Indië verloren
Dennis l’Ami
Van de prachtige VPRO-serie Van Dis in Indonesië zal me, naast alle prachtige gesprekken, portretten en uitstekende commentaar van Adriaan Van Dis, vooral het ongemakkelijke (gedeelde) verleden bijblijven. Veel was er al bekend: de uitbuiting, de verdeel en heers-politiek. De Japanners die de orang belanda terug naar Europa stuurden, de Molukse zaak die nooit fatsoenlijk is opgelost (Emile Roemer refereerde er afgelopen zondag naar), de politionele acties. Van Dis heeft het op meesterlijke wijze in beeld gebracht en verweven met zijn persoonlijke geschiedenis.
Één uitzending trof me tot nu toe het meest. Het was de aflevering waarin werd gesproken over de financieel-economische afhandeling van de Indonesische onafhankelijkheid. De status van meest bevoorrechte handelspartner werd bedongen en voorts werd vastgehouden aan Nieuw-Guinea, dat nadien tot ‘model-kolonie’ werd verheven – met onder andere het beste ziekenhuis in de regio.
Dit viel allemaal onder het zogenaamde FINEC-akkoord. Drees wilde zelfs compensatie voor de politionele acties, maar dat werd terecht gedwarsbomd door VN-ambassadeur Cochran. Het werd een akkoord dat met de beste wil van de wereld geen redelijke overeenkomst genoemd mag worden: Het was alsof Duitsland na de oorlog de Waddeneilanden mocht houden en haar bedrijfsleven de economische wederopbouw mocht uitvoeren. De miljarden, die Indonesië in de jaren 50 betaalde aan haar voormalige kolonisator, leverden zo een belangrijke bijdrage aan de Hollandse wederopbouw.
De te verwachten ontevredenheid aan Indonesische zijde groeide onder Soekarno. De halsstarrige houding van Nederland inzake Nieuw-Guinea resulteerde eind ‘57 in de grootschalige onteigening van Nederlandse bezittingen. De Indonesische betalingen, overeengekomen in het FINEC-akkoord, werden stopgezet en nationalisatie van bedrijven werd een feit. Een schadepost die volgens toenmalig minister van buitenlandse zaken Luns werd geschat op zo’n 4,5 miljard gulden.
Pas veel later, in 1966, werd de kwestie onder Soeharto uitgepraat en geschikt. Er werd afgezien van alle vorderingen die samenhingen met de Indonesische souvereiniteit. In plaats daarvan zou Indonesië een compensatie betalen van 600 miljoen gulden, volgens Luns ‘edelmoedigheid van Nederland.’ Vanaf 1973 betaalde Indonesië dit bedrag in dertig jaarlijkse termijnen af.
Bovenstaande is algemeen bekend, beschreven en vastgelegd in de canon van de Nederlandse geschiedenis. We nemen het voor kennisgeving aan en gaan over tot de orde van de dag. Toch valt er nog heel wat recht te zetten om zo de gevoelens van achterstelling en vernedering weg te nemen. Het is, ook zoveel jaar na dato, nog steeds van de zotte dat Indonesië heeft moeten boeten voor haar onafhankelijkheid.
Zou dit niet andersom moeten zijn? Een land valt een ander land binnen, zet het lokale volk aan het werk onder vaak erbarmelijke omstandigheden, stuurt de winsten, die daaruit voortvloeien, linea recta terug naar het moederland en eist compensatie op het moment dat dat wordt gedwarsboomd: een krankzinnige situatie! Nederland had Indonesië moeten compenseren voor eeuwenlange economische exploïtatie. Het zou een hoop good-will hebben opgeleverd en een welvarender economische partner dan nu het geval is.
Want stelt u zich eens voor, een Mozambiquaanse gasmaatschappij die Slochteren exploïteert en de winsten direct terug laat vloeien naar Afrikaanse bodem. En dat, op het moment dat Nederland dat eindelijk stop weet te zetten Mozambique compensatie eist voor ‘geleden schade.’ Nederland zou te klein zijn, en terecht! De in 2001 opgerichte stichting Het Gebaar, die voormalige geïnterneerden in Japanse kampen tijdens de Tweede Wereldoorlog, keerde per persoon €1.822 uit. Het ging hierbij om mensen die Nederlander waren of waren geworden.
De oproep die Emile Roemer afgelopen zondag deed, om een officieel excuus aan te bieden aan de Molukkers die in de jaren 50 als KNIL-militairen naar Nederland werden gehaald om direct te worden ontslagen, zou meer dan op zijn plaats zijn. Het past in het bovenstaande pleidooi voor een empatischer houding van Nederland tegenover zijn voormalige kolonie en de zo’n 800.000 Nederlanders met Indische, dan wel Molukse wortels.
