Hoe heeft de universiteit zoveel gezag kunnen verliezen?
Jona Lendering
Ruim een week geleden drukte de Volkskrant deze spotprent van Jos Collignon af. Drie plaatjes lang lijkt het te gaan over wetenschapsnieuws dat door publiciteitsgeile academici wordt gereduceerd tot ditjes en datjes. (Wie zich een beetje bezighoudt met de oude wereld, herkent dat onmiddellijk.) Tot zover niks aan de hand, maar dan komt in het vierde plaatje de slaaphoogleraar in beeld: Malle Eppie. Dit is geen grap meer op ijdele onderzoekers, dit is een aanval op de universiteit.
Zo’n cartoon zou twintig jaar geleden ondenkbaar zijn geweest,. Sindsdien is het vertrouwen afgekalfd. Mensen hebben weliswaar nog altijd vertrouwen in de principes van de wetenschap – je ziet het aan de wijze waarop pseudowetenschappers proberen op erkende wetenschap te lijken – maar hebben een groeiende afkeer van de wetenschappelijke praktijk. Dit afnemend gezag is een belangrijke reden voor de verspreiding van mythicisme: ook als de voor hen relevante informatie niet verborgen lag op betaalsites, zouden ze er niet naar zoeken, omdat het prestige van de universiteit niet langer vanzelfsprekend is. Boeken als die van Ehrman en Casey worden genegeerd.
Stommiteiten van academici
Hoe heeft de universiteit zoveel gezag kunnen verliezen? Affaires als die rond Diederik Stapel spelen een rol, maar zijn in feite van alle tijden en hebben nooit eerder geleid tot zulke felle reacties. Ik denk dat de huidige kritiek ermee te maken heeft dat het publiek is veranderd.
Anders dan vroeger heeft namelijk een derde van de beroepsbevolking een hogere opleiding genoten. Dat wordt nog meer, nu veertig procent van de schoolverlaters HBO of universiteit heeft als hoogste opleiding. Dat is oprecht iets om heel, heel erg trots op te zijn, maar het betekent óók dat er een publiek is ontstaan dat stommiteiten van academici kan herkennen. En helaas zijn die er in de geesteswetenschappen ook, aangezien de lengte van de opleidingen sinds de jaren tachtig drastisch is teruggelopen: een classicus, historicus of archeoloog kon vroeger zo’n zeven jaar over een opleiding doen, en tegenwoordig moet het in vier. Ik zal niet uitweiden over de fouten, maar geloof me: ze zijn er.
Vrouw van Jezus
Als mensen fouten herkennen, verdampt gezag. Het wordt nog erger doordat de oudheidkundige disciplines geen visie hebben op de omgang met het grote publiek. Drie voorbeelden uit 2014.
- De Nijmeegse archeologen, die niets verkeerd hadden gedaan, moesten zich plotseling verantwoorden over het Nijmeegse aquaduct. De oorzaak is dat de archeologische publiciteit in de loop der jaren steeds ongeloofwaardiger is geworden: in ongeveer veertig procent van de persberichten zitten onjuistheden die de betrokkenen moeten hebben herkend. Dat leidt tot scepsis. Zelfs de Evangelische Omroep neemt het niet meer voetstoots aan als de Israëlische Archeologische Dienst weer eens beweert het paleis van koning David te hebben gevonden. Die kritiek kan goed uitpakken, maar keerde zich deze zomer dus tegen bona fine archeologen.
- Het Evangelie van de Vrouw van Jezus is een vervalste tekst die in 2012 door een prestigieus tijdschrift uit Harvard werd aanvaard voor publicatie. Toen de vervalsing in de blogosfeer werd doorgeprikt, werd onderzoek naar de aard van de vervalsing aangekondigd, waarvan bloggers meteen opmerkten dat het (om allerlei technische redenen) niets opleveren kón. Was de publicitaire schade van de dubbele blunder al groot, de definitieve ramp volgde afgelopen zomer, toen Harvard, zoals voorspeld, niet kon vertellen hoe de vervalsing was vervaardigd, en dit presenteerde als “dus is het echt”. De universiteit oogstte voor de derde keer hoon toen een paralleltekst opdook waarvan zelfs een blinde kon zien dat het een vervalsing was.
- Mede door het voorgaande was er argwaan toen begin dit jaar de vondst van fragmenten van Sapfo werd aangekondigd. Op de vraag of de teksten dit keer wél echt waren, werd geruststellend geantwoord dat de inkt spectrografisch was gedateerd. Deze methode bestaat niet. Als om uw wantrouwen verder te vergroten, blijft de herkomst van de fragmenten onbekend, al is duidelijk dat de teksten komen uit een verzameling die mummie-maskers van papier-maché heeft vernietigd om er Griekse teksten uit te halen. Of dit ook met de Sapfo-fragmenten het geval is, is onduidelijk, want we mogen niet weten waar ze vandaan komen. (Er zijn inmiddels vier verschillende herkomsten genoemd.) Wat publicitair goud had kunnen zijn, veranderde dus in lood.
