Koerden en de ‘erfzonde’ van de Republiek

Fréderike Geerdink

Illustratie: Francisco Goya.

Erg goed heb ik de festiviteiten rond het honderdjarige bestaan van de Republiek Turkije dit weekend niet gevolgd, moet ik zeggen. Ik zag wel foto’s van vuurwerk boven de bruggen over de Bosporus in Istanbul en op andere plekken in Turkije. In alle jaren dat ik nu al over Turkije en Koerdistan schrijf, is 29 oktober 2023 een soort ijkpunt geweest. Zou Erdoğan dan nog president zijn? Hoe heeft hij de republiek tegen die tijd veranderd? En nu, terwijl ik dit schrijf, ligt die dag niet meer in de toekomst maar achter ons. Onvervulde hoop. Ik word er verdrietig van, zeker omdat ik een andere honderdjarige herdenking niet uit mijn hoofd kan krijgen. Een herdenking die onlosmakelijk met die van dit weekend verbonden is.

Die andere honderdjarige herdenking is die van de Armeense genocide, acht jaar geleden in 2015. Hoewel het bewijs dat er een genocide plaatsvond overweldigend is, heeft de Republiek Turkije die vanaf de eerste dag van zijn bestaan ontkend. Het officiële verhaal is nog altijd dat er nou eenmaal een oorlog gaande was en dat daarin slachtoffers vallen, en dat er door Armeniërs ook veel Turken zijn vermoord.

Zwart hoofdstuk

In een podcast die ik luisterde over Turkije’s honderdste verjaardag, noemde interviewer Amberin Zaman (die scherpere inzichten deelde in haar vragen dan de geïnterviewde gaf in zijn antwoorden, maar dat terzijde) de Armeense genocide Turkijes ‘erfzonde’.

Zolang dit zwarte hoofdstuk in Turkijes ontstaansgeschiedenis niet onder ogen wordt gezien en verwerkt, zal geen enkel fundamenteel probleem van Turkije opgelost kunnen worden. Dat is natuurlijk het punt met zwarte hoofdstukken: je kunt ze uit het boek scheuren of snel doorbladeren en doen alsof je ze niet ziet, maar de gebeurtenissen erin bepalen het verloop van het verdere verhaal. Lees je het niet, dan snap je niet dat de slechte ontwikkelingen zich maar op blijven volgen en waarom de karakters in je boek zich telkens weer stoten aan dezelfde steen.

Nederlanders gebruiken de Armeense genocide graag tegen Turkije als stok om moslims mee te slaan, maar zelf hebben we natuurlijk ook een paar zwarte hoofdstukken waar we niet mee dealen. En ook wij weigeren de volle omvang van de misdaad van ons koloniaal verleden en de trans-Atlantische slavenhandel te zien. We weten dat het gebeurde, maar we zijn verder gegaan met ons leven en doen alsof dat donkere hoofdstuk niet allesbepalend is geweest voor wat er daarna gebeurde, tot op de dag van vandaag. De steun voor de genocide die Israel momenteel uitvoert in Gaza is daar uitdrukkelijk onderdeel van.

Genocide ontkennen

Ook Nederland moet zijn ‘erfzonde’ in al zijn wreedheid onder ogen zien en serieus werk maken van dekolonisatie en het uitbannen van racisme en witte suprematie. Het zo opschrijven zorgt bij een (flink) deel van de witte Nederlanders al voor weerstand. Te radicaal, en is het niet gewoon te lang geleden? Het bewustzijn hierover komt nog maar net op gang en we hebben nog een ontstellend lange weg te gaan.

Tijdens de honderdste herdenking van de Armeense genocide, woonde en werkte ik in Digranakerd. Van die stad heb je waarschijnlijk nog nooit gehoord, maar het is de Armeense naam van Amed, en dat is weer de Koerdische naam van Diyarbakır. Digranakerd had een grote Armeense gemeenschap, maar nu niet meer.