Dennis l’Ami verdient zijn brood als freelance ontwerper en publiceerde vorig jaar de roman De Eeuwige Mens. Lees zijn weblog.
Dennis l'Ami, 21.04.2012 @ 11:33
21 Reacties
op 21 04 2012 at 12:32 schreef Jona:
Er is een aardige parallel met de wijze waarop de Britten olie hebben gewonnen in Perzië/Iran. Eerlijk is eerlijk: de Perzen hadden aan het begin niet veel te bieden, dus dat het meeste geld van de Anglo-Persian Oil Company (nu BP) naar Londen vloeide is wel een beetje begrijpelijk. Maar vanaf het moment dat Perzië middenkader kon leveren, werd de winstverdeling bizar. Even bizar was dat de Perzen niet mochten meebeslissen over het aanstellen van de accountant.
De Britten hebben steeds geweigerd in te gaan op de niet onredelijke eisen van hun tegenpartij. In 1952 ging die, ten einde raad, over tot nationalisatie. Omdat de Britten hun handen niet vrij hadden, verzochten ze de VS een staatsgreep te doen; dat deed de pas-opgerichte maar wat graag (Operation Ajax). Exit de democratisch gekozen premier Mossadegh.
De gevoelens van weerzin tegen de Britten zijn in Iran nog steeds actueel. Nog maar een paar maanden geleden, kort na de moord op een kernfysicus, bestormde men – omdat er geen Israëlische of Amerikaanse ambassade is in Teheran – de Britse maar: http://www.guardian.co.uk/world/blog/2011/nov/29/iran-protesters-attack-uk-embassy-tehran-live
op 21 04 2012 at 14:17 schreef MNb:
Ah, ik heb iets geleerd op de vroege zaterdagochtend. Dat van die Indonesische betalingen aan Nederland in de jaren 50 wist ik niet.
Tav de Molukken en Nieuw-Guinea had Nederland formeel gelijk. Hoe je het ook draait of keert, die gebieden zijn nu Javaanse kolonies. Ware Nl consequent en eerlijk geweest dan had het rond 1948 een paar Molukse en Papoea afgevaardigden opgenomen in hun delegaties bij de VN en VS. Voor wat betreft de modelkolonie verwijs ik naar de Ekari’s en hun onderdrukte opstand. Net als nu wentelden nogal wat Nlse politici zich liever in hun gelijk dan over de dijken heen te kijken. Australië kon dat wel tav de andere helft van het eiland. Wie wil weten hoe minimaal de Haagse belangstelling was voor de Papoea’s gelieve de Jungle trilogie van Van Kampen te lezen.
op 21 04 2012 at 15:34 schreef Leo Schmit:
MnB:
‘Hoe je het ook draait of keert, die gebieden (Molukken en Nieuw Guinea) zijn nu Javaanse kolonies’.
Ik begrijp hieruit dat je de huidige Indonesische staat niet erkent en de ‘buitengewesten’ als javaanse kolonies opvat.
Tijd om eens een bezoekje aan Indonesie te doen (je kan bij mij thuis logeren).
op 21 04 2012 at 18:04 schreef Yannick:
Ik ben eveneens van mening dat Indonesie op Nieuw Guinea en de Molukken niets te zoeken heeft. Of het nou om Javanen of Indonesiers gaat, kolonisatoren zijn het, met alle lelijke toeters en bellen. Dat Nederland in Indonesie niets te zoeken had is evident, maar de Indonesiers bewijzen maar weer eens dat alle mensen hetzelfde zijn door zich als ordinaire kolonisator te gedragen tegenover andere volkeren. Het recht op het innemen van de ‘moral high ground’ inzake kolonialisme hebben ze daarmee duidelijk verspeeld. Israel, luistert u mee?
op 21 04 2012 at 18:22 schreef Sasha Berkman:
Het probleem is natuurlijk dat Indonesie 1 land is geworden door de eeuwenoude nederlandse colonialisering.
op 21 04 2012 at 19:01 schreef Leo Schmit:
Dat Indonesie een land is (eenheidstaat- satuan negara), is dat een probleem, Sasha?
De kolonisatiegeschiedenis en de dekololonisatie gebeurtenissen liggen inderdaad achter de huidige Indonesische staatsvorm.
Maar dat kan je niet terugdraaien. Zelfs niet in Papua dat in 1962 met hulp van de VS en de UN aan Indonesie is overgedragen. Evenmin in Maluka.
