Hoe de film De Oost lustig leentjebuur speelt bij Rampokan
Peter Breedveld
Onlangs stak ik de loftrompet over de Nederlandse film De Oost. Ik heb die nu twee keer gezien en vind ‘m nog steeds goed, tot aan de laatste 20 minuten, waarin Johan de Vries het aan de stok krijgt met Raymond Westerling en alles verzandt in een soort tweedehands Rambo-parodie.
Ik wees ook al op de inspiratie die regisseur Jim Taihuttu en zijn cameraman Lennart Verstegen overduidelijk hebben gehaald bij andere films, zoals de oorlogsfilms The Thin Red Line en Casualties of War. Eén scène is gewoon een kopie van een scène in Barry Jenkins’ Moonlight.
Striptekenaar Peter van Dongen wees me op een paar opvallende overeenkomsten tussen De Oost en zijn strip Rampokan. Nou is het onvermijdelijk dat een film, die zich afspeelt in Nederlands-Indië tijdens de Koloniale Oorlog, die ook wel bekendstaat als de Politionele Acties, beelden bevat die overeenkomen met die in een strip die in dezelfde periode speelt. Denk aan een peloton soldaten dat door een rijstveld loopt, of een kampong betreedt, met loslopende kippen en zo.
Dutch go home
Kijk, hier komt Johan de Vries van de boot aflopen in de haven van Tanjung Priok:
Zo ziet de aankomst in Rampokan eruit:
Nou ja, dat ligt voor de hand. Zo ziet het eruit als een soldaat met zijn plunjezak van de boot afloopt. Maar sommige plaatjes in De Oost lijken echt rechtstreeks uit Rampokan te komen.
Neem het volgende beeld, uit het begin van de film. Johan de Vries rijdt met de andere recruiten, vers van de boot, in een vrachtauto naar zijn legerbasis en ziet dan dit:
‘Dutch Go Home’ op een gehavende muur gekladderd, een eenzame fietser, dat is exact zoals in Rampokan (dit beeld komt uit de eerste, oningekleurde versie van de strip):
Nederlandse legerwagen, eenzame fietser, gehavende muur met het opschrift ‘Dutch Go Home’. Van Dongen heeft er wat mij betreft een iets spannender plaatje van gemaakt, met meer drama en beweging. Die graffiti is niet historisch authentiek, vertelde Van Dongen me. Dat heeft hij zelf verzonnen, geïnspireerd door ‘Yankee Go Home’. Slecht Engels, daarom heeft hij er in de (door Marloes Dekkers) ingekleurde versie van Rampokan van gemaakt ‘DutchMAN Go Home.‘
Hé kijk, een legerconvooi dat over een werkbrug over een kali rijdt:
Gaan we ook doen!
Zelfde voornaam
De hoofdpersoon in Rampokan heeft trouwens dezelfde voornaam als die in De Oost: Johan, maar dat is toeval. Rampokans Johan Knevel is vernoemd naar Van Dongens grootvader, KNIL-soldaat en onthoofd in een Jappenkamp. De hoofdpersoon in De Oost is naar ik begrijp vernoemd naar de overgrootvader van Taihuttu, ook KNIL-militair. De hoofdpersoon in de verfilming van Hella Haassens Oeroeg heet trouwens ook Johan, allemaal toeval. Ik was die film vergeten, maar het is dus ook niet zo, zoals de makers van De Oost claimen, dat hun film de eerste Nederlandse film is die de Koloniale Oorlog kritisch benadert.
Een mooie, dramatisch-delirische scène in Rampokan is die waarin Johan Knevel dreigt te verdrinken:
Dat vonden Taihuttu en Verstegen kennelijk zo mooi, dat beeld van een in water zwevende man, dat het in De Oost maar liefst drie keer voorkomt. Kijk:
Mooie symboliek: eenzame man, zwevend in een vijandige omgeving, hulpeloos.
Indonesische rebellen
We weten dat Rampokan op de set van De Oost is rondgegaan, dat heeft iemand van het productieteam aan Van Dongen verteld. Het is dus niet allemaal toeval, die overeenkomsten. Het zijn wel twee verschillende verhalen. In Rampokan is de hoofdpersoon, Johan Knevel, een totok, een in Nederlands-Indië opgegroeide Nederlander. Hij is naar Nederland gegaan om te studeren, toen brak de oorlog uit. Als soldaat keert hij weer terug, in de hoop de tempo doeloe te doen terugkeren. Hij raakt op de boot naar Nederlands-Indië in gevecht met een andere soldaat, Erik Verhagen, een Indo, maar die is communist en staat aan de kant van de Indonesische rebellen. Verhagen valt van de boot en verdrinkt, Knevel neemt op Java zijn identiteit aan en komt op Celebes terecht, bij de verzetsstrijders. De hoofdpersoon in De Oost, Johan de Vries, is nooit eerder in Nederlands-Indië geweest. Hij wordt de beschermeling van de beruchte Raymond Westerling en raakt tijdens het massamoorden in gewetensnood.
