Hoe fout is Kuifje?
Anita Brus
‘Kuifje in Congo‘ begint met een vlammend betoog van zijn hond Bobbie die de andere honden vertelt dat hij genoeg heeft van het ‘monotone en vulgaire leven’ en dat hij daarom besloten heeft te vertrekken om op leeuwen te gaan jagen. Ik herken er wel iets in. Niet dat ik bij mijn reizen naar Afrika nou meteen stond te springen om op leeuwenjacht te gaan, maar het verlangen naar het exotische is mij niet vreemd. Misschien wekken de stereotype beelden van Kuifje bij mij juist daarom ontroering en kan ik mij niet echt kwaad maken om het racistische karakter ervan. De strip is bovendien prachtig getekend.
In plaats van in morele verontwaardiging uit te barsten onderzoek ik liever hoe de clichés over Afrika en andere delen van de wereld zijn ontstaan en wat de beelden ons nu nog zeggen over het koloniale tijdperk en de periode erna. De Belgen voerden in Congo een koloniaal bewind vanaf de tijd van koning Leopold II in het begin van de twintigste eeuw tot de onafhankelijkheid in 1960.
Hergé tekende de strip rond 1930 en in die tijd keek niemand op van ‘negers’ in rieten rokjes met dikke lippen en oorringen. Ik las dat zijn strips niet alleen populair waren bij de Belgen, maar ook in Congo, ondanks alle zwarte clichétypetjes in carnavalesk aandoende kostuums, of juist halfnaakt afgebeeld met schilden en speren. De figuren zien er niet alleen stereotype uit en spelen stereotype rollen, maar zijn ook nog eens omgeven door een arsenaal exotische dieren dat wordt neergeknald of knock-out geslagen, en er ontploft zelfs een neushoorn!
Jagende inboorlingen
Vereenvoudiging en overdrijving hoort bij strips, maar je kunt je afvragen waarom voor bepaalde ‘topics‘ gekozen wordt. Latijns Amerika-deskundige Adriana Churampi onderzocht Kuifjes wel en wee in Latijns Amerika en kwam uit bij een aantal simplificaties die een hele cultuur tot slechts een paar kenmerken reduceert, zonder in dialoog te gaan met die cultuur. Mexico staat gelijk aan Mariachi met enorme sombreros, indianen dragen poncho’s en veren en Afrika wordt samengevat door jagende inboorlingen in pantervellen.
Volgens Churampi hielpen de schema’s om dat wat niet begrepen werd herkenbaar te maken voor een groot publiek. Het deed er niet toe of het ook klopte; Lima als stad omgeven door de Andes (terwijl die stad in werkelijkheid dichterbij de kust ligt) en Afrika als één grote jungle met apen, krokodillen, leeuwen, tijgers en olifanten.
Middeleeuwse fantasieën
Een slang is niet zomaar een slang, maar een gigantisch monster dat Kuifjes hond Bobbie doorslikt (waardoor de slang pootjes krijgt), die natuurlijk ook weer door hem wordt bevrijd.
De eerste ontdekkingsreizigers moeten verbouwereerd zijn geweest door de uitbundige Afrikaanse wildernis waarin zij zich maar amper staande konden houden. Bijna letterlijk ‘met geen pen te beschrijven’ en alleen weer te geven in buitensporige beelden. Zij vielen in hun beschrijvingen terug op wat ze al kenden, maar dan alles groter een overweldigender. Wat is een poema of tijger anders dan een grote kat, maar hoe beschrijf je een neushoorn als je er nog nooit eerder een gezien hebt; als een eenhoorn met de bijbehorende middeleeuwse fantasieën? De fantasieën over het exotische werden gesimplificeerd en eindeloos herhaald zoals ook in de Kuifje-strips, evenals de ideeën over ‘het wilde en ongeciviliseerde’ die werden geprojecteerd op onbekende volkeren.
