‘Ik vind steeds minder dingen leuk’
Peter Breedveld
Iris, op scenario van Lo Hartog van Banda
“Mensen denken altijd dat ik kinderen heel goed bestudeer”, zegt kinderboekenillustrator Thé Tjong-Khing, “maar dat is helemaal niet zo. Ik teken gewoon voor het kind dat ik vroeger was.” Op basisscholen heeft hij wel eens over zijn werk verteld, maar heel erg spannend vindt hij dat niet. “Kinderen vinden je werk mooi of niet mooi, maar ze weten niet waarom. Ze hebben er niks interessants over te vertellen.”
Meer dan driehonderd kinderboeken heeft hij geïllustreerd in de afgelopen vijftig jaar. Hij werkte samen met de bekendste kinderboekenschrijvers van het land, waaronder Guus Kuijer, Els Pelgrom, Sylvia Vanden Heede en Dolf Verroen. Drie keer kreeg hij een Gouden Penseel, één keer de Woutertje Pieterse Prijs. Altijd wordt hij de hemel in geprezen door de critici. Vorig jaar kreeg hij de Max Velthuijs-prijs, een oeuvreprijs voor kinderboekenillustratoren.
Meisjesblad
Vorige week opende in het Haagse Kinderboekenmuseum een overzichtstentoonstelling van zijn werk. “De Moeder aller Tentoonstellingen”, zegt hij met een mengeling van zelfspot en trots in zijn ogen. Het is een verdraaid leuke tentoonstelling geworden, waar je kunt ronddwalen in de wereld van Thé (Thé is zijn familienaam, Tjong-Khing zijn voornaam), en die, zonder uitputtend te zijn, een compleet beeld van zijn werk geeft, en de manier waarop dat zich heeft ontwikkeld. Er zijn jeugdtekeningen van hem te zien waar je mond van openvalt. Wat een compositie, wat een trefzekere lijnen!
Thé begon zijn carrière in 1957 in de studio van striptekenaar Marten Toonder waar Nederlands bekendste tekenaars en schrijvers, zoals Hans Kresse, Patty Klein, Lo Hartog van Banda en Dick Matena, werkten aan Tom Poes, Panda, Kappie, Koning Hollewijn en de meeste andere krantenstrips waar de Nederlandse babyboomers mee groot zijn geworden.
Student Tijloos, op scenario van Lo Hartog van Banda
Begin jaren zeventig werd hij bekend met de Arman & Ilva, geschreven door Lo Hartog van Banda, die jarenlang in alle GPD-dagbladen stond. De science fiction-strip heeft nog steeds een iconische status onder de liefhebbers, vanwege het hyperrealistische tekenwerk en de filmische beeldsequenties. In 1975 was hij medeoprichter van De Vrije Balloen, een baanbrekend, satirisch stripblad voor volwassenen dat acht jaar heeft bestaan. Daarnaast tekende hij ook nog strips voor het meisjesblad Tina, naast Donald Duck het enige succesvolle stripblad in het land.
Sarren
Hij is al achtenzeventig jaar, maar dat is hem niet aan te zien. Hij is grijs, verder ziet hij er hetzelfde uit als toen hij in de jaren zeventig een bekende Nederlander werd door maanden achtereen de winnaar te zijn van de televisiefilmquiz Voor een Briefkaart op de eerste Rang. Hij wist zo belachelijk veel dat Gerard Cox en Frans Halsema hem het onderwerp maakten van een hilarische sketch.
Thé praat niet graag over zichzelf. Alle loftuitingen ten spijt is hij nog steeds onzeker. “Bij elke nieuwe opdracht denk ik dat het de laatste is, dat ze me daarna niet meer willen.” Bijna elke vraag beantwoordt hij met een wedervraag. We praten over het bestaan als freelancer. Hij kan het niet nalaten af en toe een beetje te sarren: “Aha, dus jij voelt je miskend?”
Ook brengt hij het onderwerp steeds weer op film. “Ga jij vaak naar de bioscoop? Welke film heb jij het laatst gezien?” Erg te spreken over de hedendaagse filmkunst is hij niet. “Ik zag laatst Black Swan, wat een vreselijke film. Zo bombastisch. Alles is er erg aan, beeld, geluid, verhaal. Ik vind een film nooit meer honderd procent leuk. Ik zit er altijd over te zeuren tegen mijn vrouw. Titanic, heb je díe gezien? Pfff.”
Arman & Ilva
Uitschelden
Er zijn zo nu en dan wel nieuwe films die hem kunnen bekoren. Another Year, bijvoorbeeld. “Daar hebben we na afloop de hele avond over zitten napraten.” En een Uruguaise film, Whisky: “Met een minimum aan middelen wordt in die film een boeiend verhaal verteld.” Bij de Britse film An Education zat hij op het puntje van zijn bioscoopstoel. “Daar heb ik veel respect voor, als een regisseur dat kan.”
