blond jongetje hebben gemaakt, zonder bril en met een tamme slechtvalk in plaats van een uil”.
Dat is ook wel weer zo. Want er mogen overeenkomsten zijn in het uiterlijk van beide tovenaarsleerlingen en ze zijn beide in hetzelfde vakgebied actief, verder verschilt de Potterreeks hemelsbreed met ‘The Books of Magic‘.
Gaiman en Rowling putten uit dezelfde bron van klassieke mythologie, Gothic Horror , fantasy-verhalen en andere literaire tradities. Maar Rowling slaat als een soort Disney verschrikkelijk aan het simplificeren. Niemand mag blijkbaar het gevaar lopen iets in de Potterverhalen niet meteen te begrijpen. In het eerste Potterboek komt bijvoorbeeld de driekoppige hellehond Cerberus voor, bekend uit de Griekse mythologie, alleen heet hij bij Potter ‘Pluisje’. En de Steen der Wijzen, eeuwenoud symbool voor het verlangen naar het onmogelijke, verwordt in de Potterboeken tot een ordinair hebbedingetje waar iedereen zonder duidelijke reden jacht op maakt. Bij Gaiman gaat het dat precies andersom, bij hem is bijvoorbeeld een ordinair ei in werkelijkheid juist een bron van magie die het menselijke voorstellingsvermogen verre te boven gaan.
Gaiman verweeft op originele manier elementen uit de Griekse mythologie, oude volksverhalen en populaire tradities in zijn vertellingen als ware hij een moderne Ovidius. Net als bij die Romeinse dichter loopt in het universum van Gaiman de godenwereld naadloos over in de mensenwereld, zit er magie in het alledaagse, en alledaagsheid in de magie. Zijn personages zijn bijna altijd gewone mensen die zich in het spanningsveld bevinden tussen het aardse en het bovennatuurlijke. Terwijl ze strijd leveren tegen goden en demonen moeten ze zich ook zorgen maken over de gasrekening, of over de wekelijkse boodschappen die nog moeten worden gedaan.
Zo staat Timothy Hunter in ‘The Books of Magic‘ op een gegeven moment samen met zijn leermeester, de magiër John Constantine, op een straat in New York. Hunter is inmiddels getuige geweest van het ontstaan van het universum en de val van de aartsengel Lucifer, hij heeft de tovenaar Merlijn ontmoet en hele beschavingen zien opkomen en ondergaan. Constantine bereidt hem voor op een ‘compleet nieuwe ervaring’.
‘Niks zeggen, ik weet het al’, zegt Hunter. ‘Ik word vast ingewijd in de donkere geheimen van het verloren rijk Lemuria en het legendarische Mu’. Waarop Constantine antwoordt: ‘Je gaat een ritje maken in een New Yorkse taxi’.
Overigens is deze Constantine, een kettingrokende, Londense gladjakker en ritselaar van jewelste, met gemak de meest charismatische stripfiguur uit de hele geschiedenis van het stripverhaal.
Goed beschouwd is ‘The Books of Magic‘ een typisch heldenepos, dat zich precies volgens de regels van het genre voltrekt. Timothy Hunter is een klassieke held die opgeroepen wordt zich in een avontuur te storten. Dat weigert hij eerst, maar tenslotte gaat hij toch en daarna volgt een aantal beproevingen. Uiteindelijk ontvangt Timothy zijn beloning en kan de terugkeer naar huis beginnen, die ook niet zonder de nodige verwikkelingen is.
Vrijwel elk heldenverhaal, van De Odyssee tot Beowulf, is min of meer volgens datzelfde schema opgebouwd. Wat The Books of Magic tot een meesterwerk maakt, zijn de vele dubbele bodems, de rijke symboliek en de poëtisch-filosofische beschouwingen.
Als antwoord op de vraag of Atlantis werkelijk heeft bestaan, krijgt Hunter bijvoorbeeld uitgelegd dat het er niet toe doet of dat legendarische rijk heeft bestaan. Atlantis zit diep verborgen in ons allemaal, ‘verloren in de donkere golven van natte, zwarte mythen en verhalen die stukslaan op de kusten van onze psyches’.
