Je bent niet wat je doet – over homo’s en hetero’s

Sunny Bergman

Ik zit met mijn benen gespreid op bed tegenover ssenga Brenda. Ze trekt mijn binnenste schaamlippen nauwkeurig en ritmisch naar beneden. ‘Krijgen vrouwen geen orgasme als je dit doet?’ vraag ik voorzichtig.

‘Er komen natuurlijk vaginale sappen vrij als je dit goed doet,’ zegt Brenda. ‘Het hangt er vanaf hoe gevoelig je bent.’ Ze kijkt me ernstig aan. ‘Wat er ook gebeurt, je moet gewoon doorgaan met het trekken aan de labia, en haar niet gaan vingeren. Beschouw haar als je zuster. Als de sappen gaan stromen door de opwinding, pak je gewoon een doekje en maak je haar weer droog.’

Homoseksuele veelplegers

Na dit gesprek ben ik in de war. Het is klaarblijkelijk niet raar om opgewonden te worden van het labiatrekken, terwijl expliciet seksueel gedrag nu ook weer niet de bedoeling is. Maar waar ligt dan de grens? En er is zo’n contrast tussen het labiatrekken, waar meisjes elkaar op jonge leeftijd seksueel opwinden, en de felle homohaat in Uganda. Uganda heeft namelijk de treurige status een van de meest homo-onvriendelijke landen ter wereld te zijn. De afgelopen jaren werkt de regering aan een wetsvoorstel – in de volksmond bekend als Kill the Gay Bill – waar onder andere in staat dat moeders die hun homoseksuele kinderen niet aangeven, strafbaar zijn en dat ‘aanraking met homoseksuele intentie’ tot een levenslange gevangenisstraf zal leiden. Ook zijn er plannen om de doodstraf te introduceren voor ‘homoseksuele veelplegers’. Dit wetsvoorstel wordt door het grootste deel van de bevolking gedragen; volgens de streng-christelijke Ugandezen zijn homo’s onnatuurlijk en een bedreiging voor het gezin. Momenteel is er nog geen parlementair besluit over de wet genomen, ook als gevolg van internationale kritiek. Maar je begrijpt: het culturele klimaat voor homo’s en lesbiennes is ook zonder de wet repressief, deze groep ondervindt stelselmatig discriminatie en geweld.

Actief in bed

In Nederland nodigt medisch antropoloog Iris Shiripinda me uit voor een feestje. Iris komt oorspronkelijk uit Zimbabwe, woont al jaren in Nederland en is bijna klaar met een proefschrift over seksualiteit in Zimbabwe, waar het labiatrekken ook populair is. In Nederland organiseert ze kitchen tea parties, een van origine Zimbabwaans fenomeen, waar vrouwen van verschillende leeftijden en nationaliteiten bij elkaar komen en ervaringen uitwisselen over seksualiteit. Misschien kan ik hier uitvinden hoe het kan dat men in Uganda, en in de omringende landen zo ontspannen is over een homoseksueel getinte handeling als het labiatrekken, terwijl er wel een grondige afkeer bestaat jegens de homoseksuele identiteit?

Op het feestje heerst een uitgelaten sfeer, vrouwen doen voor hoe goed ze kunnen shaken en scheppen op over hoe actief ze zijn in bed. Een oudere Zimbabwaanse vrouw zegt dat ze vroeger ook heel sterk was in bed; ze heeft niet voor niks acht kinderen gekregen. ‘Op dit gebied moet je niet lui zijn,’ zegt ze trots. ‘Je moet kracht hebben om je man op te tillen. Omhoog en omlaag. En rond en rond en rond.’ Met haar hoofd maakt ze rondjes om het rondslingeren van haar bedpartner uit te beelden. De jongere vrouwen om haar heen joelen als ze opstaat en ook wat heupbewegingen in de strijd gooit.

Seksuele bijbedoeling

Iris kijkt blij toe, korte dreadlocks omlijsten haar vrolijke ronde gezicht. Als het haar beurt is om iets te delen, vertelt ze dat zij tijdens haar jeugd in Zimbabwe op een dure nonnenschool heeft gezeten. ‘Dus het waren juist de nonnen die ons leerden om onze labia minora uit te rekken. We moesten allemaal onze onderbroek uitdoen en zo op de binnenplaats gaan liggen.’ Iris gaat op haar rug liggen, met haar benen wijd gespreid en hoog in de lucht. ‘En dan kwam er een non om te trekken. Het voelde zó lekker, dus als je even niets te doen had, zei je: “Kom even bij me trekken!”’

Iedereen begint te schaterlachen.