De weken in aanloop naar die honderdste herdenking en de dag van de herdenking zelf, reken ik tot de heftigste en leerrijkste in mijn leven. Ik herinner me dat ik als journalist een groep Armeniërs uit de diaspora vergezelde op een reis door het land waar hun voorouders eeuwen in vrede hadden geleefd, tot ze wreed werden ontworteld en vermoord. Het was moeilijk en emotioneel, mensen waren zenuwachtig, maar de reis was mogelijk gemaakt door en ingebed in iets wat alles verzachtte. En dat was dat de mensen die hen ontvingen, de genocide niet ontkenden.

S-woord

Die ontvangende gemeenschap leeft ook al eeuwen in Oost-Anatolië: de Koerden. In bijeenkomsten en vergaderingen in de week voor de herdenking op 24 april, was me al opgevallen dat Koerden er geen probleem mee hadden het ‘s-woord’ te gebruiken: in het Turks is genocide soykırım. Dat was des te opvallender omdat het Koerdische milities waren die de genocide hielpen uitvoeren. De bevelen kwamen uit Constantinopel, de Koerdische milities werkten samen met het centrale gezag en voerden veel van het vuile werk uit.

Koerden hebben altijd geweten wat er is gebeurd, zowel de Koerden die de genocide mede-uitvoerden als zij die dat niet deden. Zij hebben alles met eigen ogen gezien. Het is één van de redenen waarom de alevitische Koerden in de provincie Dersim in de jaren 30 van de vorige eeuw wisten wat Atatürk voor hen in petto had toen werd begonnen met de aanleg van een militaire infrastructuur in hun moeilijk toegankelijke provincie. Zij waren de laatste stammen die nog op hun knieën gedwongen moesten worden en tot totale gehoorzaamheid aan de republiek moesten worden gebracht en ze wisten dat dat met grof geweld gepaard zou gaan. Ze verzetten zich, maar waren geen partij en werden slachtoffer van genocide.

‘Verraders’

Ook die genocide wordt door de Turkse staat ontkend. Het was een opstand, zeggen ze, en die moest gewoon neergeslagen worden. Dat het volk van Dersim er eigenlijk om had gevraagd met hun weigering zich volledig aan het nieuwe gezag te onderwerpen. Net eigenlijk als de Armeniërs erom hadden gevraagd – die kregen als gemeenschap het stempel ‘verraders’.

Deze historische ervaring van de Koerden en hun bewonderenswaardige bereidheid hun ‘erfzonde’ onder ogen te zien, kan niet los worden gezien van hoe de Koerdische beweging vandaag de dag kijkt naar de geschiedenis én de toekomst van de Republiek Turkije.

De volkeren van Anatolië en Mezopotamië zijn broeders en zullen samen en in gelijkheid moeten leven om te garanderen dat zo’n gruwel als de ‘erfzonde’ zich niet herhaalt. Een republiek, prima, maar niet eentje gebaseerd op de hegemonie van één groep, en in harmonie met ethnische en religieuze groepen over de (graag vervagende) grens. Hoe die visie, die reflectie eruit ziet, kun je lezen in dit statement van de Unie van Koerdische Gemeenschappen (KCK), gepubliceerd ter gelegenheid van de honderdjarige verjaardag van de republiek.

Geweld verheerlijken

Leiders van Turkse regeringspartijen en van de gevestigde oppositie plaatsten Turkijes positie nu ook in de grotere context van de roerige tijden in de regio. Maar waar zij geweld verheerlijkten en bloed eerden, rouwden de Koerden over wat had kunnen zijn en verlangden naar eenheid. En – gelukkig – beloofden ze daarvoor te blijven strijden.

Fréderike Geerdink is onafhankelijk journalist. Ze heeft een geweldige Koerdistan-nieuwsbrief en die kost haast niks. Deze column werd in iets andere vorm in het Engels gepubliceerd op Medya News.

Tweet

Fréderike Geerdink, 01.11.2023 @ 08:21

[Home]