Jezus en de formule van Bayes
Marten van den Berg
De overgrote meerderheid van de nieuw-testamentici is het erover eens: Jezus heeft echt bestaan. Niet als zoon van God, en ook niet geboren als zoon van een maagd, maar toch zeker wel als rondtrekkende leraar en prediker.
Theorieën dat Jezus helemaal uit de duim gezogen is – al dan niet met opzet – werden tot nu toe alleen voortgebracht door overenthousiaste amateurs en complotdenkers. Maar nu is er On the historicity of Jezus, van oudheidkundige Richard Carrier.
Platonisch ideaal
Carrier is een atheïst, eigenlijk het platonische ideaal van een atheïst: intelligent, erudiet, maar ook een beetje een wijsneus en af en toe kan hij arrogant overkomen. Hij is onder andere bekend als voormalig hoofdredacteur van de atheïstische website Internet Infidels. Carrier geeft in zijn boek aan dat bijna alle voorgaande Jezus-was-een-mythe-theorieën door gekken en dwazen bedacht zijn. Daarom zal hij het nu goed doen.
Hij vergelijkt twee theorieën: een zo simpel mogelijke historische theorie (dat van de rondtrekkende prediker) en een zo simpel mogelijke mythologische theorie. De mythologische theorie is volgens Carrier dat Jezus’ kruisiging een hemels gebeuren was, maar dat men het later in een historische setting geplaatst heeft.
Hij gebruikt voor het vergelijken van de theorieën de formule van Bayes, een wiskundige formule om kansen met elkaar te verrekenen. Hij gaat elk brokje informatie langs: algemene achtergronden, de evangeliën, de brieven van Paulus et cetera. Voor elk brokje schat hij de kans in dat we het zo aantreffen onder de ene theorie en evenzo de kans dat we het zo aantreffen onder de andere theorie. Deze kansen verrekent hij voor elk brokje, en zo komt er een kans uit dat Jezus echt bestaan heeft.
Wiskundig vernisje
Deze methode is veel beter dan een theorie verzinnen en daar bewijs voor zoeken, want dan filter en buig je (vaak onbewust) het bewijs zodat het past bij jouw theorie. De kansen die Carrier opgeeft, zijn noodgedwongen grove schattingen (er zijn weinig data). Dat is het zwakste punt van zijn methode: als de kansen die hij in de formule stopt, onzin zijn, dan is de uitkomst óók onzin. Maar dan wel onzin met een bedrieglijk wiskundig vernisje.
Gelukkig erkent Carrier dit, en moedigt hij mensen aan zelf per punt hun eigen schattingen in te vullen. Nu komt het grootste voordeel van deze methode naar voren: het dwingt je al je bewijs op tafel te leggen, en je oordeel in getal aan te geven.
Harry Potter
Een overweldigende hoeveelheid kennis en interpretatie passeert de revue. Hij staat het zwakst als hij Jezus wil indelen in een groep archetypische mythische personen: de Rank-Raglan mythotype. Dit zijn 22 kenmerken die vaak bij mythologische helden gevonden worden (maar ook Anakin Skywalker en Harry Potter voldoen aan een aantal van die kenmerken).
De kenmerken zijn onder andere zoon of dochter zijn van een maagd of opgroeien bij (arme) pleegouders maar eigenlijk de troonopvolger zijn. Jezus past hier volgens mij niet zo heel goed in, en bovendien is het onbekend welk principe erachter zit.
Hemelse Jezus
Carrier is op zijn sterkst als hij laat zien dat de evangeliën lange parabels zijn. Alles wat Jezus doet of zegt past in een vooropgezette literaire structuur. Hij laat ook vrij overtuigend zien dat de originele apostelen (en Paulus) eigenlijk alleen maar de ‘hemelse’ Jezus kenden: nooit vertellen ze iets over wat Jezus op aarde gedaan of gezegd zou hebben, en nooit vragen ze iets aan hem of vertellen ze over ooggetuigen of familieleden van Jezus: de visioenen van Jezus zijn het enige waar ze over praten.
Toen ik het boek opensloeg, schatte ik de kans dat Jezus (de rondtrekkende prediker) bestaan heeft vrij hoog in. Carrier laat overtuigend zien dat het bewijs voor die historische Jezus flinterdun is. Veel dunner dan de andere geleerden denken. Toch is zijn zaak voor een compleet mythologische Jezus niet waterdicht, en Carrier hoopt zelf dat de andere geleerden zijn methode ook gaan toepassen om hem te ondersteunen of te verbeteren.