‘Dus het trekken veroorzaakt seksuele opwinding?’ vraag ik.

‘Dat zijn jouw woorden,’ zegt Iris. ‘Het was opwindend. Of dat seksueel was, weet ik niet. Mensen brengen lichamelijk contact al gauw in verband met seksualiteit. Het is gewoon menselijk contact denk ik, dat bevredigend en gezond is. Maar hier in Nederland wordt alles in hokjes gestopt en is het meteen seksueel.’

‘Bij ons is dat niks bijzonders,’ zegt een Ugandese vriendin van Iris. ‘Jij kunt mij trekken zonder seksuele bijbedoeling. Zoals ik ook je haar kan stylen.’

‘Wij hebben een andere opvatting van ruimte delen,’ legt Iris uit. ‘Lichamelijk contact is niets bijzonders.’

Geest van de aap

Zijn wij in het Westen te snel geneigd om dingen in de categorie ‘seksueel’ te stoppen? Ik kan me voorstellen dat het veel te maken heeft met hoe je het zelf labelt: in Amsterdam is het geen big deal wanneer je als vrouw je hand op de arm van een man legt terwijl je met hem praat, terwijl dat in een streng religieus dorp misschien als heftig seksueel wordt ervaren. Misschien is iets pas seksueel te noemen wanneer je het zelf zo ervaart.

‘Is het zo dat je handelingen je identiteit bepalen?’ vraagt Iris. ‘Zo ja, dan zou je hier meteen lesbisch zijn als je aan de labia van een van je vriendinnen trekt. En we zagen ook wel homoseksuele mensen toen we opgroeiden. Zo was er een oom. Nou ja, geen echte oom; in Afrika is iedereen bij je in de straat je oom. Hij woonde samen met een oudere man. Tegen ons werd altijd gezegd dat ze de geest van de aap hadden, en die geest houdt alleen van mannen. Maar zodra we de seksuele handelingen homoseksueel gingen noemen ontstond er commotie. Tegenwoordig worden mensen die in dat hokje van “homo” passen vaak zwaar gediscrimineerd.’

Ik dacht altijd dat het onderscheid tussen homo en hetero zijn een universeel gegeven was. Maar wellicht is het gelijkstellen van een seksuele handeling en een identiteit een vrij recent westers concept. In Uganda en omstreken werd seksueel gedrag niet als wezenlijk onderdeel van je identiteit gezien. In plaats daarvan werd er een bovennatuurlijke verklaring voor gegeven – hij had de geest van de aap.

Kill the Gays

Na het gesprek met Iris ontmoet ik in de Ugandese hoofdstad Kampala de homoactivist David Kato, een voormalig basisschoolleraar die wereldwijd ten strijde trekt tegen de homo-onderdrukking in zijn land. Hij wil met ons afspreken in een pizzarestaurant, dat onofficieel dienst doet als homotent. De obers kussen David hartelijk, hij is een lokale held voor de homogemeenschap. David praat snel en zenuwachtig, alsof hij haast heeft met zijn taak: de wereld laten weten hoe erg het ervoor staat. Ik ben verbaasd dat hij het durft: een buitenlandse cameraploeg open en bloot te woord staan. ‘Laten we het interview op straat doen,’ zegt hij. ‘Hier is het te gevaarlijk. Ik ben onlangs nog in elkaar geslagen door de politie.’ We verlaten de pizzatent en lopen langs een drukke weg, waar pottenkijkers ons moeilijker in de gaten kunnen houden.

Nadat David me in rap tempo op de hoogte heeft gebracht van de juridische implicaties van de Kill the Gay Bill, vertelt hij over de Amerikaanse predikanten die homofobie hebben ‘geëxporteerd’ naar Afrikaanse landen. Expliciete homohaat is in hun eigen land verboden. ‘De Amerikaanse predikanten kwamen hierheen en organiseerden een congres, waarvoor Ugandese predikanten uit verschillende streken waren uitgenodigd,’ zegt David. ‘De Amerikanen zeiden dat homoseksualiteit door het Westen naar Afrika was gebracht. En daarom was het fout.’

‘Dus zij komen hier om jullie te vertellen dat homoseksualiteit een westerse uitvinding is?’ vraag ik. Ik ben verbaasd over deze dubbele salto: westerlingen bepalen wat voor de Afrikanen ongeoorloofde westerse invloed is.

Homofoob continent

‘Maar seks tussen mensen van hetzelfde geslacht komt niet uit het Westen,’ zegt David. ‘Het bestaat ook gewoon in mijn cultuur. Van een van onze koningen was bekend dat hij op jonge jongens viel. Krijgsgevangenen werden ter vermaak aan hem geschonken. En lang geleden mochten twee vrouwen samenwonen. Ze werden zelfs als halfgoden gerespecteerd.’

