Met een verkleining van de gemeenteraad is de democratie niet gediend
Willem Minderhout
Illustratie: Otto Pilny
Er is iets vreemds aan de hand in Nederland. Alom maakt men zich zorgen over de kwaliteit van de democratie en tegelijkertijd neemt men juist maatregelen die de representatieve democratie verzwakken.
Het anti-politieke rancunekabinet Rutte 1 wilde zelfs het aantal politici met een kwart terugbrengen. Rutte 2 maakt het ‘gelukkig’ minder bont. Niet dat de maatregel wordt teruggedraaid, maar in plaats daarvan wordt er op initiatief van PvdA-Kamerlid Pierre Heijnen een ‘dualiseringscorrectie’ doorgevoerd.
Verzwakking van de democratie
Sinds de wet ‘dualisering gemeentebestuur’ zijn wethouders niet langer lid van de Raad. Zodra een Raadslid wethouder wordt, schuift er dus een nieuw lid de gemeenteraad binnen. Dit zou ‘een vergissing’ zijn geweest. Volgens Heijnen zou de som van het aantal wethouders en Gemeenteraadsleden weer ongeveer hetzelfde moeten zijn als voor de dualisering.
Voor steden met meer dan 200.000 inwoners (de hoogste ‘staffel’) gaat het aantal Raadsleden terug van 45 naar 41. Dat is bijna tien procent. Gecombineerd met het streven van dit kabinet om – onder regie van PvdA-minister Plasterk – een flinke schaalvergroting van het binnenlands bestuur door te voeren door provincies en gemeenten samen te voegen, leidt dit tot een forse verzwakking van de democratie.
Ambtelijke macht
Het uitgangspunt van Heijnen om een ‘foutje’ in de dualiseringsoperatie te corrigeren, klopt al niet. De geestelijk vader van de wet, Douwe Jan Elzinga, wilde juist de positie van de Raad ten opzichte van het college van burgemeester en wethouders versterken.
De Raad is formeel de opdrachtgever en de controleur van het college (‘kaderstelling en controle’) maar in de praktijk veel zwakker: hoewel het presidium van de gemeenteraad officieel de agenda bepaalt, bereidt het college 99,9 procent van de Raadsvoorstellen voor en stelt het de ontwerpbegroting op.
De Raad is versterkt met een griffie en een rekenkamer, maar dat is peanuts vergeleken met de ambtelijke macht die het college ter zijde staat. Raadsleden zijn amateur-politici wethouders zijn fulltimers.
Verkapte kiesdrempelverhoging
De Raad van State constateert fijntjes: ‘dat op verschillende momenten in de parlementaire geschiedenis wisselend is gedacht over de vraag of de gemeenteraad naar aanleiding van de dualisering moet worden verkleind. Dat nuanceert de objectiviteit die besloten lijkt te liggen in de term “dualiseringscorrectie”.’ Sterker nog: de gedachte van Heijnen dat wethouders ‘eigenlijk’ net als vroeger bij hun geestverwante fractie moeten worden opgeteld maakt van de dualisering een farce.
Zoals u weet, is de kiesdrempel het aantal uitgebrachte stemmen gedeeld door het aantal beschikbare zetels. Indien er minder zetels te verdelen zijn, is dus de kiesdrempel hoger. Dit wordt alleen voor partijen die een wethouder mogen leveren ‘gecompenseerd’. Gezien het versnipperde politieke landschap is er echter vrijwel geen gemeente meer met een afspiegelingscollege. Vooral voor kleinere partijen is deze ‘correctie’ een ordinaire kiesdrempelverhoging.
Aantal Raadsleden per inwoner neemt al af
De gemeentewet van 1851 stelde het maximum aantal gemeenteraadsleden voor steden met meer dan 200.000 inwoners op 41. In 1897 werd dit verhoogd tot het huidige aantal: 45. Dat is het maximum, want een hogere staffel is er niet. Het voorstel van Heijnen ‘herstelt’ dus de toestand van 1851.
