Hiroshima

Peter Breedveld

Toen een Japans schoolbestuur een paar weken geleden de strip Hadashi no Gen in de ban wilde doen, werd dat een nationale rel. Het schoolbestuur trok zijn keutel snel weer in, maar toen was het al te laat: de controverse had gezorgd voor een flinke stijging van de verkoopcijfers van de strip.

Het bestuur zou de strip uit de schoolbibliotheken hebben willen weren vanwege het expliciete geweld en de grove taal, maar critici vreesden dat de censuur meer te maken had met het hernieuwde nationalistische elan in Japan, aangevoerd door de conservatieve premier Shinzo Abe, en het historisch revisionisme dat daarmee gepaard gaat.

Bloedstollende scène

Hadashi nog Gen, in het Nederlands uitgebracht door uitgeverij Xtra onder de titel ‘Hiroshima‘, is namelijk een semi-autobiografische strip van wijlen Keiji Nakazawa, die het atoombombardement op Hiroshima zelf heeft meegemaakt. Nakazawa zag als klein kind mensen met hun afgestroopte huid door de straten lopen en hij heeft zijn vader en jongere broertje zien sterven onder het puin van hun ingestorte huis, waar ze levend verbrandden. Zijn oudere zus was op slag dood door de bom.

Het drama is een lang uitgesponnen, bloedstollende scène in het eerste deel van de tiendelige serie, die in de jaren zeventig en tachtig als feuilleton liep in het stripweekblad Shūkan Shōnen Janpu. We zien dat broertje janken van de pijn: “Auw! Auw! Het doet zo’n pijn! Help me, Gen! Je had beloofd dat we met de boot gingen spelen! Ik wil ook mee!” Maar Nakazawa’s alterego Gen kan zijn broertje niet helpen. Hij moet vluchten met zijn hoogzwangere moeder voor de naderende vlammen. “Ik haat je, Gen! Ik haat je!” roept hij. Het is een afschuwelijke nachtmerrie, maar Nakazawa heeft dit echt als zesjarige jongen meegemaakt.

Moordende indoctrinatie

Toch is Hidashi no Gen geen anti-Amerikaanse strip, eerder een aanklacht tegen de waanzinnige oorlog, waar de Japanse militaristen hun land in stortten. Aan de hierboven beschreven scène gaan 260 pagina’s vooraf waarin we zien hoe het gezin van Gen, met aan het hoofd een socialistische, fel antimilitaristische vader, het hoofd moet zien te bieden aan de moordende indoctrinatie van een samenleving die volledig is geobsedeerd door de oorlog tegen de Amerikaanse en Britse ‘duivels’.

Nakazawa verbeeldt de verstikkende sfeer van zo’n samenleving zeer treffend. De eerste keer dat ik Gen no Hadashi las – meer dan twintig jaar geleden – benamen de boeken me bijna letterlijk de adem. Ze behoren tot het meest intense, meest aangrijpende dat ik ooit heb gelezen.

Het is een inktzwarte nachtmerrie die maar niet ophoudt. Het gezin staat constant bloot aan mishandeling en indoctrinatie door hun buren en door de politie vanwege het verzet van hun vader tegen de oorlog. Die vader wordt gearresteerd en gemarteld door de politie, Gens zus wordt seksueel vernederd op school, Gen en zijn broertje worden belaagd door de andere kinderen in hun buurt, de tarweoogst van het gezin wordt vernield, zijn oudere broer wordt beschuldigd van sabotage, het gaat maar door en door.

Cartooneffecten

Laatstgenoemde broer kan die druk op zeker moment niet langer weerstaan en besluit zich als vrijwilliger te melden bij de marine, om ‘yanks en Britten te verpletteren’. “Als ik sterf voor mijn land, ben ik een tevreden mens”, zegt hij tegen zijn vader. “Ik wil geen lafaard en een paria zijn.”

Intussen knaagt ook constant de honger. Gen en zijn broer zijn de hele dag op zoek naar voedsel, want wat er aan rijst wordt verbouwd gaat linea recta naar het leger en de rest wordt gerantsoeneerd voor de bevolking.

Deze oneindige stroom van ellende geeft de strip een delirische koortsachtigheid, fel contrasterend met de karikaturale stijl van de tekeningen. Gens broertje is een koddig, hyperactief poppetje met een groot zwart gat als mond met twee vooruitstekende tanden en een tongetje erin. Als hij stout is, krijgt-ie klappen van zijn vader en dan zie je diens vuist bovenop het hoofd van het kereltje, dat dan scheel kijkt en dat tongetje tussen zijn tanden uitsteekt.

Met dit soort cartooneffecten heeft Nakazawa zijn strip rijkelijk gelardeerd, waardoor het rauwe realisme van de gebeurtenissen extra hard aankomt.

Inktzwarte werkelijkheid

Hadashi no Gen raakt je vol in je plexus solaris. Ik vind dit boek harder dan Art Spiegelmans Holocaust-strip Maus (Spiegelman schreef overigens een voorwoord voor de eerste bundeling), waar je als lezer tusssen alle ellende door nog adempauze wordt gegund met de tragikomische interacties tussen de hoofdpersoon, die de Holocaust heeft overleefd, en zijn zoon, aan wie hij zijn verhaal vertelt.

De humor in Hadashi no Gen lijkt alleen maar te dienen om de grimmige werkelijkheid van Japan in de jaren veertig extra te benadrukken. Speciaal voor deze bespreking besloot ik de uitgave van Xtra nog eens te lezen, ik dacht dat ik in een week die tien deeltjes wel even zou kunnen doen, maar alleen het eerste deel heeft me al meer dan een week gekost.

Loodzware kost

Dit is loodzware kost. Maar zo ontzettend goed gedaan, zo intens, zo invoelbaar. Ontzettend belangrijk ook.

Maar ergens kan ik me wel iets voorstellen bij de overweging van dat schoolbestuur om dit niet zomaar aan elk kind mee te geven.

Keiji Nakazawa: Hiroshima, tien delen bij uitgeverij Xtra, 18,90 per stuk.

Tweet

Japan, Peter Breedveld, strips, 10.09.2013 @ 07:00

[Home]
 

Δ