Eerder verschenen (27 december 2001) in De Haagsche Courant.
Peter Breedveld, strips, 06.12.2010 @ 20:51
12 Reacties
op 06 12 2010 at 22:24 schreef Sean:
jammer dat je het nodig vindt om Potter de grond in te boren bij deze review. Ja, de gelijkenissen met Books Of Magic zijn er, maar als Gaiman zelf er keer op keer geen probleem over maakt.. Oh ja, en volgens mij wordt wel degelijk uitgelegd in waarom die Steen Der Wijzen zo bemind is: hij schenkt het eeuwige leven aan de eigenaar. Ik heb niet het idee dat Rowling ambieert de lezer veel bij te brengen over klassieke literatuur, en zich liever concentreert op het vertellen van een alleraardigst hoewel niet bijster origineel verhaal. Ze had wel een strengere editor kunnen gebruiken.
Anyway, verder een mooie review! Wat ik vooral ook leuk vindt aan de miniserie is hoe ieder deel een aparte kant van de magie laat zien (met een andere tekenaar) Ik vind Gaiman op zijn best in het deel over de Fairies en dergelijke (prachtig geillustreerd door Charles Vess waarmee hij ook het wonderschone Stardust heeft gemaakt), maar smaken verschillen.
Ken je trouwens Gaiman’s enige verhaal in de Hellblazer reeks, Hold Me? met prachtig kroontjespen werk van Dave McKean! één van mijn lievelingsverhalen over John Constantine.
op 06 12 2010 at 23:26 schreef Erik:
Ik heb bij Potter eigenlijk altijd meer de associatie gehad met Terry Pratchetts Unseen University.
op 07 12 2010 at 08:36 schreef Peter:
Sorry Sean, ik heb Harry Potter moeten voorlezen aan mijn kinderen (de eerste drie of vier boeken), dus dit is persoonlijk. Niet alleen weinig origineel, vooral ook erg langdradig en saai.
Er valt nog veel over BoM te zeggen, bijvoorbeeld over de vier hoofdstukken, ieder in hun eigen stijl, vanwege de verschillende thema’s, zoals je terecht opmerkt. Maar dit is oorspronkelijk een krantenartikel, daar kun je maar zoveel in kwijt.
op 07 12 2010 at 09:33 schreef yurp:
Erik,
In Pratchett’s UU wordt er alles aan gedaan om vooral géén magie te hoeven gebruiken, het is een instelling bedoelt om magie te temmen, binden en onschadelijk te maken. Dat er toevallig leerlingen rondlopen is een nare bijkomstigheid tussen het eten door ;) Tussen Hogwarts en de UU zijn er niet erg veel overeenkomsten hoor.
op 07 12 2010 at 10:21 schreef Gerry:
[ironie]Tja, misschien dat het wel eens verschil zou kunnen maken dat de Harry Potterboeken kinderboeken zijn en dat Gaiman voor volwassenen schrijft? [/ironie]?
Sorry hoor, maar welk gevaar iets niet te begrijpen? Denk je echt dat de gemiddeld 7-jarige wèl kennis heeft van de Griekse mythologie of van alchemie en waarin het daar werkelijk om draait? Maar misschien heb je deel één niet echt goed gelezen, want dan had je kunnen weten dat waarom Harry’s grote tegenstander zo’n waarde hecht aan een steen die eeuwig leven geeft. In zijn geval echt heel logisch.
Maar als je dan toch voor Gaiman gaat, kan ik je American Gods aanbevelen.
op 07 12 2010 at 12:35 schreef WIchard:
Bij Harry Potter gaat het om je laten meevoeren door het fantasievolle, vaak spannende verhaal en niet zozeer om het uitdiepen van allerlei mythologische achtergronden.