Afgezien van de problemen, kijk naar de inspanningen geleverd door de huidige Indonesische overheid en lokale overheden om het land op peil te brengen met de BRIC landen. We gaan daar nog wat van zien. Straks hebben we BRICI.
op 21 04 2012 at 21:27 schreef Brenda van der Veer:
@Leo Schmit
En hoe zit het met Oost-Timor?
op 21 04 2012 at 21:30 schreef Yannick:
‘Papua is met hulp van de VS en de UN aan Indonesie overgedragen’. Wat ik in die zin mis is het tussenvoegsel ‘met instemming van de Papoeas’. Daarbij is alles terug te draaien. De DDR en de Sovjet Unie hebben langer bestaat dan dat ‘Irian Jaya’ een ‘provincie’ van Indonesie is, dus dat is natuurlijk een onzinnig argument (ik weet overigens dat de ‘provincie’ intussen Papoea heet, dus ik behoef dienaangaande geen terechtwijzing). Misschien moet de Indonesische regering het eens aan de Papoeas vragen…
Maakt het overigens wat uit in welke taal de term eenheidsstaat wordt gebruikt? Hoe zou ‘eenheidsstaat’ in een van de vele talen op Nieuw Guinea genoemd worden? U weet wel, een staat waarin zowel het oostelijke en het westelijke deel verenigd zouden zijn.
op 22 04 2012 at 03:24 schreef Thomas:
Off-Topic: In Tunesië gooien ze islamkritische atheïsten in de gevangenis. Zie: http://atheistica.com/2012/04/05/tunisian-atheist-whos-sentenced-to-7-years-and-a-half-of-imprisonment/ Er is een petitie.
op 22 04 2012 at 14:36 schreef vander F:
Indonesie is uiteraard een volledige kunstmatige constructie,
Toen ik eind jaren 80’ begin 90′ twee keer een paar maanden door Indonesie zwierf heb ik toch een flink aantal mensen gesproken die verwezen naar ‘Java’ als een soort bezettingsmacht.
Het grote geld, de banken, de grote bedrijven die de plaatselijke bevolking toch behoorlijk uitbuiten, het komt allemaal van Java, volgens mij zelfs meer van een paar absurd rijke en machtige famillies.
Afijn, het viel me in ieder geval op dat gevoelens van onderdrukking en ideen over zelfbeschikking of zelfs onafhankelijkheid onder de oppervlakte broeien in Indonesie, en ook dat mensen bang waren dit naar mij te uiten, als men al kritiek leverde was dat buiten bereik van meeluisterende oortjes, werd er steels om zich heen gekeken etc, er was duidelijk angst in het spel waar het kritiek op de regering betrof. Een gozer verwees naar de jaren 60’, waar tijdens de machtsovername door Soeharto meer dan een miljoen communisten werden vermoord door de coupplegers en aanhang, die massale heksenjacht en moordpartijen hebben diepe sporen nagelaten in de maatschappij, woede maar vooral angst, angst voor de keiharde repressie van Indonesische staat.
op 22 04 2012 at 14:40 schreef Leo Schmit:
‘De halsstarrige houding van Nederland inzake Nieuw-Guinea resulteerde eind ‘57 in de grootschalige onteigening van Nederlandse bezittingen.’
Begrijp ik het goed dat Dennis van mening is dat Nederland het toenmalige Nieuw Guinea eerder had moeten afstaan? En daarmee de onteigeningen had kunnen voorkomen?
Yannick, ik begrijp je opmerking niet. Ga je mij vertellen dat de overdracht van toenmalig Nieuw Guinea (nu Papua) met instemming van de Papua bevolking geschiedde? Dat is niet zo.
Brenda, Oost Timor? Een voormalig Portugese colonie. De inlijving door Indonesie in 1975 werd gesteund door Nixon en Kissinger. De documentatie vrijgegeven bij de FAS (Federation of American Scientists). http://www.fas.org
Timor: Vanuit de gedachte van de eenheidsstaat, logisch, plak dat halve eiland er ook nog maar bij.
Maar dan zou Papua nu ook deel moeten zijn van New Guinea of omgekeerd.
Er is sowieso geen reden om gebiedsdelen op eilanden te willen samenvoegen, terwijl territoriaal aan elkaar verbonden gebieden wel door grenzen doorsneden zouden mogen zijn zoals in Europa. Waarom zou dat voor eilanden anders moeten zijn als er een historische reden is waarom zij gescheiden zijn?
op 22 04 2012 at 15:12 schreef vander F:
@ Leo Schmit,
blijft altijd lastig, een streep trekken en dan beweren dat het een grens is met allerlei diepgravende betekenissen.