Achterlijkheid en luiheid
In postkoloniale studies heeft men het over het ‘binaire’; de binaire logica van het imperialisme dat de wereld volgens westerse opvatting opdeelt in tegenovergestelde categorieën, waarbij het Westen domineert. De kolonisator staat tegenover de gekoloniseerde als de leraar tegenover de leerling, als het humane tegenover het beestachtige en uiteindelijk als de moderne beschaving tegenover primitieve barbarij.
Kuifje heeft het beste voor met de arme ‘negers’ die het moeten doen met een oude locomotief die zij door hun achterlijkheid en luiheid niet meer aan de praat krijgen, maar Kuifje natuurlijk wel. En dat patroon herhaalt zich meerdere keren in de strip; Kuifje die de apen te slim af is door in een apenpak te kruipen, Kuifje die de tijger in de spiegel laat kijken waardoor die schrikt en afdruipt en Kuifje die de zwarte schoolkinderen leert dat een plus een twee is. Kuifje is in alles slimmer dan de krom pratende Afrikanen die maar niet willen leren en werken, en zich beroepen op de duistere krachten van hun fetishen.
Met liefde aan gewerkt
Een koloniaal geïnspireerd en ‘fout’ boek dus, dat ‘Kuifje in Congo‘, maar waarom vind ik het dan toch fraai? Ik gaf al aan dat ik gegrepen word door het exotische dat in Kuifje met zoveel gevoel voor detail is getekend dat het mij ontroert. Je ziet dat Hergé er werkelijk met liefde aan gewerkt heeft. Dat hij zich niet al te druk maakte om de abjecte ideeën die er ook in verscholen liggen, is hem wat mij betreft vergeven. Ik zie het als een interessant en prachtig uitgevoerd tijdsdocument.
Lees ook Kuifje in Afrika en De zoon van Kuifje.
Anita Brus is docent in de Spaanse taal/literatuur/kunst en schrijft over tango in het tijdschrift La Cadena. Zij publiceert ook teksten in het Spaans en in het Nederlands op haar eigen weblog. Lees het verbijsterende relaas over haar domrechtse date. Volg haar op Twitter.
Anita Brus, strips, 26.02.2015 @ 07:57
23 Reacties
op 26 02 2015 at 10:54 schreef MNb:
“De eerste ontdekkingsreizigers moeten verbouwereerd zijn geweest door de uitbundige Afrikaanse wildernis”
De eerste ontdekkingsreizigers die de Guyanese kust bezochten wisten niet hoe snel ze weer moesten wegzeilen …..
We hebben trouwens een aardig idee wie die eerste ontdekkingsreizigers (te Afrika) waren:
http://www.livius.org/he-hg/herodotus/hist01.htm
op 26 02 2015 at 12:26 schreef Thomas E:
Leuk stuk! Ja, een tijdsdocument, dat is het. Nostalgisch voor degenen die de strips indertijd als kind lazen, zoals de plaatjes van Anton Pieck onze ouders (cq grootouders) konden ontroeren. Het verschil met zwartepiet is dat we in het laatste geval de karikatuur in leven houden, ondanks het besef dat we gevoelens krenken.
Kuifjes zitten, zoals veel andere vroegere stripboeken, vol thema’s en teksten die nu grote problemen zouden opleveren. Zo herinner ik me uit ‘Kuifje en het Zwarte Goud’ dat er werd geroepen werd: “Bij de baard van de Profeet” (etc) als het personage zwoer dat het waar was wat hij zei.