Scepsis neemt toe
Ik vat samen: de universiteit verliest prestige doordat een hoogopgeleid publiek veel al dan niet reële fouten herkent. Het gevolg is scepsis. Omdat de geesteswetenschappen daar niet adequaat op reageren, neemt die scepsis nog verder toe. En zo komt het dat mensen met vragen bij het wetenschappelijke beeld van de historische Jezus, academische publicaties negeren.
[Een professionelere wetenschapsvoorlichting biedt een uitweg. Wordt dus vervolgd. En mag ik u verzoeken de commentaren te beperken tot wetenschapstheorie en -voorlichting?]
Jona Lendering heeft een nieuw boek uit: Israël verdeeld. U bestelt het hier, een soort van uittreksel is daar, een link naar een kortingsbon vindt u aan de voet van deze pagina en de presentatie is op zondagmiddag 23 november in het Rijksmuseum van Oudheden. Wel even aanmelden.
Jona Lendering, 10.12.2014 @ 08:35
9 Reacties
op 10 12 2014 at 10:24 schreef sjap:
Te eenzijdig belicht. We moeten het toch iets groter maken dan wetenschapstheorie en voorlichting.
De afkalving van gezag van universiteiten is onderdeel van een grotere afkalving van gezag van autoriteit en daarom niet goed te verklaren vanuit de universitaire publicaties en het gebrek aan kwaliteit van deze publicaties en bijbehorende persvoorlichting.
Toenemende scepsis is er namelijk tov de univesiteit, de school, de VN, Den Haag, ziekenhuizen & artsen, etc. Er worden nu ook cartoons gepubliceerd mbt deze autoriteiten die twintig jaar geleden ondenkbaar waren.
op 10 12 2014 at 10:31 schreef cRR Kampen:
Mijn antwoorden.
1. Jaren negentig, mijn studietijd, werd de academie vercommercialiseerd. Toen werd aangekondigd dat het bedrijfsleven een veel grotere rol moest gaan spelen op/in de academie is per decreet van cRR vastgesteld dat in NL de universiteit heeft opgehouden te bestaan.
1a – inmiddels was Bedrijfskunde universitair geworden, nog een nagel aan de kist.
2. De volgende nagel aan de doos was de conversie van beroepsopleidingen klasse HBO ihb de HTS tot ‘Technische Universiteit’.
De oligarchie, die altijd – en terecht! – gewantrouwd wordt heeft de academie thans volledig geannexeerd. En ja, ik ben gegáán.
Dick Stapel verdient een standbeeld van zijn volume in goud. Hij heeft bewezen dat sociologie geen wetenschap is. Hulde, hulde, hulde!!
op 10 12 2014 at 13:39 schreef MarcodB:
De observaties van Jona deel ik. Maar ik ben het met de analyse slechts gedeeltelijk eens. Inderdaad is de bevolking nu hoger opgeleid. Maar dat leidt nauwelijks tot betere herkenning van flauwekul laat staan wantrouwen van wetenschappelijk onderzoek.
Er zijn tal van voorbeelden waarbij dat wantrouwen NIETS met de toegenomen kennis vanhet publiek te maken heeft: klimaat, epidemiologie van zendmasten voor mobieltjes, autisme en injecties voor kinderen etc etc. Allemaal voorbeelden van degelijk wetenschappelijk werk dat niet wordt vertrouwd door -een deel van- het misguided publiek.
Ik zoek mijn verklaring elders: Ook het wetenschappelijk onderzoek wordt -op zijn minst op een aantal thema’s- in het populistische frame wordt geduwd. De wetenschapper wordt dan gepresenteerd als een onderdeel van een incompetente elite die ofwel illusies (e.g. linkse wereldorde bij klimaat) naastreeft, ofwel enkel uit is op het eigen gewin en zonder scrupeles oneigenlijke verbindingen aangaat met het bedrijfsleven (e.g. Bad Pharma).
De recente gevallen van wetenschapsfraude en graag-op-tv-wetenschappers resoneren prachtig met dit frame, dat 20 jaar geleden helemaal niet bestond.
op 10 12 2014 at 14:10 schreef Egbert:
een hoogopgeleid publiek veel al dan niet reële fouten herkent.