Totaal anders, dus. Maar verhaalelementen in De Oost komen wel overeen met die in Rampokan. Er is in beide gevallen sprake van een Nederlandse soldaat die betrapt wordt op het verkopen van benzine aan de rebellen, er wordt in zowel de strip als in de film een rebel gemarteld met electrische stroom die is opgewekt uit een accu en zowel in Rampokan als in De Oost verplaatst de handeling zich van Java naar Celebes, waar het moorden begint.
Raymond Westerling
Raymond Westerling is een historische figuur. Van Dongen heeft zijn personage luitenant Jonker erop gebaseerd. Maar er is ook een personage, majoor van Daalen, dat Van Dongen heeft gebaseerd op een andere historische figuur, generaal van Daalen, berucht uit een eerdere koloniale oorlog, de Aceh-Oorlog. Dit is Van Daalen:
En dit is Raymond Westerling in De Oost, gespeeld door Marwan Kenzari:
En dit is de echte Raymond Westerling (volgens mij werd hij helemaal niet “De Turk” genoemd omdat ie op een Turk leek, maar gewoon omdat hij in Istanbul was geboren):
Op wie lijkt de film-Westerling nou het meest, op de echte Raymond Westerling of op Van Dongens majoor van Daalen? Die snor, dat is nog lachen, die werd door de opgewonden standjes van de Federatie van Indische Nederlanders aangezien voor een Hitler-snor en dus als Godwin. Ik ga geen foto van Hitler plaatsen, want iedereen weet wat een Hitler-snor is, dat is een bloksnorretje en niet whatever het is dat Van Dalen en Kenzari onder hun neus hebben hangen.
Scheerscène
Majoor van Daalen draait graag grammofoonplaten op zijn grammofoon-speler, zo’n ding met een bloemkelkachtige luidspreker.
En verdomd, wat zien we Marwan Kenzari/Raymond Westerling doen? Sorry voor de slechte kwaliteit:
Nu luistert Kenzari/Westerling naar opera, terwijl Van Daalen fan is van Vera Lynn. Westerling was in het echt een operaliefhebber en na gedane zaken in de Oost stortte hij zich op een carrière als operazanger. Dus het ligt voor de hand dat Kenzari/Westerling naar opera luistert. Je ziet het wel vaker, demoraliserende westerlingen die in de tropen (vaak dronken) naar opera luisteren, als een soort laatste bastion van hun corrumperende beschaving.
Ordinair jatwerk
Maar goed, dit komt gewoon uit Rampokan. En zo is er veel meer. Was het niet netjes geweest als Taihuttu dat in de credits had opgenomen? Van Dongen is beloofd dat zijn boek wordt opgenomen in een lijstje door de makers van De Oost aanbevolen werken over de onafhankelijkheidsstrijd, maar ik vind dat hij zich erg snel laat paaien. In sommige gevallen is er gewoon sprake van ordinair jatwerk. Aan het einde van de film moet daar gewoon royaal recht aan worden gedaan: “Met dank aan Peter van Dongen, die ons enorm heeft geïnspireerd met zijn meesterwerk Rampokan.”
Is het Vrije Woord u écht lief? Help me dan met een financiële bijdrage. Doneer aan de enige dwarsdenkende, onafhankelijke site van Nederland, dagelijks belaagd door domrechtse fascisten, domlinkse wokies, rancuneuze politici, klikspanen, psycho’s, agressieve imbecielen, lockdownfetisjisten, obsessievelingen, het openbaar ministerie, de politie, noem maar op. Stort wat u missen kunt op rekeningnummer NL59 RABO 0393 4449 61 (N.P. Breedveld, Rabobank Rijswijk), SWIFT BIC RABONL2U o.v.v. ‘Frontaal Naakt’. Lees hier waarom dat niet met PayPal kan, maar steunen via Patreon kan weer wel. Nog liever heb ik dat u op Frontaal Naakt adverteert of mij inhuurt. Mail mij.
boeken, Film Reviews, Peter Breedveld, strips, 03.06.2021 @ 08:39
RSS