Het Zuid-Koreaanse trauma

Remco Breuker

Illustratie: Takato Yamamoto

De afgelopen week hebben er weer familiereünies plaatsgevonden tussen Noord- en Zuid-Korea. Ouders, kinderen, broers, zussen, echtgenoten die elkaar al zestig jaar niet meer hadden gezien. Een familiereünie is een van die zeldzame momenten dat gewone Noord-Koreanen en Zuid-Koreanen elkaar kunnen ontmoeten. Maar slechts voor een aantal uur gedurende drie dagen en met de zekere belofte dat het de laatste keer is. Als je eenmaal hebt deelgenomen aan een familiereünie, kom je daarna niet meer in aanmerking. Er zijn zelfs na zestig jaar nog te veel wachtenden.

De familiereünies geven heel even een menselijk gezicht aan het onvoorstelbare drama van de opdeling van wat duizend jaar lang een verenigd, heel Korea was geweest. Een opdeling die behalve in formele zin ook niet met die van bijvoorbeeld Duitsland te vergelijken valt. De complete afwezigheid van contact tussen burgers in noord en zuid, de onmogelijkheid tot personenverkeer en de altijd zeer gespannen relaties tussen noord en zuid laten een volledig ander beeld zien dan wat er zich tussen 1945 en 1989 afspeelde tussen de DDR en de BRD.

De dag na de familiereünies heeft een Zuid-Koreaans marineschip het vuur geopend op een Noord-Koreaanse vaartuig dat Zuid-Korea’s territoriale grens had overschreden in de Gele Zee. Dit soort incidenten symboliseert voor de internationale wereld Noord-Korea en diens relatie met Zuid-Korea en de rest van de wereld, net zoals raketlanceringen, militaire provocaties en kerntesten dat doen. Het plaatst de reünies ook in een akelig perspectief.

Militaire dictatuur

Tegelijkertijd verkeert Zuid-Korea nu al wekenlang in een steeds ernstiger wordende crisis die de maatschappij in tweeën splitst. De inzet: of het de overheid gaat lukken om alle scholen te dwingen hetzelfde, door de overheid te schrijven geschiedenisleerboek te gebruiken in plaats zelf een van de (officieel goedgekeurde) leerboeken te gebruiken.

Zuid-Koreaanse historici zijn massaal in opstand gekomen tegen wat wordt gezien als een opleving van de militaire dictatuur van de jaren zeventig en tachtig. Conservatieven scharen zich veelal achter de overheid vanuit het idee dat de interne verdeeldheid in Zuid-Korea verminderd kan worden door een ieder dezelfde geschiedenis te leren (met uitzondering van conservatieve historici die tegen het overheidsplan zijn).

Bovendien zou Noord-Korea in de bestaande leerboeken te positief worden geschreven en Zuid-Korea te negatief. Progressieven vinden dit overheidsplan echter thuishoren in Noord-Korea en niet in het zuiden. Deze crisis – het is groter en structureler dan een rel – trekt nu ook de landsgrenzen over. Meer dan tweehonderd buitenlandse wetenschappers hebben hun steun betuigd aan de negentig procent van de Zuid-Koreaanse historici die tegen de overheidsplannen protesteren. (in het belang van de transparantie: ik ben een van de leden van het steering committee van deze petitie).

Koreaanse Oorlog

Wat heeft de geschiedenisleerboekencrisis nu te maken de familiereünies of überhaupt met Noord-Korea? Op het eerste gezicht niets, maar in feite alles. Als we het over Noord-Korea hebben, dan hebben we het eigenlijk alleen over het wangedrag van de staat, schendingen van de mensenrechten, de buitenlandse politiek die het zo geïsoleerd maakt in de wereld. Dat is niet onterecht, maar we zien op deze manier een heel belangrijk aspect over het hoofd: de structurele invloed die het hebben van Noord-Korea als buurstaat (en voormalig deel van de eigen staat) heeft op Zuid-Korea.

Zuid-Korea is wellicht uniek in haar moderne ontwikkeling. Het heeft zich in relatief korte tijd zowel zeer hoge economische welvaart als een functionerende democratie weten te verwerven. Dat is op zichzelf al een zeer zeldzame combinatie (en zou wereldwijd veel meer aandacht verdienen), zeker voor een net gedekoloniseerd land dat in 1953 nog het armste land ter wereld was (maar dat nu als voormalig ontvanger van ontwikkelingshulp zelf ontwikkelingshulp verstrekt). Zo’n land eindigt eerder als een totalitaire dictatuur als Noord-Korea en niet als de welvarende democratie die Zuid-Korea is. Het is des te opmerkelijker dat dit Zuid-Korea gelukt is op eigen kracht en in continue confrontatie met Noord-Korea. Tot aan het begin van de jaren tachtig was een hernieuwing van de Koreaanse Oorlog een zeer reële mogelijkheid.