Ondertussen is het aantal gemeentelijke taken enorm toegenomen evenals het aantal gemeenten met (veel) meer dan 200.000 inwoners. Door gemeentelijke herindelingen neemt het aantal Raadsleden per inwoner nog verder af. De regering streeft er naar om gemeentelijke herindelingen alleen nog gemeenten met meer dan honderdduizend inwoners over te houden. Een simpele rekensom leert dat als twee steden van ieder 50.000 inwoners fuseren, er in plaats van 58 (29 + 29) raadsleden er onder de huidige gemeentewet 37 overblijven. Heijnen wil er daar nog eens vier afhalen.
Nederland niet uitzonderlijk
De Raad van State merkt op dat ’het niet zo gemakkelijk (is) een objectieve norm te vinden voor het juiste aantal leden van een gemeenteraad’. Een vergelijking met het buitenland kan in ieder geval enig licht laten schijnen op de vraag of Nederland nu zo uitzonderlijk is. Een korte Google-search gaf de volgende uitkomst:
Birmingham – 990.000 inwoners – 120 councillors
Brighton – 156.000 inwoners – 54 councillors
Dusseldorf – 590.000 inwoners – 92 Stadträte
Antwerpen – 500.000 inwoners – 55 gemeenteraadsleden
Bordeaux – 810.000 inwoners – 61 conseillers
Het is geen diepgravende vergelijkende analyse, maar het geeft wel de indruk dat Nederland zo uitzonderlijk niet is.
Kleinduimpje tegen de reus
Paul Tang beschreef laatst in een column in De Groene hoe hij als Tweede Kamerlid, slechts gesteund door zijn overwerkte en onderbetaalde assistent Johan, geacht werd het ministerie van Financiën in de gaten te houden. Kleinduimpje tegen de reus!
Dat geldt voor gemeenteraadsleden – als parttime politici – in versterkte mate. Je wordt geacht de gigantische stukkenstroom kritisch te verwerken, een ‘veerman tussen bestuur en samenleving’ (Van Aartsen) te zijn, contacten te onderhouden met je partij, initiatieven te ontplooien, al twitterend zo transparant mogelijk te zijn en wat al niet meer.
Kun je dat allemaal vragen van een Raadslid dat het tegen een redelijke, maar zeker geen ruime vergoeding moet doen?
Gemeenteraden moeten juist worden versterkt
Daar komt nog de opgave bij – zie de vele discussies over de ‘diplomademocratie – om van de volksvertegenwoordiging en zeker van de gemeenteraden een zo goed mogelijke afspiegeling van de bevolking te maken. Hoe kleiner de gemeenteraden zijn, des te lastiger wordt het om een diverse en tegelijkertijd kwalitatief goede samenstelling te bereiken.
Ook de enorme decentralisering van taken naar de gemeenten vraagt om een versterking van de gemeenteraden want de gemeente is meer dan een uitvoeringsorganisatie van de rijksoverheid.
De opgave voor een land dat er een vitale democratie op na wil houden, is dus niet om wegen te zoeken om het zo goedkoop mogelijk te doen, maar hoe de kwaliteit verbeterd kan worden. Dáár moet de discussie dus over gaan!
Dit is een bewerking van een artikel op Willem Minderhouts eigen blog. Willem Minderhout is docent bestuurskunde aan de Haagse Hogeschool en doet daarnaast van alles en nog wat. Hij publiceert voornamelijk in De Leunstoel en houdt zeer onregelmatig een weblog bij. Volg hem op Twitter
Willem Minderhout, 19.02.2013 @ 20:56
17 Reacties
op 19 02 2013 at 23:11 schreef Pandy:
“Er is iets vreemds aan de hand in Nederland. Alom maakt men zich zorgen over de kwaliteit van de democratie en tegelijkertijd neemt men juist maatregelen die de representatieve democratie verzwakken. ”
Als je goed kijkt, is dat helemaal niet vreemd. Onder valse voorwendselen van democratisering wordt de democratie aangetast. “La politique est l’art d’emplêcher les gens de se mêler de ce qui les regarde” (Paul Valéry), De politiek is de kunst van het verhinderen dat mensen zich bemoeien met hetgeen hen aangaat.
op 19 02 2013 at 23:21 schreef MNb:
“het geeft wel de indruk dat Nederland zo uitzonderlijk niet is.”