Ongeveer een halfjaar nadat ik David Kato interviewde werd hij vermoord. Ik bel met Stosh, een Ugandese homoactiviste en vriendin van David. Ze klinkt verslagen en bang. Ze zegt dat David tijdens zijn begrafenis nog een trap na kreeg: de priester die de dienst leidde begon over zijn wicked ways. De aanwezige vrienden van David uit de homogemeenschap raakten hierdoor zo gekwetst dat het bijna tot een gewelddadige rel kwam. Over de motivatie van zijn moordenaar doen verschillende verhalen de ronde: de Ugandese pers gooit het op een afgewezen minnaar, maar internationaal vermoedt men dat het een cover-up is, en dat Kato is vermoord vanwege zijn strijd tegen de Kill the Gay Bill.

Afrika wordt als een homofoob continent gezien, dat ‘bevrijd’ moet worden door verlichte filosofieën over homo-emancipatie. Maar de werkelijkheid blijkt veel weerbarstiger. Na wat research leer ik dat inderdaad veel westerse christelijke activisten, lid van groepen met namen als ‘Exodus’ en ‘The Fellowship’, de afgelopen jaren naar Uganda gingen om homoseksualiteit daar ‘uit te wissen’. De Kill the Gays-campagne in Uganda ontstond in 2009, kort na een bezoek van Amerikaanse fundamentalisten die openlijk een antihomobeleid hebben gepromoot.¹ Een van deze activisten, Scott Lively, was al eerder naar Uganda geweest met de boodschap dat homoseksuelen kinderverkrachters waren en dat zij de Ugandese cultuur ten val zouden brengen. In het boek The Family legt Jeff Sharlet uit dat extreem conservatieve christelijke groeperingen Uganda zien als een soort laboratorium om te experimenteren met een christelijke theocratie. Zo hebben ze ook een succesvolle anti-aidscampagne in Uganda geprobeerd te ondermijnen door onthouding te propageren.

Vloeibare seksualiteit

Voor de grote invloed van het christendom werden samenwonende same-sex-stellen in sommige delen van Afrika geaccepteerd als onderdeel van de samenleving. Zoals Ifeyinwa Olinke: een rijke vrouw met aanzien. Ze werd geëerd door haar Igbo-stam in het zuidoosten van het huidige Nigeria, waar de handel ook werd gerund door vrouwen. Hoewel Ifeyinwa was getrouwd met een man, kon zij door haar socio-economische positie ook de female husband van andere vrouwen zijn. De meeste female husbands hadden maar één vrouw, maar van Ifeyinwa wordt gezegd dat ze er negen had.² In Nederlandse oren klinkt dit misschien verrassend. Wij waren toch de pioniers van het homohuwelijk? Voordat de term homoseksualiteit, en de bijbehorende identiteitspolitiek in zwang raakte, namen same-sex-handelingen een andere plaats in. Vrouwen mochten vrouwen trouwen, ssenga’s masseerden de vagina van hun nichtje en koningen hadden jonge jongens als bijslaap. Een verscheidenheid aan seksuele handelingen en voorkeuren kon bestaan naast een ‘regulier’ seksleven. Alsof seksualiteit vloeibaar is, niet in hokjes te plaatsen.

Nederlandser dan de Nederlanders

Professor Gloria Wekker deed onderzoek naar het mati-werk, een creools-Surinaams gebruik waarbij getrouwde vrouwen ook seks hebben met vrouwen. De van oorsprong Surinaamse Gloria is door haar ouders zo opgevoed dat ze ‘Nederlandser dan de Nederlanders’ moest worden. Toen zij ouder werd, ging ze op zoek naar haar cultuur. Hierbij kwam ze het mati-werk tegen. ‘Wat ik erg interessant vond aan mati is het idee dat je geen identiteit hebt,’ zegt ze. ‘Je bent een handelend subject.’ Dit blijkt heel duidelijk uit de woordsoort die door de vrouwen gebruikt wordt. In plaats van een zelfstandig naamwoord is mati namelijk een werkwoord. De vrouwen zeggen niet: mi na wan mati (ik ben een mati), maar: mé mati (ik doe mati).’³

Het gebruik is volgens Gloria hoogstwaarschijnlijk met het slaventransport uit West-Afrika naar Suriname meegekomen. Haar vermoeden dat het uit West-Afrika komt, werd sterker toen ze erachter kwam dat je in het hele Caraïbische gebied en het Zuiden van de Verenigde Staten hetzelfde principe tegenkomt: vrouwen met man en kinderen, wier meest betekenisvolle relatie die met een vrouw is. In de jaren zeventig en tachtig kwam Gloria in de Bijlmer met het mati-werk in contact. Ze ziet een duidelijk verschil tussen westerse lesbische kringen en mati-feesten: ‘Bij de mati-feesten loopt alles door elkaar: mannen, vrouwen, er zijn baby’s, er komen heel oude mensen. In lesbische kringen gaat het vaak om twee partners met dezelfde leeftijd, klasse en achtergrond.’