op 26 02 2015 at 12:51 schreef Ana:
Met de kanttekening erbij dat ik dit nou ook niet direct aan mijn kleuters zou laten lezen als ik ze wilde opvoeden (zoals jij terecht in jouw stuk opmerkt Peter). Ik zie het, zoals gezegd, in de eerste plaats als tijdsdocument en zou het jammer vinden als wij alles gingen verbieden wat ons inmiddels niet meer welgevallig is. Om van het verleden te leren zet het geen pas het verleden dan maar uit te wissen zoals ze in Scandinavië met Kuifje doen. Aan een ieder die zich (terecht) beledigd voelt; neem er maar kennis van hoe wij dachten en denken! En wat betreft zwarte piet (om dat ook maar meteen voor te zijn); pas hem aan in alle kleuren van de regenboog! Bij de verhalen er achter ligt het helaas wat moeilijker.
op 26 02 2015 at 12:52 schreef Ana:
Zo is ’t maar net Thomas E!
op 26 02 2015 at 14:01 schreef Haes:
Net als jij Ana heb ik een zwak voor Kuifje. Het was de enige strip die ik mocht lezen, de rest werd als pulp afgedaan. Ach ja, die jaren zestig, hè.
En de grote pre die Hergé heeft, is dat hij zich later glansrijk gerevancheerd heeft ten opzichte van zijn vroege schrijfsels. Albums als Kuifje in Tibet en De juwelen van Bianca Castafiore zijn pareltjes, niet alleen van vertelkunst, maar ok van genuanceerdheid. De manier bijvoorbeeld waarop hij het thema zigeuners ter hand neemt, vind ik geweldig, terwijl nu nog zigeunerbashen als heel normaal ervaren wordt.
op 26 02 2015 at 14:32 schreef Benjamin Schlemiel:
Ik zou wel eens willen weten wat voor stereotypen er in Afrika over Europeanen bestaan.
op 26 02 2015 at 15:06 schreef dewanand:
Ach Anita Brus,
vrijheid van meningsuiting is cultureel bepaald en ik denk dat jij het te eenzijdig bekijkt. Kuifjes strips zijn een zuiver culturele kwestie van blanken uit de jaren ’30 en als je dan naar de zwarte wereld kijkt dan hadden die ook racistische vooroordelen en discriminerende archetypes van de lange, super intelligente, HOOGbeschaafde, moderne, grootgeschapen, alwetende, voorbeeldige BLANKE MAN. En geloof mij, ik ontmoet zelfs zoveel vieszwarte hindoes, arya samajis, en overige hindoestanen die echt heilig hierin geloven, en die discrimineren mij omdat ik dus veels te blank, te westers en te hollands ben, dus meisje wat zeg jij nu hierover??
Biologische rasverschillen moet je niet verwarren met zgn rassenhaat, racistische vooroordelen, racisme, enz. nee de natuur is de HARDE WAARHEID en ook wij negers, afro mixen en vieszwarte hindoe aapjes zitten hiermee te worstelen elke dag. Ook wij geloven in onze biologische inferieuriteit en dat is heel moeilijk te overwinnen.
Kuifje is normale blank/ westerse fictie dus legaal en het valt onder vrijheid van denken en fantaseren, niets mis mee. Leuk, en ontspannend, ook voor negers en vieszwarte h(o)indoe halfapen.
op 26 02 2015 at 17:31 schreef Ana:
Beste dewanand, de tweezijdigheid die jij hier oppert is in werkelijkheid nog steeds eenzijdig. De stereotype invulling van blank door zwart is eveneens koloniaal (en dus blank) bepaald. Die biologische inferieuriteit/superioriteit is er destijds bij alle partijen goed ingeramd!
op 26 02 2015 at 20:55 schreef Sasha Berkman:
Mooi gezegt Ana!
Benjamin: https://www.youtube.com/watch?v=h4AA6EuZe-k
op 26 02 2015 at 21:20 schreef Bertje:
“Ik zie het als een interessant en prachtig uitgevoerd tijdsdocument. ”
En zo is het.
Zelf heb ik niks met Kuifje vond Kuifje in Afrika een stom boek omdat hij die arme beestjes zomaar neerschoot.