Marten van den Berg houdt van boeken en knuffelt graag allochtonen.
boeken, Marten van den Berg, 17.10.2014 @ 07:11
25 Reacties
op 17 10 2014 at 09:35 schreef Thomas E:
De waarheid zal wel weer ergens in het midden liggen; dus wellicht heeft hij ooit bestaan als charismatische sekteleider en is hij daarna gemythologiseerd door talloze zogenaamde getuigen en geloofsfanatici. De leer van liefde en vergeving sprak kennelijk aan in een tijd van wraak en bestraffing door goden. Het huidige Christendom is de dikke sneeuwbal waarin het oorspronkelijke balletje niet meer terug te vinden is.
In de recente geschiedenis hadden we een figuur als Raspoetin, die door allerlei ‘hearsay’ mythisch gemaakt is.
Overigens tracht wiskundige Emanuel Rutten in zijn proefschrift ook het bestaan van God te bewijzen. Ik ben geen wiskundige, maar zijn redenering kwam bij mij over als sofisme.
op 17 10 2014 at 12:08 schreef AntiSoof:
Nou, interessant hoor. Dat iemand zijn tijd verdoet aan het zoeken of Jezus al dan niet bestaan heeft.
Ook ik las (ook) vele boeken over dit onderwerp en mijn conclusie is dat het er niet om gaat of hij al dan niet bestaan heeft. De boodschap daar gaat het om. En die boodschap lijkt m.i. naar de ‘verlichting’ te wijzen. Het te bewandelen pad is het pad van de goedheid. De schrijvers van de evangeliën waren ook politiek geschoold, dat valt me ook op.
Maar goed. In de leer van Jezus zou men het pad naar de ‘verlichting’ kunnen herkennen. De verlichte staat is het Koninkrijk der Hemelen. Men moet worden als een kind. Minzaam en bescheiden. Eerlijk en waarachtig. Liefdevol en gelukkig. Men dient het gevaar in de wereld te herkennen.
Ware woorden. Nog steeds.
Verlichting is vrij zijn. Vrij wat betreft geest en lichaam. Eén met de natuur. Vreugdevol. Zichzelf begrijpen.
Maar goed. Ik besef dat ik uit het nieuwe testament haal wat me uitkomt. Das ook weer waar.
Conclusie; m.i. is er weinig direct bewijs voor het bestaan van een historisch Jezus maar is de boodschap van Jezus wel verbluffend mooi. Je moet het alleen kunnen lezen. (Je referentie-kader moet er zijn).
op 17 10 2014 at 13:21 schreef Bertje:
Antisoof
Je doelt op de mystiek en daarin sta je niet alleen denk maar aan meester Eckhart, Johannes van het Kruis en natuurlijk Willigis Jäger. ( om er maar een paar te noemen)
Zelf gebruik ik zelden het woord verlichting moet dan altijd aan een lampje van 40 watt denken.
Het klinkt ook zo heilig en zedelijk en dat is het nu juist net niet.
Wel eens het Thomas Evangelie gelezen, bomvol met verwijzingen naar de “verlichting”
Jezus fijne vent, Boedhha fijne bent, Mohammed bij vlagen een fijne vent…….
op 17 10 2014 at 15:45 schreef AntiSoof:
Bertje,
Inderdaad bedoel ik de mystiek. En wat ik dus frappant vind is dat men Jezus ook als mysticus kan lezen.
Wat je zegt over de verlichting :), dat is natuurlijk zo. We kunnen misschien beter spreken over Inzicht. Inzicht in het ‘zelf’ en dan ook inzicht in het ‘zelf’ van de ander. Weet je, deze boodschap klinkt zó mooi, vind ik, als je het ziet t.o.v. de verwarde wereld waarin de mens over het algemeen leeft.
En inderdaad. Fijne vent, die Jezus. Een mens met het hart op de juiste plaats en dan ook nog (zover ik dat kan beoordelen), redelijk wijs. Zonde dat ‘ze’ er een instituut van gemaakt hebben.
op 17 10 2014 at 16:07 schreef MNb:
“Carrier is op zijn sterkst als hij laat zien dat de evangeliën lange parabels zijn. Alles wat Jezus doet of zegt past in een vooropgezette literaire structuur.”