Gewone lesbische relatie

‘En heb jij zelf aan mati-werk gedaan?’

‘Jazeker. Maar ik kon geen mati zijn!’ roept Gloria vrolijk.

‘Waarom niet?’

‘Ik deed als jongere partner alles fout. Er is vaak een groot leeftijdsverschil tussen de partners. Mijn dertig jaar oudere partner Julie werd vaak boos op mij. Er zijn allerlei regels die de verhouding tussen mati’s reguleren, en ik kon die maar niet aanleren. Ik was niet monogaam. Ik moest haar op handen dragen, tijdens de seks moest ik voornamelijk haar bevredigen. Dat kon ik niet goed. Julie vond dat ik haar willens en wetens dwarszat.’ Gloria lacht hartelijk, haar grote bos dreadlocks schudt mee. ‘Ik heb nu een “gewone” lesbische relatie.’

‘Wacht even. Ik begrijp het niet. Je mag wel een man en kinderen hebben, maar je moet als mati monogaam zijn?’

‘Ja. Het is grappig hoe jaloezie werkt, hè? Als mati-partner word je niet jaloers op de man, wel op andere vrouwen. Je mag als mati maar één vrouw hebben.’

‘En wat vind je dan van homoseksualiteit als identiteit?’ vraag ik.

‘Ik denk dat dat een heel belangrijke verworvenheid is geweest in het Westen. Seksuele handelingen tussen same-sex-partners vonden altijd al plaats, maar het is een opluchting om er een naam aan te kunnen geven. Een gevoel van: “Ooh, wie ik ben, daar is een term voor!” Het is een sterk merk. Men zegt weleens dat homoseksualiteit het meest succesvolle exportproduct van het Westen is.’ Tegelijkertijd kleven er ook nadelen aan het verwerven van die identiteit, vindt Gloria. ‘We zijn heel erg gebonden aan de categorieën die worden aangeboden. Hier wordt je gedwongen om jezelf erin te schikken. Binnen het mati- werk zit je juist niet vast. De wereld doet zich aan je voor als een vat vol mogelijkheden.’

Sperma als elixer

Tegen onze kinderen zeggen we nog weleens: ‘Eet maar veel spinazie, daar word je groot en sterk van.’ Vervang het woord ‘spinazie’ door ‘sperma’ en je belandt in Papoea-Nieuw-Guinea, bij de Etoro-stam. Deze mensen zijn berucht om hun zogeheten ‘ritualized homosexuality’. Volgens de Etorotraditie ligt in sperma de grootst mogelijke levenskracht verscholen, ze zien sperma als een soort levenselixer. Alle jongens worden gekoppeld aan volwassen mannen. Om een echte man te worden, zowel fysiek als mentaal, dienen de jongens regelmatig de volwassen partner te pijpen. Naast een heel arsenaal aan andere rituelen, kunnen zij door het zaad door te slikken de volwassenheid bereiken.⁴

Dit fenomeen is niet beperkt tot de Etoro’s, antropologen zijn veel meer stammen tegengekomen in Papoea-Nieuw-Guinea die een eigen variatie beoefenen. Als jongens de volwassenheid bereiken, geldt bij de meeste stammen dat ze geen seks meer hebben met andere volwassen mannen. Alleen met een jongen waar ze later zelf weer aan gekoppeld worden. Mannen dienen ook te trouwen, maar heteroseksuele seks is maximaal honderd dagen in het jaar toegestaan, en is vooral gericht op het produceren van baby’s. De rest van de tijd leven de mannen en vrouwen gescheiden van elkaar. In tegenstelling tot de krachtige eigenschap die aan sperma wordt toebedeeld, wordt seks met vrouwen namelijk als een verspilling van levenskracht beschouwd.

Volgens Gilbert Herdt, een Amerikaanse antropoloog die hier uitgebreid onderzoek naar heeft gedaan, wordt homoseksuele activiteit onder mannen in Papoea-Nieuw-Guinea geassocieerd met een soort alfamannelijk archetype. Door homoseksuele ervaringen worden mannen sterke en dappere krijgers.