Bezwaar – als Amsterdam met 800 000 inwoners 41 raadsleden krijgt heeft die stad in vergelijking een uitzonderlijk kleine raad.
Brighton: 2,9
Düsseldorf: 6,4
Birmingham: 8,25
Antwerpen: 9,1
Bordeaux: 13,3
Amsterdam: 19,5
x 1000 inwoners per raadslid.
Voor het fusievoorbeeld heeft Heijnen echter een punt – de fusieplaats zal 100 000 gedeeld door 33 = 3,3 x 1000 inwoners per raadslid kennen en is dus nauwelijks slechter af dan Brighton.
Ik concludeer daarom voorlopig dat je argumentatie alleen voor de allergrootste steden opgaat. Hebben die geen deelraden?
op 19 02 2013 at 23:42 schreef dewanand:
Namaste Willem Minderhouts,
Ik vind dit een heel goed betoog over de ondermijning van de democratie en de directe verslechtering van de rechtszekerheid van burgers.
Mijn verzoek is om iets te zeggen over het verband tussen rechtszekerheid, centralisatie van macht, en de hele automatisering van het ambtenaren apparaat. Ook bij gemeenten is het hele diensten en service pakket totaal geautomatiseerd, en nu via de DigiD is dit verder uitgekleed tot de computers thuis van de burgers, juist om minder werkuren te betalen voor de ambtenaren in dienstverband. Dit kan alleen als het zien van de burger in persoon met ID niet perse hoeft.
Gaan robotten ons dan moeten besturen over tien jaar die wij niet meer hoeven te kiezen want die zijn de stalen dictators.
dewanand
op 20 02 2013 at 00:24 schreef Olav:
Dit stukje is me uit het hart gegrepen. Ik ageer al jaren tegen de cumulatie van macht bij de uitvoerders (“het bestuur”). De vertegenwoordigende organen (wetgevende macht) moeten het voor het zeggen hebben, en niet berusten in een louter controlerende taak zoals ze nu te vaak doen.
We moeten ook vooral niet stoppen bij de gemeenteraden. De Tweede Kamer dient ook te worden uitgebreid en versterkt. Van 150 naar tenminste 250, om mee te beginnen. Met wat smallere bankjes passen ze heus wel in die zaal.
Het Zweedse systeem heb ik altijd interessant gevonden. Unicameraal parlement van 350 leden, op 9,5m inwoners.
op 20 02 2013 at 10:33 schreef Bigpete:
Het is best een aardig artikel, maar zoals Mnb al aangaf kan Willem niet rekenen. Uit de pure cijfers blijkt dat Nederland veel kleinere gemeenteraden heeft per 1000 inwoners dan in de ons omringende landen. Amsterdam en Rotterdam echter kennen het fenomeen deelgemeente. In Amsterdam zijn er 8 deelgemeenten met 7 deelraden met allen een dagelijks bestuur en maar liefst 203 deelraadsleden. In totaal zijn er in een gemeente van 800.000 inwoners dus 248 volksvertegenwoordigers actief. Bizar veel in vergelijking met het buitenland. Als je dan ook nog bedenkt dat de bestuurders van die stadsdelen veelal incompetente geldsmijtende corruptieve types zijn is de conclusie duidelijk. Meteen afschaffen die handel en de gemeenteraad uitbreiden naar normale waarden.
op 20 02 2013 at 11:08 schreef sabaroth:
Hoe minder politici hoe beter toch?
op 20 02 2013 at 11:57 schreef babs:
Hoe minder politici hoe beter toch?