Hij wordt steeds knorriger, naarmate hij ouder wordt, bekent hij. “Ik vind steeds minder dingen leuk, voel me steeds ontevredener en ongeduldiger.” Van mensen wordt gezegd dat ze met de jaren steeds milder worden, maar dat geldt zeker niet voor Thé. “Als iemand me vroeger irriteerde, dacht ik altijd: ‘Laat ‘m praten. Nu heb ik zin om ‘m uit te schelden.”
Het is de tijdsgeest, zegt hij. “Al die computers overal.” Hij kijkt me aan alsof ik iets onoirbaars zeg als ik vraag of hij de computer gebruikt bij het inkleuren van zijn illustraties, zoals zoveel tekenaars doen. Zijn tekeningen staan niet op de harde schijf, maar liggen verspreid door zijn hele werkkamer, die nogal rommelig is. Van elke tekening in de kamer lijkt hij echter precies te weten in welk stapeltje die zich bevindt.
Tevreden
Uitgeverij Sherpa is nu bezig met het heruitgeven van zijn strips in prachtig verzorgde boeken in oblongformaat. Lekker groot, zodat zijn tekeningen tot in detail te bestuderen en te bewonderen zijn. Negen delen zijn er inmiddels, zeven met Arman & Ilva-verhalen en twee met zijn Storende Verhalen uit De Vrije Balloen. In elk deel staat een voorwoord van een collega (o.a. Dick Matena, Peter Pontiac, Jan Kruis), die meestal superlatieven tekort komt om zijn bewondering te uiten.
“Weet je dat ik pas nu weet, nu ze dat in hun voorwoord schrijven, dat ze me zo goed vinden?’ zegt Thé. ‘Toen ik ermee bezig was, hoorde ik nooit wat. Dat deed je ook niet, in die tijd.”
Zie ginds komt de stoomboot
Van de lezers van Arman & Ilva ontving hij ook nooit één reactie. “Ik had geen idee of die strips wat deden. Pas later werd er van alles over geschreven. Als ik ergens zit te signeren, staan er regelmatig mensen voor me met albums waarin ze de strips hebben geplakt die ze elke dag trouw uit de krant knipten. Terwijl ik altijd dacht dat niemand er wat aan vond! Er lopen zelfs vrouwen rond die vernoemd zijn naar de vrouwelijke hoofdpersoon in de strip, Ilva. Die naam bestond niet eens, die hebben we zelf verzonnen!”
Wat hem ook heeft verrast toen hij de heruitgaven inkeek, is dat de verhalen van Banda nog niets aan kracht hebben ingeboet. “Ze staan nog recht overeind. Over sommige scènes ben ik nog steeds heel tevreden.”
Inelkaar slaan
Maar zijn intrigerendste stripverhalen maakte hij in zijn Vrije Balloon-tijd. Villeine aanvallen op de tijdsgeest van de jaren zeventig zijn het, juweeltjes van sardonische satire, met als één van de hoogtepunten het verhaal Ontspoord, over een huissloof die het feminisme ontdekt, carrièrevrouw wordt en zich uit schuldgevoel weer full-time met de kinderen gaat bezighouden. Blijmoedig laat ze zich aan het eind van het verhaal weer door manlief inelkaar slaan. ‘Heerlijk om ’n gezin te hebben om voor te leven!’
Thé grinnikt als hij naar die slotscène kijkt. “Ik heb er een ballet van gemaakt, zie je wel?” De suggestie dat zijn verhalen maatschappelijk geëngageerd zijn, wuift hij weg. “Mijn vrouw studeerde in die tijd andragogie, en ze kwam altijd met de wonderlijkste verhalen thuis waar ik een strip in zag. En die maakte ik dan.”
Slotscène van Ontspoord
Eigenlijk heeft hij niets met strips. “Strip is een raar medium, eigenlijk meer iets voor meisjes, omdat die goed zijn in multitasking.” Behalve dan dat het vooral jongens zijn die strips lezen. Hij grijnst een beetje vals: “Omdat die geen fantasie hebben.”
Griekse vazen
Het medium was voor hem een middel om zelf regisseur te zijn. “Ik waande me een filmer, vond het geweldig om te doen.” Dat zie je aan zijn werk af. In Arman & Ilva spelen gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal een grote rol. Thé laat zijn ‘camera’ hitchcockiaans in- en uitzoomen.
“Nu zou ik dat niet meer zo doen”, bekent Thé. In zijn kindertekeningen draait het dan ook erg om de suggestie. “Ik begon daarmee toen ik de afbeeldingen op oude Griekse vazen zag”, vertelt hij. “Ik ontdekte dat een tekening krachtiger wordt als je de kijker zelf laat invullen wat de tekenaar weglaat.”
Hij is met striptekenen gestopt omdat hij steeds hetzelfde moest tekenen en altijd tegen deadlines moest vechten. “En bij strips wordt elk plaatje dat je tekent, vermoord door het volgende plaatje. Aan de andere kant kun je op die manier heel mooi beweging suggereren. Ik ben er heel dubbel over.” Bij zijn kinderboekenillustraties, vertelt hij, “kun je net zo lang pielen tot je precies krijgt wat je wilt”.