Maar goed, Indonesie bestaat uit ontzettend veel culturen en grenzen wat dat aangaat, het bijna een op een creeren van Indonesie naar aanleiding van het Nederlands kolonialisme blijft een, misschien begrijpelijke, actie die heden ten dage nog steeds voor onrust en ongenoegen zorgt, Indonesie was onder de Hollanders geen eenheidsstaat en is dat, voor veel mensen, nog steeds niet. De koude oorlog en z’n belangen hebben daar destijds grote invloed op gehad.
op 22 04 2012 at 17:47 schreef Yannick:
Beste Leo,
dat de Papoeas geen stem hadden in het feit dat hun land van de ene bezetter aan de andere werd overgedragen is precies wat ik bedoel. Indonesie heeft daar net zo weinig te zoeken als op de Molukken of Timor. Waarom moet Indonesie een eenheidsstaat zijn als er zoveel volkeren zijn die daar anders over denken?
Nieuw Guinea en Papoea horen niet bij elkaar omdat ze toevallig op hetzelfde eiland liggen, maar omdat beide territoria meer met elkaar gemeen hebben dan met Indonesie en daarbij ben ik mij volledig bewust van de enorme culturele diversiteit op Nieuw Guinea.
op 23 04 2012 at 15:29 schreef leo schmit:
Goed, even terug naar het onderwerp: Nederland had Indonesie moeten compenseren.
De klacht dat Nederland geen compensatie leverde betreft de periode 1945 / 1967, de periode van Sukarno. Vanaf 1967 was het kassa voor Indonesie.
Voor die tijd had onze Luns had het niet zo op met Sukarno. Moeten wij ons schuldig voelen omdat Luns Sukarno niet zag zitten.
In 1967 na de machtsovername van Suharto werd Nederland voorzitter van de IGGI groep. Met eigen bijdrage van rond de 500 mln per jaar en totale bijdragen van rond 5 miljard per jaar heeft Nederland de groep geleid met jaarlijkse bijeenkomsten in Den Haag, of Amsterdam. Tot 1992 toen de Wereld Bank het overnam. Men was toen Nederland s rol in IGGI zat en greep de Dili crisis aan om ons eruit te gooien. Ik was daarbij. Maar dat is een ander verhaal.
Ik ben er nog steeds bij.
Groet uit Jakarta.
_
op 23 04 2012 at 17:17 schreef Thomas E:
“Een land valt een ander land binnen, zet het lokale volk aan het werk onder vaak erbarmelijke omstandigheden, stuurt de winsten, die daaruit voortvloeien, linea recta terug naar het moederland en eist compensatie op het moment dat dat wordt gedwarsboomd”
Tsja, dit is wel een heel simplistische voorstelling van zaken. Ten eerste is NL nooit Indië binnengevallen, maar heeft het er langzaam handelsposities veroverd, in concurrentie met o.a. Portugezen en Arabieren. De kolonisatie is een proces van vele tientallen jaren geweest. Voorts heeft NL er niet stilgezeten en ongelooflijk veel ontgonnen, ontwikkeld en in cultuur gebracht. Vraag is natuurlijk of de bevolking erop zat te wachten, maar toch zijn al die wegen, luchthavens, infrastrukturen, gezondheidszorg, onderwijsfaciliteiten etc etc wel enigszins te kapitaliseren. Maar met de strekking ben ik het wel eens.
op 25 04 2012 at 14:32 schreef Ludwich van Mulier:
Mijn reactie op Thomas E:
Nederland is Indonesie niet binnengevallen maar binnengeslopen? In de Atjeh werden niet onschuldigen wreed vermoord, maar liepen inheemsen langzaam hun zelfgekozen gewisse dood in. Oorlogen tussen zeerovers zijn dus langzaam veroverde handelsposities door concurrentie. Er zijn nu eenmaal discussianten die als het nazisme van Hitler aan de orde is, de aandacht verleggen naar de wel of niet goed onderhouden snor van Hitler. Hebben we in Nijmegen het plein ’44 in het centrum te danken aan een bombardement door de Duitsers. Zo zijn er simplisten die wanneer kolonialisme onder de loupe wordt genomen, de aandacht verleggen naar die mooie koloniale architectuur en de infrastructuur met moie wegen, maar zwijgen over het gevloeide zweet en bloed. Moeten we nu Mussert gaan bedanken om zijn technische hoogstandjes, wanneer in educatieve zin zijn verradersrol aan de orde is? Laat ik maar zwijgen over Suriname.Voor de denkwijze van Thomas E hebben we in Suriname een spreekwoord. “Dankzij het pakslaag (dat de slaaf kreeg in het stadscentrum) heeft de slaaf een vrije dag gehad en een reisje gemaakt per boot naar Paramaribo.”
