Mijn favoriete boeken van 2021
Peter Breedveld
Mijn lijstje bestaat dit jaar uit zeven boeken omdat ik niet genoeg heb gelezen. Hoe langer de corona duurt, hoe minder tijd ik heb om te lezen en dat is een verschijnsel dat ik zelf niet helemaal kan verklaren. Ik heb een stuk of twintig boeken gelezen (strips niet meegerekend) waarvan ik er zeven echt zo goed vind dat ze een eindlijst waard zijn.
En nou, die staan hieronder.
7. Marc Schuilenburg – Hysterie
Ik heb dit boek vlak voor het einde van 2020 gelezen, maar ik tel het gewoon mee met de lijst van dit jaar, omdat ik het er even over wil hebben.
Marc Schuilenburg is criminoloog aan de VU. Zijn boek gaat niet over het ziekteverschijnsel hysterie, door 19e-eeuwse dokters vaak aan vrouwen toegeschreven waarna ze koude douches en stimulatie van de clitoris kregen voorgeschreven en zo, al behandelt Schuilenburg de herkomst ervan wel in zijn boek. Het gaat over het overspannen discours dat in onze tijd over zowat alles wordt gevoerd en dan met name over criminaliteit, dat dan natuurlijk hard moet worden aangepakt, met een oorlog. Oorlog tegen drugs, oorlog tegen het tuig, oorlog tegen corruptie, elke minister van Justitie belooft Dirty Harry te zijn.
Schuilenburg laat zien hoe gevaarlijk dat discours is en dat hard aanpakken en zwaar straffen simpelweg niet helpt. Als je verder wilt kijken dan de verkiezingen en de criminaliteit een halt wilt toeroepen, is goed gedrag belonen effectiever en heilzamer dan slecht gedrag bestraffen, is bemiddeling tussen dader en slachtoffer voor alle betrokkenen bevredigender en moeten mensen vooral geholpen worden en niet nog verder de shit in gedouwd. Schuilenburg levert daar bewijs uit de praktijk voor, onder andere die in het loeiharde Amerika, dus er zullen ook wat vooroordelen sneuvelen bij lezing van dit boek.
Dat is wat ik vooral uit dit boek heb geleerd, dat me zeer aanspreekt en dat ik, nu er weer een nieuwe stoere crime-fighter tough-on-crime, do-it-to-them-before-they-do-it-to-us op Justitie wordt gezet, iedereen van harte en zeer dringend aanbeveel. Laat je niet gekmaken door al die hard-boiled roeptoeters.
6. Peter Ackroyd – Blake
Van Peter Ackroyd ben ik fan sinds ik jaren geleden zijn verpletterende boek over de geschiedenis van Londen las, waardoor het onmogelijk voor me is door de stad te lopen zonder de aanwezigheid van goden, demonen en geesten te voelen.
Ook de 18e-eeuwse dichter/schilder William Blake verbeeldt Londen als een bezeten stad met zijn hallucinatoire poëzie en iconische beelden van goden, engelen en demonen. Zijn schilderijen doen me vaak denken aan het werk van de Amerikaanse striptekenaar Jack Kirby, dezelfde goddelijke strijders met massief-hoekige lichamen, hun al-ziende blikken, badend in knetterende energie.
Logisch dat Peter Ackroyd een biografie schreef over Blake, op dezelfde manier waarop hij over Londen schreef. Donker en mysterieus, een kind van de stad die Londen toen was, gewelddadig en op veel plekken nog onontgonnen. Een stad tussen twee dimensies, die van de goden en de aardse dimensie. Blake liep tussen die dimensies heen en weer, want hij had visioenen en zag engelen in bomen en werd door een monster zijn eigen huis uitgejaagd. Die wereld legde hij vast in zijn schilderijen en gedichten.
Hij moest ontzettend ploeteren om met zijn kunst in zijn eigen en zijn vrouws levensonderhoud te voorzien, verdiende meer als printer, maar gaf nooit op en sloot geen compromissen. Vervreemdde zijn vrienden van hem, de mensen die hem financieel steunden, maar was zijn tijd veel te ver vooruit. Pas na zijn dood ontdekte een groot publiek wat een ziener hij was, wat een kracht er van zijn kunst uitging.