“Ik voel me steeds ontevredener en ongeduldiger.” Foto: Mylène Siegers/Kinderboekenmuseum
Hoewel hij geen stripliefhebber is, en ook nooit is geweest, leest hij nog wel eens strips. “Tamara Drewe van Posy Simmonds heb ik helemaal uitgelezen, en er is een Australische Chinees, Shaun Tan, die ik erg goed vind. Die heeft de strip eigenhandig de literatuur in getrokken.”
Expres fout
Daarnaast is hij erg gecharmeerd van de Franse striptekenaar Jacques de Loustal. “Zijn werk was echt een ontdekking voor mij. Loustal laat het naturalisme helemaal los en experimenteert met sfeer en kleur. Zijn geabstraheerde figuren kloppen helemaal niet, en toch werkt het. Ik wist niet dat dat kon in strips.”
Nu werkt hij zelf ook zo. “Ik probeer dingen expres fout te tekenen, zodat het anatomisch niet klopt, maar er wel beweging in een tekening zit. Bijvoorbeeld als iemand uithaalt met zijn arm, die is dan veel te lang in verhouding met de rest van het lichaam, en ziet er onnatuurlijk uit, maar het komt de actie wel ten goede.”
In 2006 tekende hij na jaren weer eens een strip, een bijdrage aan het boek Strips in Stereo (2006) van Fokke & Sukke-tekenaar Jean-Marc van Tol en Gerrit de Jager (De Familie Doorzon). Hij verstripte er een liedtekst van Johnny Hoes voor en ontdekte dat hij het naturalistische tekenen een beetje verleerd was, vertelt hij. “Dat is me niet meegevallen, ik had ontzettend veel moeite met het perspectief in de plaatjes.”
Dame met dikke billen
Dit is een bewerkte, uitgebreide versie van het interview dat deze zomer in Vrij Nederland verscheen. Koop de prachtige heruitgaven van Thé’s werk door uitgeverij Sherpa, bezoek de tentoonstelling in het Kinderboekenmuseum, nog een heel jaar te zien.
Peter Breedveld, strips, 08.10.2011 @ 16:09
9 Reacties
op 08 10 2011 at 16:21 schreef Rob:
Wonderlijk, dat kinderen niks interessants te zeggen hebben over zijn illustraties. Juist van Thé Tjong Khing herinner ik me een illustratie uit een dingetje over racisme – het zal de Sam-sam oid. wel geweest zijn – wat me enorm boeide. Het was een tekening van een blanke en een Indonesische vrouw, niks bijzonders op zich, en hij vertelde erbij hoe hij naar verschillende bevolkingsgroepen keek als illustrator. Dat vond ik prachtig, hij liet me kijken door zijn ogen.
op 08 10 2011 at 16:34 schreef rena:
Thé Tjong Khing was nu juist een van de tekenaars waardoor ik in mijn kinderjaren dacht dat ik later ook kinderboeken wilde gaan illustreren.
Wel grappig om te lezen dat hij zoveel met film heeft. ‘k ben benieuwd of hij de franse film, Paris, die ik gisteren zag wel mooi zou vinden. (En jij trouwens ook Peter.)
Ik denk het wel als ik zijn strips zie.
Wat een fijn interview!
op 08 10 2011 at 18:15 schreef machiel:
Mooi interview. Ik kan me zijn tekeningen ook nog herinneren uit mijn jeugd, erg sfeervolle tekeningen die het verhaal aanvulden. Maar ik had dat altijd nog meer bij Carl Hollander (tekende o.a. vaak voor de boeken van Paul Biegel).
op 09 10 2011 at 05:29 schreef You On A Gin:
Het werk van Thé Tjong-Khing, wie is er niet groot mee geworden? Ik was nog wel eens benieuwd naar de mens achter de illustraties, en dit goede interview/portret schijnt daar een aangenaam, helder lichtje op.
op 09 10 2011 at 16:57 schreef Jona:
Leuk!
op 09 10 2011 at 20:45 schreef petepel:
Erg genoten van dit fraaie interview. Zo lees ik ze graag.
op 09 10 2011 at 22:28 schreef Leuk stuk:
Mijn liefde voor strips is – helaas! – alleen verbonden met mijn jeugdjaren. Maar dit interview heeft me van begin tot eind kunnen boeien. Thé Tjong-Khing in Zomergasten 2012?!
op 10 10 2011 at 00:23 schreef Chris:
Thé ziet het niet gebeuren dat hij ooit weer strips gaat tekenen, zoveel is duidelijk.
Maar ik vraag me weleens af hoe hij zou denken over het schrijven van stripscenario’s voor andere tekenaars. Als ik het goed begrijp zijn de ‘Storende Verhalen’ namelijk helemaal van zijn hand, en bepaald niet mis.
op 12 10 2011 at 23:20 schreef P. deRewa:
Mooi stuk, maar wat is die arme man oud geworden.
RSS