Kheira
Hassnae Bouazza
Illustratie: Thé Tjong-Khing
Als kind groeide ik op zonder opa en oma. Als ik mijn moeder met haar kleinkinderen zie, besef ik iedere keer weer wat een groot gemis dat is.
Dat gemis werd goedgemaakt door mijn surrogaatoma. Kheira heette ze. Zij hielp bij mijn geboorte, knipte mijn navelstreng door en vanaf dat moment was ze mijn oma. Een kleine, oude, tengere vrouw die ongelooflijk ondeugend en slim was.
Kheira zag ik tijdens de vakanties in Marokko. Ze was altijd een vaste waarde. Als je een krakerig gegiechel hoorde, kon zij niet ver zijn. Vroeger, toen ik nog een klein kind was, ging ze gehuld in een witte haayak: een lang gewaad waarmee ook het gezicht bedekt werd. Tegenwoordig zie je die gewaden niet meer, maar de gedachte eraan brengt altijd herinneringen naar boven van vervlogen tijden met snikhete siësta’s en heimelijke ontmoetingen tussen verliefde stelletjes. Later verruilde ze haar haayak voor een jellaba. De verpakking veranderde, maar Kheira bleef Kheira.
Ze was meermaals getrouwd en gescheiden, voedde haar kleinkinderen op, omdat haar zoon een lanterfanter was. Is. En omdat ze die verantwoordelijkheid niet toevertrouwde aan haar schoondochter, die het allemaal wel best vond.
Mij noemde ze haar dochter. En als ze mij zag, en de rest van de familie, trok Kheira alle registers open: van tranen van ontroering dat ze ons weer zag, geklaag over haar oude leeftijd en gebrekkige gezondheid, tot de schunnigste moppen – en dat laatste, dat was haar specialiteit. Allemaal voor ons vermaak, en alles om vooral ook een fooitje mee te pakken, want Kheira, die wist wel hoe je mensen kon verleiden om een donatie te geven of voor je karretje te spannen.
Vanachter haar masker van bejaarde verlegenheid wond ze ambtenaren en buschauffeurs om haar vinger door per ongeluk nét het verkeerde woord te gebruiken, dat net toevallig heel erg schunnig was, waardoor de grootste diepvrieskist voor haar smolt. Kheira kende haar klassieke scheldwoorden en de nieuwste straattaal en die gebruikte ze naar hartelust.
Een keer vertelde ze me een verhaal en begon onbedaarlijk te lachen. Ik grijnsde een beetje. Wat bleek: ze gebruikte een ander woord voor, uhm, ‘vulva’, maar dan wat grover, dat ik nog niet kende, en daarom ontging de grap me. Mensen die me kennen, zullen dit vol ongeloof aanhoren, maar heus, soms kan ik naïef zijn. Er zijn ook scheldwoorden waar ik niet mee bekend ben.
Kheira was een gewiekste vrouw die precies wist in welke situatie wat uit te buiten om zaken geregeld te krijgen en mensen voor zich te winnen. Een vrouw die haar eigen lot bepaalde door van mannen te scheiden, in een tijd dat de meesten hier nog nog nooit van Marokko hadden gehoord. Ze voedde haar kleinkinderen op tot zelfstandige volwassenen en ze gaf ons en mij, iedere zomer dat we er waren, een warme deken van liefde, terwijl ze tussen neus en lippen door vroeg of er geen leuke Spanjaard was om mee te trouwen.
Kheira is er niet meer. Ik mis haar enorm. Haar ongecompliceerde keten en de vanzelfsprekendheid waarmee ze vol vertrouwen in het leven stond. Kheira vroeg niet om schouderklopjes, ze klopte zich niet op de borst omdat ze zo’n “sterke vrouw” was. Kheira was het gewoon.
Dus toen mij werd gevraagd om deze avond over de Arabische vrouwen te openen, moest ik gelijk aan Kheira denken. Lang voordat de camera’s op de landen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten gefixeerd bleven, lang voordat de inmiddels misselijkmakende plaat van ‘onderdrukte vrouwen’ was grijsgedraaid, was er Kheira en waren er haar ontelbare zusters. Vrouwen die zonder spotlicht, zonder hang naar erkenning, zonder decadent gezeur, hun leven en dat van hun dierbaren veiligstelden.