Penetratie is schaamtevol

Ook bij de oude Grieken werd homoseks gezien als iets heel mannelijks. In een van de teksten van Plato wordt gesteld dat er geen sterker leger op aarde bestaat dan dat van mannen en hun jonge minnaars. Het zou dapperheid en heldhaftigheid in de strijd tot een ongekend niveau brengen, omdat men gedreven zou worden door liefde. Net als bij de Etoro’s werd homoseksualiteit in het oude Griekenland gestructureerd naar leeftijd. Voor zover geschiedschrijvers weten, waren seksuele relaties tussen twee volwassen, vrije mannen in de Griekse stadstaten, taboe. Elke vorm van penetratie werd als schaamtevol beschouwd voor de gepenetreerde partij.⁵ Als volwassen, vrije, mannelijke burger kon je je dus niet laten penetreren, dan verloor je je aanzien in de maatschappij. Vrouwen, slaven, en jongens die geen volwassenheid hadden bereikt, dienden de ontvangende en onderdanige rol te spelen bij de seks.

Het valt me op dat er bij de homoseksuele activiteit van zowel mati-werk als onder de oude Grieken en de stammen in Papoea-Nieuw-Guinea een aanzienlijk leeftijdsverschil is tussen de partners. Gloria Wekker legt uit dat er in het Westen bijna een fetisj rondom de gewenste gelijkheid tussen partners heerst. Hoe meer de leeftijd, het inkomen, de achtergrond en het opleidingsniveau met elkaar in harmonie zijn, des te eerder een verhouding wordt goedgekeurd. In andere culturen worden relaties vaak gestructureerd naar ongelijkheid. De reden daarvoor: machtsverschillen zijn juist geil. ‘Ongelijkheid kan ongelofelijk erotisch zijn,’ zegt Gloria.

Seks tussen soldaten

Op een feestje ontmoet ik de Iraanse Reza, hij valt op mannen. Hij vertelt over de oorlog tussen Iran en Irak, waarin hij als soldaat moest vechten. ‘Moest je toen verbergen dat je homo was?’ vraag ik hem. ‘Hoe ging dat? Was het taboe?’

‘Nee. Homo, ik kende dat woord volgens mij niet eens.’

‘Had je dan wel seks met mannen?’ vraag ik.

‘Pfff, aan seks was er geen tekort! Tijdens de oorlog met Saddam zat je ergens aan de grens van Iran en Irak, in the middle of nowhere. Hoe ver je ook zou kijken, er was geen vrouw te bekennen. Jij kunt het je niet indenken hoe het is om als soldaat in een oorlog te zitten. Wij zaten daar allemaal bij elkaar. Afwachtend. Beseffend dat dit misschien de laatste avond van je leven is. Daardoor ontstond heel veel intimiteit. Een soort closeness die je in het dagelijks leven eigenlijk niet treft.’

‘Maar beschouwden die mannen zichzelf als homo?’

‘Nee. Zoals ik al zei: die term kenden we niet eens. Het was gewoon iets wat we deden, iets wat gebeurde. Het kwam voort uit intense liefde. We zaten in een heel vreemde situatie met elkaar.’

‘Iets kan natuurlijk geen identiteit genoemd worden als je er niet eens een woord voor hebt,’ zeg ik.

‘Inderdaad. En het ging helemaal niet zo om het neuken, ik bedoel de penetratie. Dat deden maar een paar mannen. Heel veel jongens zoenden alleen maar met elkaar. En ze trokken elkaar af natuurlijk. Voor zover ik weet was bijna iedereen heel intiem. Zou jij niet een vriendin omhelzen als je je dood voelt naderen?’

Even homo worden

Wat Reza omschrijft, wordt in de academische wereld situationele, of noodhomoseksualiteit genoemd. Typische omgevingen waar mensen ‘even homo’ worden zijn kloosters, kostscholen, gevangenissen, het leger, universiteitscampussen en schepen. Het kenmerkende hieraan is dat mensen ‘bekeren’ naar heteroseksualiteit zodra ze weer vrije toegang hebben tot de andere sekse. Het is wel paradoxaal dat veel instellingen die een ‘echte man’ van jongens proberen te maken, zoals het leger, juist uitnodigen tot homoseks. Volgens mij betekent het bestaan van de zogenaamde noodhomoseksualiteit dat mensen wezenlijk een vrij open seksualiteit hebben, die door de categorieën die we bedacht hebben afgekneld wordt.