Wat is een niet-reële fout? Klinkt als een niet-bestaande fout, dus eentje die die ik zelf verzin. Wat er dan te “herkennen” is snap ik niet.
op 10 12 2014 at 14:53 schreef Thomas E:
Het ‘failliet’ van het wetenschappelijk onderwijs werd al ingeluid in 1968, toen – in de geest van de superlinkse hippietijd – in Frankrijk studenten en arbeiders samen gingen optrekken tegen het establishment. Vanaf dat moment moest alles kunnen. Studenten eisten en kregen een steeds grotere zeggenschap in het wetenschappelijk onderwijs, strenge criteria werden op grote schaal verlaten. Hoogleraren zoals Tom de Booij (Maagdenhuis) deden hier volop aan mee en lieten scripties en dissertaties passeren, die objectief gezien behoorlijk onder de maat waren. Met Cum Laude en Summa Cum Laude werd te makkelijk gestrooid. En de nekslag kwam toen de commercie zich ermee ging bemoeien en de inmiddels verrechtste maatschappij de studies begon uit te kleden en in te korten. Alles moe(s)t kosteneffectief en zakelijk. Tel uit je verlies.
op 10 12 2014 at 14:57 schreef cRR Kampen:
Nog wat nuttige achtergronden:
http://rationalwiki.org/wiki/War_on_Science
http://en.wikipedia.org/wiki/The_Republican_War_on_Science
op 11 12 2014 at 12:03 schreef Thomas Cool / Thomas Colignatus:
(1) Jona geeft een “frame” aan deze discussie met een “historische Jezus” als echte wetenschap en verwerping daarvan als pseudowetenschap. Laat hij s.v.p. een ander “voorbeeld” nemen. Zie mijn kritiek op zijn boek: http://thomascool.eu/Papers/SMOJ/2014-12-06-JLIV-Mainstream-historical-Jesus.pdf
(2) Mijn stokpaard: Wanneer wetenschappers niet protesteren tegen censuur van de wetenschap door de overheid (CPB) dan veroorzaken ze zelf het verlies aan respect. (Misschien mag ik Robbert Dijkgraaf en Ronald Plasterk als voorbeeld-dwaallichten noemen, en zie mijn onderbouwde kritiek terzake.)
(3) Ja, een kernprobleem voor onze maatschappij is de plaats voor wetenschap en verwante beroepsgroepen die met informatie omgaan, hun verdienmodel en de bescherming tegen oneigenlijke invloed door andere machten. Dit probleem kun je zien als staat-huishoudkunde. Misschien wil Jona ook wat economie bijleren. 25 jaar geleden constateerde ik het falen van de Trias Politica, en adviseerde ik een Economisch Hof. http://thomascool.eu/Papers/Drgtpe/Crisis-2007plus/2011-11-23-Socrates-Montesquieu-EconomischHof.html
op 11 12 2014 at 22:02 schreef Jan Fré Boven:
De huidige generatie heeft meer opleiding genoten dan hun ouders. Dat wil niet zeggen dat ze slimmer zijn dan hun ouders. 5% HBO/WO in 1960 en 40% nu zegt niets over de intelligentie.
Hoe staat het met de ontwaarding/inflatie van het onderwijs? Iemand die eind zestiger jaren een MTS-diploma haalde, had veel meer bagage dan iemand die dat begin tachtiger jaren bemachtigde. Dat zal niet alleen voor die opleiding gelden, maar voor vrijwel alle opleidingen.
op 12 12 2014 at 12:34 schreef Erik Tjallinks:
De scepsis tegen wetenschappelijke ontdekkingen wordt gevoed door een aantal oorzaken, die u noemde. Daarnaast is er de grote mondigheid (inclusief de “grote mond”)en het toenemende anti-intellectualisme. Verder blijkt steeds weer hoe wetenschappers gebonden zijn aan de “derde geldstroom”: opdrachten vanuit het bedrijfsleven, waardoor onderzoeksvragen en helaas ook onderzoeksmethoden en -uitkomsten worden beïnvloed. Zo verliest de universiteit haar autonomie, en is ze niet langer “alma mater”. Verder worden er management-eisen gesteld aan hoogleraren zoals aantallen publicaties per jaar en minimaal zoveel tijd te besteden aan onderwijs. Nog een punt: de versnippering van studierichtingen en leerstoelen. Tenslotte de pers, het lijkt erop of journalisten de basis-principes van goed uitgevoerd onderzoek niet kennen of negéren, bijvoorbeeld het kunnen interpreteren van statistische gegevens, en het doorprikken van claims op betrouwbaarheid en/of het stellen van vragen over hoe een onderzoek is uitgevoerd.
RSS