Vrouwen die in hun eigen kleine kring het bewustzijn aanwakkerden en die in alle stilte hun eigen revoluties uitvochten. Niks zielig of onderdrukt. Eén Kheira staat gelijk aan 1000 Ruttes. Zij liet haar grijns tenminste gepaard gaan met principes en een ruggegraat.
En nu is de Arabische vrouw weer helemaal in.
Dat is mooi. We kunnen namelijk nog veel leren. Hoe je laveert in een samenleving vol kruiskrabbende mannen bijvoorbeeld. Hoe je de top behaalt in een machosamenleving vol religieuze dwazen. Hoe de mannen ver achter je te laten op de maatschappelijk ladder of hen het idee te geven dat ze het voor het zeggen hebben, terwijl jij alles beslist. Hoe je je toekomst zeker stelt, zonder greintje slachtofferschap of geklaag over opvliegers. En dat alles zonder die onbedwingbare behoefte jezelf sterk, succesvol of een voorbeeld te noemen, maar gewoon omdat het vanzelfsprekend is. Omdat je jezelf en de mensen om je heen serieus neemt.
Ik wil ook de vrouwen noemen waarmee ik ben opgegroeid: Egyptische actrices als Yousra, Souheir Ramzy, Nabila Abid en Ilham Chahine: vrouwen die zoenden met andere acteurs en minirokjes droegen en die hiermee doorgingen ondanks de druk van de oprukkende fundamentalisten. Zij plaveiden zo de weg voor vele anderen.
Schrijvers als Hanan as Shaikh en Latifa Rifaat die het gevoelsleven en de seksualiteit zinnelijk op papier zetten.
Nadia Larguet mag ik niet onvermeld laten, de Marokkaanse presentatrice die hoogzwanger en bloot de cover van Femmes du Maroc sierde.
De vorige week op veel te vroege leeftijd overleden Mastoura Al Ahmadi, de Saoedische, geniqaabte dichter die radicale geestelijken een goeie schrobbering gaf.
Maar vooral ook mijn vriendinnen van vroeger, die me kennis lieten maken met de wondere wereld van de ongeremde seksualiteit (en nee, dat was geen lesbische seks). Mijn moeder die haar dochters met humor en zelfspot aanspoorde te studeren zodat we later een goede baan zouden hebben en niet afhankelijk zouden zijn van een man.
En niet te vergeten mijn vader die regelmatig zijn lof uitte over zijn dochters en die de om onze handen vragende mannen weer de deur wees, want zijn dochters bepaalden zelf wel met wie ze zouden trouwen.
Laten we in al het vrouwelijk geweld de mannen niet vergeten, want zij zijn niet altijd de onderdrukkers, maar vaak ook bakens van steun die we heel hard nodig hebben.
De Arabische vrouw is niet nu pas opgestaan. Ze was er altijd al. Geraffineerd, subtiel, soms ondraaglijk en onuitstaanbaar, want absoluut geen heilige, frêle pop, maar altijd heel zeker, verleidelijk: bewust van haar seksualiteit, van haar macht en haar mogelijkheden.
Ik salueer haar, maar vooral salueer ik Kheira en mijn vader van wie ik hoop dat ze hun gezellige onderonsjes nu in de hemel voortzetten.
Deze column werd gisteravond, vrijdag 14 oktober, uitgesproken tijdens een PvdA-avondje over Arabische vrouwen in De Rode Hoed. Wie Hassnae is, weten jullie inmiddels wel.