Ackroyd vertelt het verhaal alsof je er met hem naast staat, alsof je samen met hem achter Blake aan door Londen loopt. Blake, wat een rare, fascinerende man was dat. Een heethoofd, diep-spiritueel maar anti-clericaal, een naaktloper ook, samen met zijn vrouw. In het 18e-eeuwse Londen! Een excentriek genie, een briesende gek. Een grensverlegger in elk geval.
Vlak voor de lockdown heb ik met Hassnae in Londen een overzichtstentoonstelling van zijn werk gezien, een geweldige ervaring. Waarlijk één van de grootste kunstenaars van de wereldgeschiedenis, dat meen ik echt.
5. Sei Shonagon – The Pillow Book
De Japanse hofdame Sei Shonagon leefde van 966 tot 1017 en ze was in dienst van één van de twee vrouwen van keizer Ichijo. Sei beschreef het leven aan het hof in The Pillow Book (Makura no Soshi), dat ze in 1002 voltooide, een jaar na Teishi’s dood in het kraambed. Er zijn twee wereldberoemde boeken uit de Heian-tijd, de tijd waarin Sei leefde, en dat zijn de eerder genoemde Genji Monogatari en dit boek. Over The Pillow Book zei iedereen dat het saai was, dus daar ben ik nooit aan begonnen, tot vorig jaar.
Het is totaal geen saai boek, het is zeer geestig en onderhoudend en de situaties zijn vaak heel herkenbaar. Want dit gaat dan wel over een hofdame die duizend jaar geleden leefde in een land waarvan iedereen nog steeds hardnekkig blijft zeggen dat het zo totáál anders is, een héél andere wereld, maar haar leven lijkt gewoon heel veel op dat van ons: omgeven door weelde in een relatief vreedzame tijd, redelijk beperkt in onze bewegingsvrijheid en geobsedeerd door oppervlakkigheden. Hier beschrijven we die op Twitter en Instagram of we laten er filmpjes van zien op TikTok, Sei Shonagon schreef het allemaal op in haar Pillow Book: observaties van het gedrag van de andere hofbewoners, ontmoetingen en ruzies, roddels, ergernissen en de dingen die ze mooi vindt en waardoor ze wordt ontroerd.
Het geeft een zeer onthullend kijkje in het leven aan het Japanse hof, ook in het seksuele leven daar. Want er werd wat afgeneukt, stiekem ’s nachts. Vrouwen werden geacht kuis en eerbaar te zijn en zelfs hun gezicht niet aan vreemde mannen te tonen, maar monogamie was niet echt een ding, ook niet voor vrouwen.
Kortom, een fijn boek en heel leerzaam. Ik heb er hier een uitgebreidere bespreking van.
4. Kazuo Ishiguro – Klara and the Sun
Ik wil weten wat bewustzijn precies is, of het theoretisch mogelijk is menselijke hersenen na te bouwen, op de molecuul exact, en zo een bewust wezen te krijgen, dat angst en liefde voelt en wéét dat het er is. Ik heb daarom vijf boeken aangeschaft die een neuroloog ergens in een artikel aanbeval en daar zat deze roman bij van de Britse Nobelprijswinnaar Kazuo Ishiguro, dat dit jaar verscheen en de Booker Prize won.
Nou, die roman heb ik dus uit, aan de rest ben ik nog niet begonnen, en het is inderdaad een erg goed boek. Gaat over een artificial friend, een kunstmatige vriend, een lerende robot, Klara, de ik-figuur in het boek. Klara wordt verkocht aan een doodziek meisje in een ietwat dystopische toekomst die niet verschrikkelijk veel verschilt met onze tijd. Klara en het meisje worden vrienden, ze maakt kennis met de buurjongen van het meisje en trekt haar eigen conclusies op basis van wat ze ziet en leert.