Het is zaterdagavond en ik drink met een vriendin thee in de coffeeshop bij haar om de hoek. ‘Deze hasj is toch ander spul dan in de bajes!’ hoor ik een man in het Engels zeggen. Toevallig heb ik net een artikel gelezen over seks in gevangenissen. Het stuk, dat nu verkreukt in mijn tas ligt, heet ‘Ladies behind bars’. Het gaat over hoe mannen andere mannen labelen als ‘vrouw’ en daarmee de seks die ze met hen hebben in een ietwat ongebruikelijk, maar toch heteroseksueel kader plaatsen. Het is niet zelden dat zo’n ‘vrouw’ wordt geïntimideerd en gedwongen tot seks.

De opmerking over de bajes komt van een enorm brede, getatoeëerde Amerikaanse man met een zonnebril op en een grote joint in zijn hand. Ik kan me niet voorstellen dat hij ooit de ‘vrouw’ zou spelen. Ik vraag voorzichtig of hij in Amerika in de gevangenis heeft gezeten. Zijn ogen zijn niet te zien achter de donkere glazen, maar zijn uitdrukking lijkt weg te geven dat hij zich betrapt voelt. Dan ontspant hij. Hij neemt zijn zonnebril af, kijkt me flirterig aan, en zegt: ‘Ja, mevrouw.’

Homoseks in de gevangenis

Ik vind het spannend; hoe krijg ik deze stoere man aan de praat over homoseks in de gevangenis? Ik schuif dichterbij op de lange Marokkaanse bank en probeer koeltjes en flirterig doen. Ik zeg dat ik een schrijver ben, en hem wel zou willen interviewen. We beginnen met wat algemene onderwerpen zoals de bewakers, het vieze eten en de isoleercel. Nu hij zich helemaal op zijn gemak lijkt te voelen, neem ik een aanloop: ‘Het lijkt me wel moeilijk, zo lang zonder seks te zitten. Op een gegeven moment trek je dat toch niet meer?’ Hij lacht ongemakkelijk en begint dan wat zachter te praten: ‘Een pijpbeurt scoren van een medegevangene is niet moeilijk, meisje. Kijk, het is natuurlijk niet hetzelfde als van een leuke vrouw zoals jij!’ lacht hij. ‘Maar je moet het doen met wat je hebt, hè?’

Ik knik, en zeg dat ik me dat goed kan voorstellen. ‘Maar voelen mannen zich dan niet raar, zijn ze dan nog hetero? Of homo?’ vraag ik.

Hij deinst terug. ‘Nee, natuurlijk ben je geen homo! Je bent nog steeds een man, maar in moeilijke omstandigheden, snap je?’

Neukhoertje van iedereen

Ik vind het opmerkelijk: als echte man kun je dus geen homo zijn? Volgens de Amerikaan zit het als volgt: Wanneer je geen echte man bent, niet sterk en agressief, dan ben je een ‘lady’. Dat kan verschillende dingen betekenen. Je bent dan, in zijn woorden, het ‘neukhoertje’ van iedereen. Maar de gevangenis is volgens hem ook rijk aan stelletjes, die samen in een cel leven. De ‘echte man’ beschermt de lady dan tegen allerlei gevaren. Een lady gedraagt zich als een vrouw. Ze beweegt sierlijk, is rustig en vecht niet.

‘Maar is zo’n lady dan wel homo?’ vraag ik.

Hij krabt aan zijn grote baard. Het lijkt of die vraag nooit in hem is opgekomen.

‘Nee, ik denk het niet. Een normale man die probeert met een andere normale man seks te hebben, die is homo. Dat is mij weleens gebeurd. Gadverdamme!’ Toen ‘een gewone man’ seksuele toenaderingen tot hem zocht, heeft hij die man ‘natuurlijk’ in elkaar geslagen. Maar seks met ‘ladies’ heeft hij in overvloed gehad.

‘Ben jij zelf weleens gepenetreerd?’ vraag ik aarzelend.

‘Meisje, meisje toch! Nee natuurlijk niet!’ Zijn diepe lach galmt door de coffeeshop. ‘Zie ik eruit als een vrouw?’

Echte hetero’s

Na de scheiding is mijn vader in een woongroep gaan wonen. In het weekend gingen mijn broertje en ik bij hem logeren. Toen ik een jaar of elf was, tijdens de lange ochtenden waarop mijn vader uitsliep of op de wc zijn ochtendjoint rookte, beleefde ik een van mijn eerste seksuele interacties met medewoongroepkind Nathalie. Ik ging bij haar in bed liggen en viel zogenaamd in slaap. Na een paar minuten begon Nathalie mij te aaien, over mijn beginnende borsten en mijn onderbroek. Daarna schoof ze mijn broekje opzij, voorzichtig want ik moest niet ‘wakker worden’, en verkende wat onhandig mijn kut met haar vingers. Nathalie en ik praatten niet over onze vingersessie en naast deze handeling was er niets wat ons bond. Als ik aan de ervaring terugdenk kan ik me niet heugen dat ik me afvroeg of ik lesbisch was. Het was gewoon iets wat gebeurde, net als andere kinderspelletjes die erotisch geladen waren.