Eén van de problemen met Jezusmythologen is dat ze zich nooit afvragen of argumenten als deze niet evenzeer van toepassing kunnen zijn op een rondtrekkende rabbi, die pretendeerde een messias te zijn. Het was in de Oudheid namelijk volstrekt normaal om allerhande mythen toe te schrijven aan historische voorbeelden. Zie bv. Sint Nicolaas.
Zoals je al schrijft is het probleem met Bayes het bepalen van de kansen die je in de formule stopt. Daarmee filter en verbuig je de data namelijk evenzeer.
Tenslotte vraagt Carrier zich niet af welke theorie simpeler is – de historische of de mythologische. Met de laatste neemt de JM nl. verplichtingen op zich: waar komt de mythe vandaan, wanneer, hoe, wie en waarom? Waarom een mythe over een messias als er in die tijd meer dan genoeg van zulke figuren rondliepen?
http://www.livius.org/men-mh/messiah/messianic_claimants00.html
Zulke vragen beantwoordt ook Carrier niet.
op 17 10 2014 at 16:11 schreef MNb:
Mwah, Bertje, Jezus was helemaal niet zo’n fijne vent …. nou, vergeleken met zijn tijd- en plaatsgenoten wel, maar ik zou je toch niet aanraden om de Bergrede in je persoonlijke relaties toe te passen. Siddharta Gautama was een fijnere vent.
op 17 10 2014 at 20:35 schreef Thomas Cool / Thomas Colignatus:
Als econometrist heb ik mijn bedenkingen tegen deze toepassing van Bayes, en ga dat boek voorlopig dan ook niet lezen. Wel heb ik een ruwe schatting gemaakt om een soort beeld te krijgen hoeveel Jezussen er in die periode gepredikt hebben en aan het kruis genageld zouden kunnen zijn. Hier is mijn schatting:
http://boycottholland.wordpress.com/2014/06/06/how-many-jesuses-were-crucified-q/
@MNb: De alternatieve verklaring is dat het Nieuwe Testament bewust is gemaakt, als een herschrijven van het Oude Testament naar de actualiteit van een wereld met Grieken en Romeinen, en een vernietigd Jerusalem, zie hier:
http://boycottholland.wordpress.com/2014/05/14/why-rewrite-the-old-testament-into-the-new-q/
Pas op met je verwijzing naar Livius. Ik heb groot respect voor Jona Lendering, maar hij accepteert het historisch bestaan van “een Jezus”, en accepteert hier bewijsgronden die lucht zijn.
op 17 10 2014 at 22:53 schreef Bertje:
Mnb
Van de aller aller liefste is Boeddha natuurlijk de liefste.
Maar ook hij stonk als hij gescheten had en heeft vast wel hele stoute dingen gedaan. Staat alleen nergens opgeschreven en das weer jammer.
Dus stel ik me vaak voor wat voor flapdrol hij wel was en dat lukt aardig als ik in ogenschouw neem dat hij zijn familie achterliet om zijn heil te zoeken.
op 18 10 2014 at 10:07 schreef marten:
@ Thomas Cool: Ik zou dit boek alleen lezen als je geïnteresseerd bent in Jezus of het vroege christendom. De wiskunde is weinig spectaculair: hij gebruikt de meest simpele vorm van Bayes’ formule als frame om zijn inschattingen te verrekenen.
op 18 10 2014 at 15:00 schreef MNb:
@TC: “accepteert hier bewijsgronden die lucht zijn.”
En jij als econoom bent natuurlijk de aangewezen persoon om dat te beoordelen. Alsof Stephen Hawking moet uitmaken wat gedegen economisch onderzoek is en wat niet.
Je maakt jezelf belachelijk.
Afgezien daarvan linkte ik slechts naar een lijst van messias pretendenten. Ben je zo’n idioot van een Jezusmytholoog dat je die lijst gaat ontkennen? Dan ben je nog erger dan samenzweringstheoreet Kenneth Humphreys. Al heb jij daar ook een handje van, dus misschien vind je hem wel sympathiek.