De negertjes zijn mij als kind nooit zo op gevallen wsl. omdat ik ze niet als negertjes zag ofzo. Had twee zwarte vriendjes in de buurt waarvan ik pas veel later achter kwam dat ze zwart waren.
Joh kinderen aan de macht….
Verder wat Ana zegt. (Hear hear)
op 26 02 2015 at 23:15 schreef AntiSoof:
Ik was jaren terug in het Rijksmuseum in Amsterdam. Daar zag ik een levensgroot schilderij van een rijke familie in e.o.a. tropisch land. Men staat er trots op. Wat me opviel waren de twee zwarte slaven (?) die de heersers (?) met grote waaiers aan een stok koelte toewuifden. Dat is ook een soort Kuifje in Congo, maar dan i.p.v. een strip is het een schilderij. Slavernij lijkt mij trouwens vreselijk. Het ‘hoogste’ wezen op aarde -de mens- is eenvoudig te onderdrukken d.m.v. taal en . . . wapens. Nu vind ik wapengebruik onmenselijk en achterlijk. Als je een wapen hebt is het eenvoudig een ander je wil op te leggen. En dat mede omdat de mens bewust is van zichzelf en zijn eigen kwetsbaarheid door zijn eigen verstand. Dus men gebruikt het mooie van de mens -zelfbewustzijn- tégen diezelfde mens. Dat riekt naar Adam en Eva. Die door verstand te verwerven nu ook vreselijk kwetsbaar geworden zijn. Maar goed. Kuifje lijkt mij wel een fantastisch tijdsdocument en ‘fout’ kan ik Hergé niet vinden, wel simpel. Persoonlijk vind ik de strips niet zo heel veel aan. Asterix en Obelix spreken mij meer aan, maar dat terzijde.
op 26 02 2015 at 23:31 schreef Sasha Berkman:
en zo is het!
lol
https://www.youtube.com/watch?v=h6ouQTAaxHc&list=RDh6ouQTAaxHc#t=1799
op 26 02 2015 at 23:31 schreef AntiSoof:
26 02 2015 at 10:54 schreef MNb: ‘We hebben trouwens een aardig idee wie die eerste ontdekkingsreizigers (te Afrika) waren:…’ Ik moet bekennen dat ik de Historiën van Herodotus met erg veel plezier gelezen heb. Dát was een mooie eye-opener voor mij.
op 26 02 2015 at 23:52 schreef Ana:
Dank voor deze mooie (muzikale) reacties!
op 27 02 2015 at 12:51 schreef Jeroen S. van den Heuvel:
Ik heb veel boeken uit eind 19e eeuw en begin 20e eeuw gelezen. Vaak waren ze inderdaad racistisch. Ik denk niet dat dit soort boeken mensen racistisch maakt. Je moet het gewoon plaatsen in de tijd. Dat deed ik en ik denk dat de meeste mensen dat wel zullen doen. Ik was een grote fan van Kuifje (heb ze begin deze eeuw zelfs nog een keer allemaal gekocht) maar ben een nog groter fan van Guust Flater. Maar dat terzijde.
op 27 02 2015 at 19:04 schreef Jaap Siemons:
Ga dat nou maar eens allemaal uitleggen aan de Tutsi’s en de Huti’s.
op 28 02 2015 at 12:04 schreef Warzazat:
”In plaats van in morele verontwaardiging uit te barsten onderzoek ik liever hoe de clichés over Afrika en andere delen van de wereld zijn ontstaan en wat de beelden ons nu nog zeggen over het koloniale tijdperk en de periode erna”
….maar de wereld hangt met clichés aan elkaar.Clichés zijn de enige waarheden die we hebben.Iets anders is er namelijk niet.
op 28 02 2015 at 14:40 schreef Bertje:
“….maar de wereld hangt met clichés aan elkaar.Clichés zijn de enige waarheden die we hebben.Iets anders is er namelijk niet.”