En dat doet Ishiguro knap, want hij laat zien hoe Klara’s conclusies zijn gebaseerd op incomplete informatie. Ze wordt bijvoorbeeld zelf gevoed door zonne-energie, en ziet de zon als een god die ook het zieke meisje kan redden. Ze ziet de zon ondergaan achter een grote schuur, en denkt dat de zon in de schuur woont. Ze gaat naar die schuur, en ziet de zon dan weerspiegeld in een stapel glasplaten, iedere plaat een verschillende reflectie van diezelfde zon. Zo ontwikkelt Klara een steeds complexere religie. Mogelijk precies als mensen dat doen.
Op zeer laagdrempelige manier maakt Ishiguro zo inzichtelijk hoe mensen ook een steeds complexer bewustzijn creëren, door te leren en te ontdekken. Op dezelfde wijze laat hij de lezer zelf zijn conclusies trekken over de wereld, waarin Klara leeft. Hij geeft slechts brokken informatie, flarden van gesprekken, beschrijvingen vanuit Klara’s oogpunt. We moeten er zelf een geheel van zien te maken, net zoals Klara doet. Zo zal elke lezer het boek sluiten met een totaal ander beeld in zijn hoofd van de wereld van Klara.
Dat geeft inzicht in hoe ons bewustzijn werkt, en daarnaast is het ook een spannend verhaal, knap gecomponeerd, secuur geschreven, een delicaat glaswerk van heldere zinnen. Zeer, zeer blij dat ik dit gelezen heb.
3. Maya Angelou – I Know Why the Caged Bird Sings
Bij mij op school stonden voor literatuuronderwijs vrijwel alleen maar witte schrijvers op het curriculum, met uitzondering van Alexandre Dumas, maar ik weet bijna zeker dat mijn Franse docenten niet wisten dat die zwart was. Op een gegeven moment ontdekte ik zelf Antilliaanse schrijvers als Boeli van Leeuwen en Tip Marugg (beiden wit) en via hen kwam ik op de zwarte Frank Martinus Arion, wiens boek Dubbelspel ik een openbaring vond, na alles van Wolkers, Hermans, Multatuli en Slauerhoff weggelezen te hebben.
Toch ben ik daarna niet als een gek zwarte schrijvers gaan lezen, want ik was eerlijk gezegd bang dat ik me dan vooral door politieke traktaten zou heen zitten te worstelen. Pas de laatste jaren ben ik mijn achterstand een beetje aan het inhalen, met schrijvers als Tony Morrison en James Baldwin en zo en dit jaar dus onder andere Maya Angelou en Jezus, wat kunnen die lui schrijven! Ik ben er nog niet één tegengekomen die de schrijver van het Hooglied niet naar de kroon steekt, qua poëzie en taalvirtuositeit. Ik vraag me af of dat door hun kerkelijke opvoeding komt, want de taal doet vaak erg bijbels aan en veel Nederlandse gereformeerden zijn dankzij de Tale Kanaäns ook een stuk eloquenter en sierlijker in hun taal dan de andere Nederlanders, die eigenlijk altijd wat hoekig en schutterig uit hun woorden komen.
Ik las I Know Why the Caged Bird Sings op een moment dat ik de valse vijandigheid van de wokies van BIJ1 even helemaal zat was en schreef in mijn bespreking van het boek: “Angelou (net als Baldwin, Morrison) doet een beroep op mijn empathie, ze laat mij kijken door haar ogen, terwijl veel zwarte activisten vandaag de dag het bloed uit de oren spuit bij alleen al de pretentie dat ik zou kunnen begrijpen wat zij doormaken. Angelou zegt: ik ben een zwarte vrouw, wokies zeggen: jij bent een witte man.”
Daar sta ik nog steeds achter en verder is het (autobiografische) boek vooral meeslepend, verontwaardigend, engagerend, ontroerend en alles wat een boek goed maakt. En verpletterend goed geschreven, dus.