Iig heb je volstrekt mijn vraag niet beantwoord. Waarom zouden de auteurs van het NT (of ga je ook nog ontkennen dat er meer dan één waren) een messias pretendent uit hun duim zuigen als er meer dan genoeg beschikbaar waren die geleefd hebben?
Voor je eigen stukkie geef je precies nul empirische ondersteuning (in de vorm van historische data). Het is slechts duimzuigerij en dat schijnt vaker voor te komen bij economen.
op 18 10 2014 at 15:01 schreef Pickelhaube:
OT: is het mogelijk om hier aangifte van te doen? Ik kan best tegen een grapje, maar dit is me zes bruggen te ver. Overigens ging deze NAZI door op “frissekijk” omdat zijn eerdere “anderekijk” op last van justitie gesloten werd. Volgens mij heeft hij de grenzen nog steeds niet goed in de gaten.
op 18 10 2014 at 15:06 schreef MNb:
Tja Bertje, maar Siddharta Gautama claimde niet de zoon van god te zijn en Jezus wel. Ik weet niet van jou, maar van een alwetende, almachtige, algoede en ook anderszins perfecte god (en gegeven de Drie-eenheid zijn zoon) verwacht ik toch wel iets meer. Plus dat ik zijn ongevraagde cadeautje (een paar uur aan het kruis hangen om mij van mijn verantwoordelijkheid jegens mijn vele wandaden te ontslaan) volstrekt niet kan waarderen. Het vooruitzicht om de eeuwigheid amen in zijn gezelschap door te brengen trekt me ook al niet.
Christianity sucks in welke vorm dan ook (disclaimer: christenen meestal niet). En dat besef ik sinds mijn 13e of 14e.
op 18 10 2014 at 18:24 schreef bertje:
Lol… MnB
Wel eens verdiept in de Mystiek daarin kunnen we zien dat niet alles aan het Christedom zuigt.
Zo nu ga ik snel weer verder, moet wat zinnigs zeggen vanavond in het Klooster, dus dat word dan wel niks.
By the way: zo nu en dan gebruik ik Frontaalnaakt als een soort van inspiratiebron voor mijn Dharma gesprekken.
O ga je de volgende keer weer op me schelden daar word ik toch zo geil van joh….
;-)
op 18 10 2014 at 19:59 schreef Pickelhaube:
@Bertje
Juist als je je wat verder verdiept in de mystiek kan je zien hoe erg het Christendom zuigt. De paar goede, Eckhart, Miguel de Molinos, werden vervolgd door de kerk en ontwikkelden hun ideeën ondanks en niet dankzij het Christendom. Als je de niveau’s van mystieke beoefening in verschillende geloven gaat vergelijken, is het christendom niet anders dan volstrekt minderwaardig te noemen.
op 18 10 2014 at 20:47 schreef sabaroth:
Ok sorry dus niet on topic maar godallemachtig Pickel daar stuur je me ff een linkje door joh.
Ga je toch straal van over je nek.
op 18 10 2014 at 22:04 schreef Beukman:
De katholieke volksschrijver G.K. van het Reve merkte het volgende op over God:
“Ik geloof niet, dat God bestaat, maar wel, dat Hij zich aan mij openbaart. Hij heeft het bestaan niet van node, heb ik de indruk.”
Hetzelfde zou kunnen worden gezegd over Jezus.
op 19 10 2014 at 18:52 schreef Thomas Cool / Thomas Colignatus:
@MNb: Je hebt nogal wat kritiek terwijl ik slechts een paar links geef met een globale waarschuwing “pas op” ! Het is me een raadsel waarom je stelt dat ik de waarheid in pacht meen te hebben. (1) De econometrie is een wetenschap en gebruikt bijv. statistiek. Ik heb studie gemaakt van methodologie. Wanneer ik kijk naar claims van “bijbelwetenschappers” of historici van de oudheid, dan blijken bewijzen over Jezus flinterdun. (2) Lendering stelt in NRC 3 okt 2014 dat het boek van Maurice Casey belangrijk is. Maar zie mijn kritiek voor diens dwalingen: http://thomascool.eu/Papers/SMOJ/2014-05-11-Review-Casey-JEAMM.pdf (3) Het bewust herschrijven van het Oude T naar het nieuwe T is een scenario. Je zei dat het er niet was, en het is er wel. Het zou bizar zijn wanneer dit via een opgraving van zo’n schrijfstudio kon worden aangetoond. Het bewijs zit vooral in de veelheid van aanwijzingen: de omstandigheden, de teksten zelf. Machthebbers hebben al eerder godsdiensten geschapen, bijv. Serapis, waarom zou Jezus ook niet geschapen kunnen zijn ? Bewijzen dat dit niet zo is houden geen stand.