Hassnae Bouazza, 15.10.2011 @ 18:15
25 Reacties
op 15 10 2011 at 18:24 schreef petepel:
“De Arabische vrouw is niet nu pas opgestaan. Ze was er altijd al.” Het kan niet vaak genoeg gezegd worden hoe vanzelfsprekend dit is… Fijne column!
op 15 10 2011 at 18:44 schreef Nadia Bouras:
Heel mooi.
op 15 10 2011 at 18:45 schreef Nadia Bouras:
En Kheira (of Kyra) heb ik altijd een prachtige naam gevonden. Als ik ooit een dochter krijg…..
op 15 10 2011 at 18:49 schreef Eva:
Mooi en open, Hassnae.
op 15 10 2011 at 19:18 schreef ghurabalbayn:
Prachtig!
op 15 10 2011 at 19:56 schreef MrOoijer:
Ontroerend Hassnae, jij en je oma Keira.
op 15 10 2011 at 21:24 schreef Rene K:
Tranen door herkenning.
op 15 10 2011 at 22:37 schreef Mohcine chahid:
Heel heel erg mooi heb zelf een tijdje in marokko geleefd en ze zijn er inderdaad dat soort vrouwen top
op 15 10 2011 at 23:10 schreef Frans Weerts:
Ik voel me wel aangesproken door die deficiëntie van het ‘kruiskrabben’. Een gewoonte die mijn Poolse vriendin in het geheel niet kan waarderen.
Overigens is ook dit land op het oog paternalistisch, maar die schijn bedriegt. Vrouwen maken hier in het dagelijkse leven feitelijk de dienst uit. Mijn geliefde is een meesteres in het sluipenderwijs controllen van mijn leven.
Alleen die ballen heb ik nog in eigen hand. Het laatste bastion, dat ik met hand en hand verdedig. Tot de laatste snik(kel).
op 16 10 2011 at 00:08 schreef Wazzup:
Mooie column (gelijk aan een doodvonnis voor de boerka).
op 16 10 2011 at 00:59 schreef Beukman:
De Arabische vrouw is niet nu pas opgestaan. Ze was er altijd al. Geraffineerd, subtiel, soms ondraaglijk en onuitstaanbaar, want absoluut geen heilige, frêle pop, maar altijd heel zeker, verleidelijk: bewust van haar seksualiteit, van haar macht en haar mogelijkheden.
In mijn tienerjaren werd ik als fietser een keer bijna geschept door een uitparkerende automobilist, die kennelijk dacht dat de spiegels aan zijn voertuig waren bedoeld voor het scheren. Toen ik hem vervolgens uitlegde waarom hij helemaal fout zat, zweeg hij even verbaasd, en siste toen: “Vuile klootzak!” Waarop hij me een klap op mijn bek gaf.
Later die dag vertelde ik dit voorval aan een oudere broer met meer levenservaring, en beklaagde me over het gedrag van de zak die mij een klap had gegeven.
Mijn broer antwoordde: “Jij kan goed lullen. Maar die vent kan goed slaan. Je moet niet verwachten dat iedereen jouw wapen kiest.”
Nu wil het geval dat ik in die tijd een ongekuiste vertaling aan het lezen was van de sprookjes van duizend en één nacht, waarvan diezelfde broer een paar delen bezat. In deze verhalen zijn het doorgaans weliswaar mannen die de macht hebben. Maar tegelijk zijn het vrouwen die hen het hoofd op hol brengen vanachter hun sluiers. Een korte blik, het terloops tonen van de mond of zelfs van een deel van een onderbeen, kan hun slachtoffer maken tot een willoos voorwerp, dat het object van hun plotselinge affectie desnoods volgt tot aan het einde van de wereld.
Ieder kiest zijn wapen; in deze gebeurtenissen ligt de kiem van mijn groeiende besef dat macht zich moeilijk laat definiëren. “I am the boss of the house; and my wife allows me to say so.”
Sindsdien heb ik me vele malen het hoofd op hol laten brengen door oogopslagen, monden en onderbenen.