2. Ralph Ellison – Invisible Man
Had ik nog nooit gehoord, van dit boek. Ik kreeg dit van iemand, volgens mij mijn oudste zoon, maar die zegt van niks te weten, en het is epifanisch. Het verscheen in 1952 maar de hele huidige Black Lives Matter-beweging wordt erin beschreven, en wat er nu bij BIJ1 gebeurt. De zwarte mensen die samen met witte mensen willen optrekken tegen racisten, de witte mensen die de zwarte mensen denken te moeten vertellen hoe ze tegen racisme moeten strijden, de zwarte mensen die alle witte mensen als bedreiging zien, de zwarte mensen die zichzelf eerst nog moeten zien te bevrijden van het anti-zwarte racisme dat er bij iedereen, wit en zwart, ingebakken zit na eeuwen slavernij, dodelijk politiegeweld, de rassenrellen daarna, alles zit erin. Maar eerst en vooral is het een waanzinnig onderhoudend en vaak hilarisch boek.
De hoofdpersoon is een zwarte jongeman die zich realiseert dat hij onzichtbaar is, omdat iedereen op hem een personage van eigen makelij projecteert en niemand is geïnteresseerd in wie hij werkelijk is, wat hij zelf wil en kan.
Hij beleeft delirische avonturen, eerst in een stad in het diepe zuiden, daarna in New York, die met zoveel verve, virtuositeit en surrealisme zijn bescheven dat ze aan iets doen denken dat tussen de Odyssee en Alice in Wonderland ligt. Echt een geniaal boek, geestverruimend. Haast niet te geloven zo goed.
1. Murasaki Shikibu – Genji Monogatari
De Tale of Genji wordt overal aanbevolen als de eerste moderne roman ter wereld. Ik weet niet of dat waar is, maar deze elfde-eeuwse roman doet zeker heel modern aan. Met een antiheld, ronde personages die lijden aan existentiële eenzaamheid en zelftwijfel en zelfs een scheut onmiskenbaar feminisme. En de personages, nota bene allemaal edellieden uit de onmiddellijke omgeving van de Japanse keizer, een god, zijn zó herkenbaar, óók voor een Nederlandse banketbakkerszoon uit Apeldoorn.
Als je een Japanse film ziet die zich ergens tussen de negende en de elfde eeuw aan het keizerlijke hof afspeelt, heb je snel het idee dat die mensen aliens waren die elkaar in poëtisch gezang aanspraken en over de gelakte vloeren heen leken te zweven. In de Genji Monogatari leer je dat iedereen zich daar in de gunst van de keizer probeerde te ellebogen en intussen zoveel mogelijk lekkere wijven in bed probeerden te krijgen, als op een gemiddeld advocatenkantoor, zeg maar. Daarnaast werden er natuurlijk vriendschappen gesloten, werd er verraad gepleegd en van natuur en cultuur genoten en moest er af en toe een demon worden verdreven of een boze geest tot bedaren worden gebracht.
Ik had dit 1200 pagina’s dikke boek (in de vertaling van Edward Seidensticker) 25 jaar geleden al eens gelezen, maar ik herinnerde me vooral de sfeer ervan. Deze tweede lezing was een soms behoorlijk schokkende ontdekkingsreis, vol verbazing, verwondering en zelfontdekking en nog behoorlijk spannend ook. Met rooie oortjes heb ik dit herlezen, een mengeling van psychologisch drama, hofintriges, avontuur, liefdesroman, seks en horror. Daarna heb ik er van alles over opgezocht en ik heb ook elke verfilming gezien die ik kon vinden. De hele zomer ben ik met dit boek bezig geweest.
Laat u niet afschrikken door de dikte, dit is een weergaloos meesterwerk. Uitgebreidere bespreking hier.
Is het Vrije Woord u écht lief? Help me dan met een financiële bijdrage. Doneer aan de enige dwarsdenkende, onafhankelijke (maar echt) site van Nederland. Rekeningnummer NL59 RABO 0393 4449 61 (N.P. Breedveld, Rabobank Rijswijk), SWIFT BIC RABONL2U. Lees hier waarom dat niet met PayPal kan, maar steunen via Patreon kan weer wel en sinds kort ook met een Tikkie. Wordt dat symbool van de Hollandse krenterigheid tenminste voor iets nuttigs ingezet. Adverteren? Mail mij.
boeken, Peter Breedveld, 05.01.2022 @ 15:52
RSS