Het is net als bij Baantjer, daar stel je ook niet teveel vragen, die lees je gewoon. Of niet natuurlijk als je er niks aan vindt.
op 07 12 2010 at 14:02 schreef Peter:
Bij The Books of Magic gaat het ook niet om het ‘uitdiepen van mythologische achtergronden’, hoor. Het gaat gewoon om een goed verhaal. De auteurs van Harry Potter en TBoM gooien beiden dezelfde ingrediënten bij elkaar (bijv. bebrilde jongen met uil, tovenaarsschool, elementen uit o.a. de oude mythologie) en daar komt in het ene geval iets knaps uit, in het andere een gedrocht.
En dan is het toevallig ook nog eens zo dat het ene boek zeven jaar eerder was dan het andere.
op 07 12 2010 at 14:26 schreef Frits B:
Leuk, ook consequent: zelfs de uil is een briluil (Pulsatrix perspicillata).
op 07 12 2010 at 20:29 schreef Martin B:
De connectie met Harry Potter vind ook ik wat vergezocht, maar goed dat was persoonlijke frustratie. Ik vind Potter vooral zwaar overgewaardeerd. Ik heb ze ook gelezen (d.w.z geluisterd) en ik vond ze best vermakelijk, maar meer ook niet. Chronicles of Narnia en Young Wizards zijn dan toch stukken interessanter.
@Gerry
Dat je voor kinderen schrijft wil niet zeggen dat je alle dubbele lagen uit je boeken hoeft te halen. Terry Pratchett weet bijvoorbeeld wel in zijn kinderboeken dingen duidelijk te maken, die
ze pas later echt zullen begrijpen.
American Gods vind ik trouwens ook een van Gaimans beste boeken. Die laat heel mooi het contrast zien tussen wat Amerika geworden is en de Europese wortels.
op 08 12 2010 at 00:52 schreef Dick Bosch:
Het stemt dagelijks bedroefd dat de Haagse Courant niet meer is. Overigens heet de verschrikkelijke hellehond Cerberus.
op 08 12 2010 at 03:43 schreef MNb:
Misschien zijn de overeenkomsten toch niet zo toevallig. Want kijk hier eens naar:
http://en.wikipedia.org/wiki/Groosham_Grange
Lijkt wel op Zweinstein, nietwaar? Voeg daaraan toe twee jongens en een meisje als hoofdpersonen.
Dit boek is uit 1988. Bedenk dan ook nog dat Rowlings naar eigen zeggen het idee in 1990 kreeg. Rowlings kon natuurlijk onmogelijk weten dat Daniel Radcliffe op Timothy Hunter zou gaan lijken.
Ook ik vind de Harry Potter serie overschat, maar dat vind ik van de Kronieken van Narnia al helemaal.
Wie fantasy met een nieuwe invalshoek wil proberen kan de Kronieken van Thomas Covenant lezen, maar alleen de eerste drie delen. Die zijn evenmin perfect. Waarom neigt fantasy zo vaak naar langdradigheid en uitleggerigheid? Honderd pagina’s (en vooral in deel drie een paar hoofdstukken) minder had al veel gescheeld.
De originaliteit zit er in dat het schema van het klassieke heldenepos wordt gevolgd (zie hierboven), maar de hoofdpersoon allesbehalve een held is en dat systematisch weigert te zijn. Hij verkracht, verraadt, helpt de inwoners van de fantasywereld van de wal in de sloot, laat anderen het vuile werk opknappen, stelt hinderlijke vragen en debiteert ingewikkelde kronkelredeneringen, waarvan hij zelf toegeeft dat ze er niet toe doen. Dat levert een flink aantal vermakelijke scenes op. Ook het jatwerk uit In de ban van de Ring is leuk; wie dat kent zal zich nog meer amuseren.
Voor de andere zeven delen heb ik weinig belangstelling. Persiflage kan niet oneindig uitgerekt worden.
Het eerste deel stamt uit 1977, het derde uit 1979.
op 08 12 2010 at 10:51 schreef Peter:
@Dick Bos: Cerberus, inderdaad. Dit is de enige schadelijke invloed die een strip bij mijn weten heeft gehad: door de serie ‘Cerebus’ van Dave Sim kan ik de naam van de mythische hellehond niet meer in één keer goed schrijven.
RSS