Eén politicus per land is inderdaad meer dan genoeg. Vul naar believen hier uw eigen Godwin in.
op 20 02 2013 at 11:59 schreef Pyt van der Galiën:
@sabaroth
Nee. Tenzij je van mening bent dat het College van B&W ongehinderd haar gang moet kunnen gaan. Zeker voor een lid van een kleine gemeenteraadsfractie is het nu vrijwel onmogelijk het college effectief te controleren. De meeste gemeenteraadsleden hebben een baan en een gezin. Daarnaast worden ze geacht alle door B&W aangeleverde stukken (en geloof me: dat zijn er nogal wat) goed te lezen en er een mening over te formuleren; hun gezicht te laten zien bij elke bijeenkomst van een wijk-/dorps-/belangenorganisatie; bereikbaar te zijn op Twitter en onmiddellijk te reageren wanneer iemand hen een vraag stelt. Doen ze dat allemaal niet, dan worden ze op de sociale media aan de schandpaal genageld. Kom in mijn plattelandsgemeente als éénmensfractie eens niet opdagen op een vergadering van Dorpsbelang X en de wereld is te klein. Kost je zo een paar honderd stemmen bij de volgende gemeenteraadsverkiezingen.
Natuurlijk zijn er gemeenteraadsleden die er met de pet naar gooien, maar de meesten doen hun best er iets van te maken. Dat valt alleen niet mee met de beperkte middelen waarover een gemeenteraad beschikt.
op 20 02 2013 at 16:00 schreef Herbert:
Prima stuk Willem. Ik snap niet dat hierop bezuinigd wordt, het levert amper geld op en het contact met de burger wordt nog kariger.
Verder hebben Belgsiche en Engelse gemeenteraden veel minder te vertellen dan de Nederlandse. In Engeland is dat met name over de politie waar men niets over te vertellen, in België de sociale zekerheid en welzijn.
Deelgemeenten: Ook in het VK, Duitsland en België kennen ze deelgemeenten. Antwerpen is de enige gemeente die ze heeft. Districten genoemd. Ook met een zelf gekozen raad en een dagelijks bestuur. Brussel niet, omdat het gewest zelf al uit 19 gemeenten bestaat.
Verwar het Belgische begrip deelgemeenten niet met de Nederlandse deelgemeenten. In 1977 zijn heel veel gemeenten in België gefuseerd, de opgeheven gemeenten heten deelgemeenten.
Een stad als München bijvoorbeeld heeft ook nog eens 25 Stadtbezirke. Gekozen door de burgers en veel bevoegdheden.
En Bigpete begint weer het rechtse riedeltje over de Amsterdamse stadsdelen zonder de feiten te kunnen. Vergeleken met steden asl Nijmegen, zo groot zijn de grootste stadsdelen, is het deelbestuur akelig goedkoop. Minder wethouders en minder raadsleden en veel minder ambtenaren.
op 20 02 2013 at 16:02 schreef Herbert:
En als je naar fiancien en organisatie kijkt, de stadsdelen doen dat veel beter dan de Centrale Stad. Want daar hebben ze projecten die finaal uit de klauwen lopen zoals de Noordzuidlijn of hun ICT laat versloffen. En iedere keer als DWI met juichende cijfers komt dan kan je de klok op gelijk zetten dat er weer een lijk uit de kast komt. En daar hebben de stadsdelen niets mee van doen.
En vertel eens Bigpete, waarom zou Diemen met 25.000 inwoners wel een eigen bestuur mogen hebben en het 3 keer grotere Amsterdam Zuidoost niet?
op 20 02 2013 at 16:05 schreef sabaroth:
Ok er zijn dus ook hardwerkende politici die zinvolle dingen doen? Dat is een hele openbaring voor me moet ik zeggen
op 20 02 2013 at 18:01 schreef Bigpete:
Ik ken je niet Herbert maar ik vind je nu al een onprettig figuur.