Ik heb zo’n vermoeden dat ik niet de enige ben met dit soort jeugdherinneringen. Het lijkt ook logisch om voor het eerst een seksuele verkenning te ondernemen met je vriendjes of vriendinnetjes, die zijn voorhanden en vertrouwd. Op Facebook vraag ik of anderen in hun jeugd ook seksuele ervaringen met vrienden van hetzelfde geslacht hebben gehad. Binnen de kortste tijd krijg ik een lading reacties en privéberichten binnen.

Iemand vertelt: ‘Ik groeide op in een van de buitenwijken van Istanbul. Bij ons logeerde altijd veel familie. Toen ik een jaar of negen was, trok ik veel op met een aangetrouwde achterneef die even oud was. Hij sliep een zomer lang bij mij op de kamer, en op de een of andere manier – vraag me niet hoe het gebeurde – ontwikkelden we een traditie. We trokken elkaar elke avond af. Pas toen ik dertien was en naar Nederland kwam hoorde ik voor het eerst het woord “homo”. Het duurde nog even voordat het kwartje viel: dat woord had iets te maken met waar ik die zomer van had genoten. Ik word nu alleen maar verliefd op meisjes. Ik begrijp het ook niet. Nu moet ik er niet aan denken om aan een man te zitten.’

Bloedgeil van mijn schoolvriendinnetje

Een andere reactie: ‘Volgens mij beginnen veel jongens rond hun twaalfde ergens af te spreken met elkaar om zich collectief aftrekken, en dan kijken wie het eerst klaarkomt.’

Een vrouw vertelt: ‘Het is echt taboe, ik weet het, maar ik werd als achtjarige bloedgeil van mijn schoolvriendinnetje. Ik had helemaal geen impulscontrole dus toen ze bij me kwam slapen, begon ik haar te strelen en hebben we een soort van seks gehad. Geiler dan met de meeste mannen met wie ik daarna seks heb gehad! Tussen mijn vijfde en achtste levensjaar had ik eigenlijk verschillende ‘projecten’ lopen met meisjes, we vonden elkaars vagina fascinerend. Hoe die eruitzag, dat labia open konden, hoe het voelde als er water overheen ging. Ik nodigde meisjes uit om bij mij doktertje te spelen. Dan deed ik de stekker van een oude radio in hun onderbroek en produceerde ik er een geluid bij. Dat was het apparaat waarmee ik zogenaamd het welzijn van hun vagina kon meten. Daarna schreef ik briefjes aan hun ouders: “Het gaat heel goed met de kut van uw dochter.” Mijn moeder moest daar altijd om lachen en probeerde de briefjes snel te verstoppen voordat de kinderen ze mee naar huis namen.’

Bloedgeil van mijn schoolvriendinnetje

In het volgende bericht staat: ‘Ik ging vaak bij mijn nichtje logeren. We deden dan van alles met elkaar. Het ging zeker verder dan kijken, ik werd er ook opgewonden van. Maar het kwam nooit in me op dat ik lesbisch zou zijn. Ik wist wel dat het niet mocht. Ik vind het zo raar dat als kinderen dingen uitproberen, ze meteen als “seksueel gestoord” worden gezien. Ik heb juist heel veel over mijn eigen lichaam en seksualiteit geleerd toen met mijn nichtje. Daarna ben ik eigenlijk alleen maar met mannen geweest. Ik ben nu helemaal hetero.’

Het valt op dat veel mensen me aan het eind van hun verhaal op het hart drukken dat ze nu wel echt hetero zijn, alsof ze bang zijn dat ik een verkeerde indruk krijg. De vrouw die de doktersbriefjes schreef, vertelt me dat ze erg in de war was tijdens haar pubertijd. Al haar leeftijdsgenoten leken rond hun twaalfde plotseling te beslissen dat ze hetero waren. Als kind, voordat de pubertijd begint, zit je misschien nog niet zo vast in die wereld van categorieën. Maar wat maakt iemand dan homo? De handeling zelf? Of een gevoel diep vanbinnen? Ligt het aan op wie je verliefd wordt, met wie je seks hebt, of alleen aan hoe je jezelf wilt beschouwen?