op 22 10 2014 at 21:09 schreef Thomas Cool / Thomas Colignatus:
@MNb: Er lijkt me verschil tussen de scenario’s (1) dat er een ge-inspireerd prediker rondliep van wie het verhaal door ge-inspireerde volgelingen is opgetekend, (2) dat het verhaal in elkaar is gezet door toneelschrijvers in opdracht van machthebbers. Het maakt ook uit wat mensen als “wetenschap” presenteren. Ik zou het fijn vinden wanneer je alsnog reageerde. Overigens heb ik hier kritiek op Tomas Sedlacek die ook niet lijkt te accepteren dat economie als wetenschap bedoeld is: http://boycottholland.wordpress.com/2014/10/22/tomas-sedlacek-speaking-in-groningen
op 22 10 2014 at 22:41 schreef marten:
In het boek van Carrier wordt zeker niet beweerd dat ‘machthebbers’ het Christendom begonnen zijn. Het lijkt hem (en mij) veel waarschijnlijker dat de apostelen zelf visioenen hadden van de ‘hemelse’ Jezus, wat later verhistoriceerd is. Bovendien is er geen bewijs voor het opzetten van het Christendom door een cynische machthebber.
op 23 10 2014 at 18:32 schreef Thomas Cool / Thomas Colignatus:
@Marten: Dat is dus precies wat ik probeer duidelijk te maken, en waar de discussie over zou moeten gaan, omdat de andere visie versluiert hoe iedereen in het ootje is genomen. Iedereen is natuurlijk vrij, maar wees helder over deze kern. Ten eerste is de term “waarschijnlijk” hier moeizaam. Beter is “redelijk” of “aannemelijk”. Ten tweede is er wel bewijs voor het bewuste creatie: dat het NT een herschrijven van het OT is, met astrologie als een soort plattegrond. Ten derde is het al eerder gebeurd, nl. Griekse machthebbers in Egypte die Serapis hebben geschapen. Wanneer je bereid bent ook een bespreking van EWVJ te overwegen, neem dan contact op: http://thomascool.eu/Papers/EWVJ/Index.html
op 24 10 2014 at 10:22 schreef marten:
@ thomas cool: dat het NT een herschrijven van het OT is, met astrologie als een soort plattegrond bewijst niet dat het door een machthebber zo opgezet is. Het volgt er gewoon niet uit.
op 24 10 2014 at 10:40 schreef marten:
@ Thomas Cool: Ik wil EWVJ wel bespreken zoals ik Carrier’s boek heb besproken.
op 24 10 2014 at 12:22 schreef Marcus:
“En de Nederlandse koninklijke familie bestond 2000 jaar geleden uit 11 mannen gekleed in oranje shirts en korte broeken. De familie werd toegejuicht door de massa wanneer zij tijdens volksfeestjes gingen optreden” zo klinken de artikelen en studies die ik in het Nederlands lees over de eerste 4 eeuwen van onze jaartelling en die geschreven zijn om het Christendom aan te vallen. De arrogantie van de schrijvers verblindt hun om te beseffen dat in die tijd schrijvers, wetenschappers, historici en critici waren die het verhaal van Jezus en andere figuren grondig onderzochten. De bloeiende boekindustrie van toen bewaarde al die onderzoeken. Die boeken zijn nog in tact gebleven, in andere landen. Nederlandse schrijvers/denkers lijken in deze zin op Arabische journalisten die over de 2de wereld oorlog schrijven zonder enkel boek of artikel hierover te hebben gelezen. Je leest altijd goed onderbouwde fantasieverhalen!
op 24 10 2014 at 17:08 schreef Thomas Cool / Thomas Colignatus:
@marten: Mijn email adres is te vinden op mijn website: http://thomascool.eu
op 25 10 2014 at 11:29 schreef marten:
@ Thomas Cool. Na de beschrijving en het voorproefje op uw site gelezen te hebben zie ik toch af van bespreking. Het boek is qua insteek niet wat ik zoek.
RSS