Moet je voor zo een opmerking nou veel hebben gezopen?
op 28 02 2015 at 17:12 schreef dewanand:
hi ana, anita brus, ea fnaakters,
kijk jullie zijn allemaal zelf blanken denk ik en jullie weten praktisch niets over de Niet blanke en niet arische rassen en volkeren, dus de visies zijn nogal links blankachtig hier.
Ok, Wieroe en ik bekijken het nu met een nieuw analyse model, zgn CREA met i element van N en het resultaat is verbazingwekkend. Nog gisteravond sprak ik met een oudere negervriend die bij mij kwam eten en hij is ruim 500 keer bruut gediscrimineerd in Arisch Nederland omdat hij een roetzwarte neger is. Maar net 2 maanden geleden bij de afro surinaamse organisatie, sranti in delft heeft de dogla/ mulatten voorzitter deze pure neger ook bruut beledigd tijdens een ALV. Ja hoe zwarten, vieszwarte Hindoe halfapen, mixen elkaar onderling kapot discrimineren is nooit goed gedocumenteerd en ik moet hier werk van maken.
Niet blanken zijn echt genetisch en biologisch totaal anders dan de zgn BBB blanken, ook geestelijk zijn verschillen gigantisch, is niet racistisch, nee puur evolutie: klimatologische determinatie, zgn Yield learning curve.
Kuifje is een culturele uiting en legaal. Doodnormaal, net als Batman, superman, spider woman, asterix, (nigga porno/ BBC he)
op 28 02 2015 at 19:50 schreef Ana:
Hahahahaaha! dewanand, wat een verhelderende (even los denken van de kleur) bijdrage. Ik wacht je onderzoek in spanning af. Wil hier nog wel even kwijt dat ik innige banden onderhoud met de zwarte medemens.
op 01 03 2015 at 00:40 schreef Maurits Burgers:
Tijgers in Afrika? Klopt niet. Gelukkig is daar al eerder met verve op gewezen. http://www.frontaalnaakt.nl/archives/hoe-fout-is-kuifje.html.
P.s. Dewanand is zorgelijk omstrandend irritant
op 01 03 2015 at 23:57 schreef Benjamin Schlemiel:
@Sasha
Eh sorry hoor.
Maar naar deze teringherrie kon ik slechts 40 seconden luisteren. Mijn muziekkast bevat Mozart, Bach, Yelemann, Handel, Beethoven, Mendelssohn, Brahms, Schubert, Monteverdi en Tylman Susato. Speel zelf ook viool en piano.
Het zal wel helemaal aan mij liggen (ouwe lul), maar dit beschouw ik als een aanslag op mijn oren.
op 02 03 2015 at 11:58 schreef dewanand:
effe kort nog wat pittige vragen:
1. Waarom was Adolf Hitler geen neger, die in hartje zwart Afrika een DERDE (Neger) ZULU RIJK stichtte en WOII startte?
2. Waarom slaagden blanke barbaren juist erin om met chinees/ oosters buskruit superieure wapens te maken en om zo binnen pakweg 888 jaar (ruwweg sedert 1492 columbus tm 1863 afschaffing negerslavernij = binnen 371 jaar dus 888 jaar is fout hier) de absolute macht op de wereld te veroveren?
enz enz.
antwoord simpelweg in een regel:
Enige oorzaak is:
1. de wrede darwinistische kracht van KLIMATOLOGISCHE DETERMINATIE PROCESSEN in evolutionaire zin: ‘survival of fittest, the weak must perish and die’.
Bewijs:
Japan, Zuid Korea, Taiwan, als niet blanke en niet arische technocratische welvaartsstaten.
Peter kan hierover zeker veel meer vertellen over deze theorie. Japan heeft een bar, duivels klimaat, 2000 aardbevingen pjr, 80 procent woeste vulkanische bergen, tsunami’s, harde winters sneeuwval 2 meter, zware stormen, enz.
Peter kan je aub meer vertellen over spartaanse japanse klimaat?
RSS