Seksuele perversies

Homoseksualiteit als identiteit is een vrij recent verschijnsel, ook in onze geschiedenis. In 1886 schreef de Duitse psychiater Richard von Krafft-Ebing een boek over seksuele perversies dat onder andere de impuls gaf om homoseksualiteit als ‘zijn’ in plaats van ‘doen’ te beschouwen; homoseksueel gedrag behoorde volgens deze theorie tot de intrinsieke kern van sommige ‘zieke’ individuen. Op wetenschappelijk gebied is dit zoeken naar een onveranderlijke kern van de seksuele identiteit doorgegaan in de vorm van het zoeken naar een homogen.

Ik spreek met Asha ten Broeke, wetenschapsjournalist en momenteel bezig aan een boek met de titel Iedereen is bi, over homoseksualiteit en het nature-nurture-debat daarover. ‘Een groep wetenschappers ontdekte dat homoseksualiteit soms “in de familie” zit,’ vertelt ze. ‘Homoseksuele mannen hadden vaker dan je zou verwachten aan moederskant homo-ooms –neven en dergelijke. Een van de wetenschappers vond een kandidaatgen: Xq28. Dit gen kwam al vrij snel in de problemen. Zo bleken heteroseksuele broers van homomannen het ook te hebben. Lesbiennes waren juist weer Xq28-loos.’

Ongeboren hersentjes

Ander wetenschappelijk onderzoek naar de genetische aanleg van homoseksualiteit is het zogenaamde tweelingenonderzoek. Uit dit onderzoek blijkt dat als een van de tweeling homoseksueel is, de kans, dat de ander dat ook is, ongeveer 20 tot 25 procent is. Volgens Asha valt deze 25 procent goed te verklaren. ‘Eeneiige tweelingen delen immers hun genen, en ze delen voor een belangrijk deel de omstandigheden waaronder ze in de baarmoeder zitten.’ Met omstandigheden bedoelt Asha onder meer de hormonen waaraan de ongeboren hersentjes van baby’s worden blootgesteld. Met name testosteron zou een rol spelen; volgens een belangrijke theorie worden jongens homo van een lage hoeveelheid prenataal testosteron, en meisjes lesbisch van juist een hoge testosteronspiegel.

Maar, aldus Asha: ‘Er is eigenlijk geen reden om aan te nemen dat eeneiige tweelingen aan heel verschillende testosteronniveaus worden blootgesteld in de baarmoeder. De vraag is nu: hoe kunnen we verklaren dat 75 procent van de homoseksuele eeneiige tweelinghelften een hetero tweelingbroer of zus heeft? Het is overduidelijk dat er na de geboorte “iets” is gebeurd waardoor de seksuele oriëntatie van de tweeling verschillend is. Maar wat dat is, blijft onduidelijk. Er wordt ook nauwelijks onderzoek naar gedaan. De wetenschap blijft zoeken in de richting van genen en prenataal testosteron.’

Vrouwenlichamen opwindender

Voor Asha is het duidelijk dat seksuele voorkeur een vloeibaar gegeven is. ‘Ik ben bijvoorbeeld al bijna tien jaar monogaam samen met mijn man. Desondanks blijf ik vrouwenlichamen opwindender vinden dan mannenlichamen. Dus als ik ooit weer op vrijersvoeten zou moeten, geen idee wat er dan gebeurt. Seksuele voorkeur werkt een beetje als smaak. Die verandert ook weleens in de loop van je leven, maar soms zijn er dingen die je gewoon niet lust en ook nooit gaat lusten. Waarom zou het met smaak qua bedpartners niet hetzelfde kunnen zijn?’

^{1. [Williams, R. R. (30 januari 2013). ‘Gospel of intolerance.’ The New York Times.]↩}

^{2. [Lubin, P., & Duncan, D. (1998). ‘Follow the footnote, or: The advocate as historian of same-sex marriage.’ Catholic University Law Review, 1271-1325.]↩}

^{3. [Wekker, G. (1994). Ik ben een gouden munt, ik ga door vele handen, maar ik verlies mijn waarde niet: Creoolse vrouwen in Paramaribo. Rotterdam: Vita]↩}

^{4. [Creed, G. W. (1984). ‘Sexual subordination: Institutionalized homosexuality and social control in Melanesia.’ Ethnology, 3, 157-176.]↩}

^{5. [Mottier, V. (2008). Sexuality: A very short introduction. New York: Oxford University Press.]↩}

Fragment uit Sletvrees, het boek van de televisieserie van Sunny Bergman. Haar uitgever Nijgh en van Ditmar geeft het dit weekend samen met NRC Handelsblad en Apple gratis weg als ibook. Ga daarvoor naar deze site.

Tweet

Gastschrijver, 07.06.2014 @ 11:25

[Home]
 

Δ