op 25 04 2012 at 17:12 schreef Sasha Berkman:
Ook denk ik dat die bruggen en vliegvelden gebouwd zijn met het bloed van indonesiers en dat er weinig hollanders zijn geweest die daar de handen uit de mouwen hebben gestoken.
op 25 04 2012 at 17:58 schreef Thomas E:
@Ludwig en Sasha
Ik praat niks goed, echt niet. Ik wéét dat er afschuwelijke dingen zijn gebeurd. Maar hee, 350 jaar geleden waren de normen en zeden wel ff anders dan nu. En daarom vond ik die ene zin uit het stuk van Dennis wel erg kort door de bocht. In zo’n 100 jaar tijd hebben we onze invloed van handelsmissies – en soms strijdend aan de zijde van een locale vorst tegen een andere vorst – kunnen uitbreiden tot kolonisatie van grotere delen van de archipel. We hebben er malaria bestreden, ziekenhuizen gebouwd, scholen en zelfs een technische hogeschool (in Bandung), maar ook koffie/thee/rubberculturen gebracht enz enz. En natuurlijk hebben we ook geprobeerd om dat klote geloof daar te brengen, maar de Arabieren waren ons al voor geweest met hun islam. Het is dus niet alléén maar slavernij en slachting geweest, al mogen we voor die wandaden NOOIT onze ogen sluiten.
op 25 04 2012 at 20:51 schreef Sasha Berkman:
Thomas:
Het religieuse aspect dat je opbrengt is totaal niet relevant.
De rest van je verhaal kan ik in mee gaan.
Alleen:
Ik zei het al eerder, Indonesie is niet natuurlijk, volgens de wensen van de verschillende volkeren aldaar tot stand gekomen.
Nederland is medeverantwoordelijk voor iedere druppel bloed die daar vloeit, tot op de dag van vandaag. Als Nederlander moet je daar niet voor weg kijken.
De rol van nederland, tijdens en na de genocide van 65 terug gebracht tot “Luns” is ook veel te kort door de bocht.
Ik wil ook Poncke Prinssen niet onvernoemd laten
http://nl.wikipedia.org/wiki/Poncke_Princen
Een van de grootste helden uit de Nederlandse naoorlogse geschiedenis. (Ik vond Klaas de Jonge ook geweldig!)
op 25 04 2012 at 21:16 schreef Thomas E:
Helemaal eens, Sasha. Dat waren mensen die totaal unsalonfähig hun nek durfden uitsteken, met gevaar voor eigen leven.
Ik vind het religieuze aspect trouwens wél relevant, want wij westerse christenen vonden toendertijd dat wij VANWEGE onze religie sowieso al superieur waren aan de bruine heidenen en moslims.
op 27 04 2012 at 05:44 schreef You On A Gin:
Mij lijkt religie op zich wel relevant (geweest) in hoe een volk andere volkeren (of rassen) bekeek.
Als men dat wenst, kan de scriptuur van elke grote wereldreligie aangewend worden om slavernij te verdedigen.
Een bekend voorbeeld van (raciale) justificatie met de Bijbel in de hand is de idee dat ‘negers’ de afstammelingen zijn van Cham, de vervloekte zoon van Noach.
Er wordt vermoed dat dit in Bijbelse tijden voor de joden al een reden was om de Kanaanieten tot slaaf te maken.
De naam klinkt zelfs als Hebreeuws voor ‘zwart’.
Binnen de islamitische geschriften is het allemaal ook doodsimpel, Mohammed had zelf ook gewoon slaven (omdat dat toen gewoon was).
Bijzonder in het Arabisch is verschillende woorden voor zwarte (‘Abd’) en witte (‘Mamluk’) slaven.
Het woord Abd komt dan weer van het Hebreeuwse ‘Eved’, wat letterlijk slaaf betekent. Interessante correlatie.
Overigens zijn in zowel de christelijke als islamitische boekjes ook teksten te vinden die het als een zeer goede daad beschrijven om een slaaf te bevrijden.
De “onaanraakbaren” in India zijn, hoewel officieel niet zo genoemd, heel goed als slaven aan te merken. Gelukkig is er verandering.