Verscheurde families

De prijs die Zuid-Korea heeft betaald voor de huidige economische welvaart en de huidige democratie is in alle opzichten zeer hoog geweest. Een aspect dat bijna iedereen – met inbegrip van Koreaspecialisten – heeft gemist, is de enorme, ontwrichtende invloed die het hebben van Noord-Korea als buurland heeft gehad. Die invloed gaat verder dan het defensiebudget dat voor een OECD-land onkarakteristiek hoog is, verder dan de universele dienstplicht voor mannen, verder dan de ingewikkelde diplomatie, verder dan de zwaar versterkte grens op de 38e breedtegraad.

Het hebben van een buurland – een broederland – dat consequent aangeeft gewapenderhand te zullen optreden tegen alles wat het als vijandig ziet, grijpt ook diep in op het sociale weefsel van de maatschappij. Daarom heeft Zuid-Korea nog steeds de archaïsche Wet op de Nationale Veiligheid, die de overheid de facto carte blanche geeft wanneer, volgens de staat, de nationale veiligheid in het geding is. Daarom zijn er zeventig jaar na het stichten van de Noord-Koreaanse staat nog steeds verscheurde families die hun geliefden nooit hebben kunnen bezoeken of zelfs maar hebben kunnen schrijven. En daarom wordt er nu op het scherpst van de snede gevochten over wat er in de geschiedenisleerboeken moet komen.

Een geschiedenisleerboek dat door de overheid wordt geproduceerd, lijkt mij een slecht plan. Niemand wordt daar beter van. Eenduidige geschiedenis is immers propaganda. Vandaar ook dat er zoveel protest is, ook buiten Zuid-Korea. Maar het protest richt zich op de inhoud van het leerboek (mijn oplossing is heel simpel: bevallen de tekstboeken je niet, schrijf dan een nieuw), terwijl het eigenlijk om iets heel anders zou moeten gaan.

Sociaal trauma

Het is heel begrijpelijk dat de Zuid-Koreaanse overheid met de handen in het haar zit, nadat de verzoenende politiek tegenover Noord-Korea van 1998 tot 2008, de hardelijnspolitiek van 2008 tot 2013, en de mengeling daarvan onder de huidige president, de zogenaamde Trust-politiek, zonder uitzondering zijn mislukt. Niets werkt. En de familiereünies waar negentigjarige ouders hun zeventigjarige kroost voor het eerst in zestig jaar zagen laat zien hoe dringend een oplossing gewenst is. En die lijkt er maar niet te komen.

Ik denk dat de geschiedenisleerboekencontroverse (die nu zo ver is geëscaleerd dat de overheid de gehele oppositie wil laten doorlichten om te zien of ze niet direct onder het bevel van Pyongyang staat) het best kan worden gezien als een direct gevolg van het sociale trauma dat Zuid-Korea al zeventig jaar lang in zijn greep heeft: de gewelddadige en van buitenaf opgelegde opdeling van wat ooit één en dezelfde staat en maatschappij was. De familiereünies zijn het gezicht van dit trauma en de persoonlijke manifestatie ervan, de geschiedenisleerboekcontroverse de sociale uiting. Het getuigt van de solide basis van de Zuid-Koreaanse democratie dat er niet vaker van dit soort uitingen zijn.

Mensenrechtenschendingen

De vraag is wat er nu moet gebeuren. De geschiedenisleerboekencontroverse is ondertussen een volledig politieke kwestie geworden. Mijn verwachting is dat de regering haar plannen doorzet en dat de volgende president er een streep doorheen trekt.

Maar het structurele probleem is ernstiger, groter. Wat daaraan te doen? Daar is maar een oplossing voor: de oorzaak van het trauma wegnemen en Noord-Korea, zoals het nu is, veranderen. Daar is geen simpele oplossing voor en het is en uiteindelijk een opgave voor de gehele internationale wereld. We kunnen beginnen met de mensenrechtenschendingen In Noord-Korea of zo.

Remco Breuker is hoogleraar Koreastudies aan de Universiteit Leiden. Hij is te volgen op Twitter.

Tweet

Remco Breuker, 05.11.2015 @ 09:25

[Home]
 

Δ