Ik weet nu: het is lekker om macht te hebben, maar ook om je er aan te onderwerpen.
op 16 10 2011 at 05:48 schreef Meneer Y. O. A. Gin, sofinummer 987123456:
Wat een leuk verhaal! Kheira is cool. Ze mag dan niet meer onder de levenden zijn, maar gelukkig heb je nog al die leuke herinneringen aan haar, en zo is zij niet echt verdwenen of weggegaan. :)
Overigens, zo’n jellaba is toch uniseks? Als in, mannen dragen dat toch ook wel eens? Of vergips ik me hiero?
op 16 10 2011 at 05:52 schreef Meneer Y. O. A. Gin, sofinummer 987123456:
Oh ja (sorry voor 2e post), ik heb laatst die film “Persepolis” gezien. Vinden jullie die ook mooi? Ik vond die, naast de thematiek, ook stilistisch echt gaaf. Moest er een beetje aan denken, bij dit verhaal. Coole oma, en alles.
op 16 10 2011 at 10:02 schreef Makbouli:
Intens mooi! Kheira doet me erg aan mijn oma denken. Ook klein en tenger, gescheiden, grote mond. Als buren het lef hadden ook maar iets te roepen of te zeggen over mijn Westerse uiterlijk, kregen ze de volle laag. Samen rookten we sigaretten op het dakterras en begrepen we elkaar, ondanks de taalbarrière, volledig door één blik te wisselen. Ze is er ook niet meer.
Door jouw verhaal is ze sinds vrijdagavond weer even terug.
Volgens mij heb ik het je wel eens verteld; ze droeg dezelfde achternaam als jij.
op 16 10 2011 at 14:29 schreef seije:
@You On Gin,
Die film is inderdaad te gek, maar als je die gaaf vindt, moet je echt eens de stripboeken lezen, ook genaamd Persepolis.
op 16 10 2011 at 16:36 schreef Amal Ben Salah:
Mooie column, Hassnae!
“Nadia Larquet mag ik niet overmeld laten, de Marokkaanse presentatrice die hoogzwanger en bloot de cover van ‘Femmes du Maroc’sierde.”
Super vond ik dat! Maar in Nederland was niet veel interesse. Hadden ze een paar koranverzen op haar buik gezet a la Hirsi Ali, dan had het zelf het 8 uur journal gehaald volgens mij. Vele willen deze vrouwen niet zien of opmerken en bij ons kunnen ze er nog van maken dat we ‘verwesterd’ of ‘vernederlandst’ zijn. Maar bij jou oma Kheira en vele van haar generatiegenoten zal dat niet lukken.
Mijn oma had een tante die honderd+ is geworden en de laatste vrouw van de khalifa in het dorp was, als kind was ik altijd behoorlijk bang van haar en vond haar absoluut niet vriendelijk. Maar door de verhalen van mijn oma en moeder heb ik wel behoorlijk respect voor haar gekregen. Ze had de bijnaam ‘El Harsa’, ‘de ruwe’, die absoluut bij haar paste. Jongenmannen samen kletsend en thee drinkend onder een boom werden door haar naar huis gestuurd om hun vrouwen te gaan helpen met broodbakken, hout halen, etc. Kinderen werden aangesproken, vrouwen die hun koe te lang in de zon lieten kregen er ook van langs, niemand werd gespaard, alleen de bejaarden. Op huwelijks- en of geboortenfeesten werden de mannen, die gelijk na het eten om hun vrouwen begonnen te roepen, door haar voor schut gezet en zei ze dat ze met hun stijve maar lekker naar huis moesten gaan en hun vrouw na het feesten wel gewoon thuis zou komen. ‘Kunnen jullie nou niet even sbar (geduld hebben), totdat ook je vrouw heeft gegeten en we een beetje muziek hebben gemaakt? Alleen omdat je ziet dat jullie vrouwen zich hebben opgetut, wil je er zo snel mogelijk bovenop, ga hem maar…daar en…daar in steken.’ Het woord schaamte kwam niet voor in haar vocabulair. Prachtig!
op 16 10 2011 at 17:27 schreef Meneer Y.O.A. Gin, sofinummer 987123456:
@ seije
Daar moet ik inderdaad maar eens naar op zoek. Thanks!
@ Amal Ben Salah
Wat voor muziek werd er gemaakt en met wat voor instrumenten? Sorry als dit een domme vraag is.
op 16 10 2011 at 17:58 schreef MNb:
Ah, doet me denken aan mijn ex-schoonmoeder. Dat is een fantastische vrouw. Net zo’n sterk karakter. En moslima. Vrijwel analfabeet. Zij geneerde zich niet op haar 70ste met ontbloot bovenlijf door haar huis te stiefelen, vlak voor mijn neus.