Diemen is een gemeente, Zuidoost is dat niet. Dat is zo simpel dat zelfs jij het kunt begrijpen. Ik heb die stadsdelen nooit begrepen. Er is niets op tegen om in diverse stadsdelen een loket burgerzaken te hebben e.d. Zodat je niet zoals vroeger naar één centraal punt hoeft. Maar waarom er weer een extra bestuurslaag gecreëerd moest worden ontgaat me volledig. Jouw voorbeelden over wanbestuur van de centrale stad onderschrijf ik. Maar helaas is het in de stadsdelen niet veel beter. Corruptie in ZO, miljoenen over de balk in Zeeburg, etc.
op 20 02 2013 at 21:01 schreef Sasha Berkman:
haha, BigPete vind iemand een “onprettig figuur”
op 21 02 2013 at 09:46 schreef Herbert:
Als het zo simpel was als een loket, ja dan had je geen stadsdelen nodig, dan volstaat een postkantoor ook wel.
Maar het gaat ook om beleid waar je als burger invloed wil hebben. En een extra bestuurslaag is onzin. Wat een stadsdeel doet doet de centrale stad niet en andersom.
En dat Diemen een gemeente is een Zuidoost niet, dat maakt je argument er niet beter op.
Dus jij zegt dat Diemen wel recht op het bestuur dicht bij de burger en Zuidoost niet.
Maar die miljoenen over de balk in voormalig stadsdeel Zeebrug, daar heb je vast wel een voorbeeld van.
op 21 02 2013 at 10:48 schreef babs:
Ok er zijn dus ook hardwerkende politici die zinvolle dingen doen? Dat is een hele openbaring voor me moet ik zeggen
Te weinig, maar de enige politici waarop je direct kunt stemmen zijn die in de parlementen en raden komen. Juist daar dus moet er voldoende keuze zijn en moet worden voorkomen dat een fors percentage van de bevolking zonder vertegenwoordiging blijft.
op 25 02 2013 at 12:49 schreef klaas:
Je vergelijking klopt niet helemaal als je gemeentes van gelijke grootte vergelijkt omdat je niet mee neemt hoeveel gemeentes van die grootte er zijn.
Er is een soort van kritieke massa waar je moeilijk overheen kan, of het nou New York of Antwerpen neemt dat maakt niet zoveel uit want besturen met honderden mensen is niet mogelijk. Dus dan neemt het aantal raadsleden/hoofd van de bevolking automatisch af met het toenemen van het aantal inwoners.
Wat mijns inziens interessanter is is kijken hoeveel kleine gemeentes er zijn. In Frankrijk heeft men bewust de keuze gemaakt alles zo klein mogelijk te houden mijn dorpje met 200 inwoners heet haar eigen gekozen burgemeester bijvoorbeeld.
Op deze manier wordt iedereen die niet in de grote stad woont in Frankrijk vel directer vertegenwoordigd dan in Nederland, waar alleen gigantische gemeentes overblijven.
op 26 02 2013 at 11:09 schreef Herbert:
@Klaas, je vergelijking met Franse gemeenten gaat niet goed op.
Nederlandse gemeenten hebben veel te vertellen in vergelijking met Belgische, Engelse en Franse gemeenten.
Het klinkt wel leuk zo’n gemeente van 200 inwoners met een eigen gemeenteraad en gekozen burgemeester maar het is uit de tijd van Swiebertje.
Die gemeente maakt deel uit van een kanton, een arrondissement, een regio en uiteindelijk de staat Frankrijk. En vooral in Frankrijk telt hoe groter het geheel des te meer je hebt te vertellen.
Nederland is al sinds de jaren ’70 begonnen om taken te decentraliseren, Frankrijk pas veel en veel later en eigenlijk is de enige vernieuwing in Frankrijk de vorming van de regio’s die een flink pakket meekregen.
Maar juist omdat gemeenten meer bevoegdheden krijgen, denk aan de overheveling van de AWBZ naar de gemeenten, zou het controlerend orgaan meer slagkracht moeten krijgen. Dat kan betekenen meer raadsleden maar ook meer ambtelijke ondersteuning. En dat geldt ook voor de Kamer.
RSS