Vertel haar dat de islam haar onderdrukt en ze begrijpt niet waar je het over hebt.
op 17 10 2011 at 13:45 schreef babs:
Grote delen van dit stuk doen me sterk denken aan mijn vrouw. Marokko is dan ook een stuk dichterbij dan Nederland. Corruptie en onderdrukking brengt het beste naar boven bij sommigen.
op 18 10 2011 at 19:02 schreef jef:
mooi, moedig, ontroerend, bedankt!
op 19 10 2011 at 10:37 schreef Amal Ben Salah:
@Meneer Y.O.A. Gin
In die tijd hadden de dochters van die tante radio en werksters in huis, dus hoefde zelf niet veel te doen, genoeg tijd om naar de klassieke liederen van Abdelhadi Belkhiat, Um Makaltoum, Alia el Moujahid, etc. Verder heel veel zelfs gemaakte liedjes over het leven, liefdes, verdriet, etc. Met tambourijen, darbouka’s, fluit, etc. Heel primitief, maar erg mooi en leuk om naar te luisteren. Als ik daar kom dan hebben we standaard een avondje muziek, met of zonder aanleiding en anders verzin ik er gewoon een. Vaak denken de gezinnen die ons kunnen horen dat we een verlovingsfeestje hebben. En als ik het niet kan opnemen dan zit ik vaak met pen en papier fonetisch de zinnen op te schrijven, zodat als ik terug ben in Nederland het nog een beetje weet, vaak ben ik de melodie al kwijt. Beetje lang antwoord,maar zo geeft het je een beetje een idee.
Mvrgr Amal
op 19 10 2011 at 16:00 schreef hassnae:
Iedereen bedankt voor de mooie reacties.
Amal, jij ook voor je verhaal. Prachtig. Zeg, ben jij dezelfde Amal die haar verhaal deed tijdens het Wildersproces?
op 19 10 2011 at 23:34 schreef Amal Ben Salah:
Hoi Hassnae, dat heb je goed opgemerkt, exact dezelfde. En ik heb een zwak voor geschiedennis en mooie waar gebeurde verhalen. Mijn moeder kan leuk vertellen, soms een beetje langdraadig, omdat ze bijna elk detail erbij wil vertellen, mijn oma, haar moeder kon helemaal geweldig vertellen, vooral als ze versierd werd in de bus vanuit Bab Bared naar Tetuan en op haar leeftijd, die verhalen waren echt lachen, gieren en brullen. Of dat ze een keer vanuit haar dorp naar Tetuan dacht dat ze op een baal stro zat, terwijl ze op een man zat die daar lag te slappen onder een aantal dekens, hilarisch zoals zij vertellen kon. Ze is helaas in januari 2009 overleden, maar haar humor draag ik met veel liefde met mij mee.
En jou columns lees ik altijd met plezier, wees gelukkig met je man en de Marokkaan(se) die niet verder kan kijken dan geloof, huidskleur, of wathever en zich dienen te bemoeien met een ander zijn partnerkeuze zijn het niet waard om aandacht aan te besteden in positieve of negatieve zin!
Goodluck!
Amal
op 20 10 2011 at 03:55 schreef You On A Gin:
@ Mevrouw Amal Ben Salah
Een beetje lang antwoord? Misschien (vond ik wel meevallen), maar een heel erg leuk en informatief antwoord! Dank je wel! Een darbuka, geweldige traditionele percussie. Ik moet echt een mooie kopen wanneer ik weer eens het genoegen heb de Méditerranée over te steken. Ik hoop dat mensen nooit zullen vergeten om thuis van muziek te genieten en zelf te maken, en ik denk dat kunstuitingen – soms nog meer dan enkel woorden – de kracht hebben om alle mensen op de wereld met elkaar te verbinden en te doen realiseren dat we eigenlijk allemaal in zekere zin hetzelfde zijn. Peace!
op 20 10 2011 at 14:57 schreef hassnae:
Schrijf die verhalen op, Amal. Ze verdienen het om bewaard te blijven en doorgegeven te worden.
Veel dank voor je warme woorden!
RSS