Het gele hesje in mij
Ruud Hendriks
Make the Yuletide gay!
Het gele hesje in mij – het ontwaken van bewustwording over onrecht en leed dat de Ander wordt aangedaan – begon denk ik bij het zien van Godfrey Reggio’s Koyaanisqatsi, uit 1982. De titel van de film is ontleend aan het Hopi-Indiaans: “Het leven uit balans.” Vraag de indianen naar onrecht en leed. Gele hesjes zouden hen niet hebben geholpen. Zij zijn wel representatief – to put it mildly – voor het soort van onrecht en leed dat anderen wordt aangedaan.
Koyaanisqatsi stamt uit de tijd van Reagan en Thatcher. De film is in mijn beleving onverminderd schokkend, ondanks of juist dankzij de paradoxale schoonheid van Reggio’s toepassing van beeld en geluid: in de wijze waarop meedogenloos wordt getoond hoe de mens doorheen eeuwen, maar met name sinds de industriële revolutie in sneltreinvaart de aarde, onze leefplaneet, die we delen met andere levensvormen, uitputten en vernietigen. Neoliberaal en rechts beleid heeft dat sinds 1982 almaar verergerd. We weten dat dondersgoed. En kijken weg. We zijn allen schuldig, in onze niet aflatende zucht naar consumeren.
Vernietiging van ons milieu
Na Koyaanisqatsi duizelde mijn hoofd, met nog slechts veertien jaar levenservaring genoeg door elkaar geschud om me af te vragen: hoe is het in godsnaam mogelijk dat we dit proces laten voortgaan, dat we het niet keren. In alle sequenties van de film word je je ervan bewust dat het niet gekeerd zál worden, integendeel. De vernielzucht van de mens is onafwendbaar. En dat is in de 36 jaar die ik sinds die schok ouder ben geworden gebleken. Hoe potsierlijk het ook op u zal overkomen: ik heb mijn leven, en zeker mijn consumerende leven, wel oprecht radicaal vereenvoudigd, en ben gestopt met tal van bezigheden die bijdragen aan de vernietiging van ons milieu.
De duizeling en de schok van Koyaanisqatsi kreeg ik enigzins getemperd door het lezen van Julien Benda’s opvattingen. Vaak refereer ik in gesprekken (ook op Facebook) aan Benda’s ‘two sets of principles‘, die mij sindsdien bij allerlei kwesties enorm van pas komen.
Het eerste principe dat Benda ons voorlegt, is dat van Macht en Privilege. Het tweede principe dat van Waarheid en Rechtvaardigheid. Benda stelt dat de keuze voor het ene principe onherroepelijk ten koste gaat van het andere principe. Wie kiest voor het principe van Macht en Privilege, moet zich realiseren dat die keuze ten koste gaat van Waarheid en Rechtvaardigheid. Wie kiest voor het principe van Waarheid en Rechtvaardigheid, moet beseffen dat die keuze ten koste gaat van Macht en Privilege. In beide gevallen geldt er een enorme verantwoordelijkheid voor de gemaakte keuze, en dat roept de vraag op of en hoe die verantwoordelijkheid wordt genomen. Met welke consequenties.
Nieuwe misdaden
Het protest van de beweging der gele hesjes vloeit rechtstreeks voort uit de keuze voor het principe van Macht en Privilege. De eerste radicale alarmbellen die tien jaar geleden afgingen als gevolg van de wereldwijde financiële crisis lijken verstomd. De oorzaken van die crisis zijn zonder enige twijfel de consequentie van de keuze voor het principe van Macht en Privilege, door regeringsbeleid, met name in het superieur geachte Westen.
Dat ging dus, Benda wederom indachtig, ten koste van Waarheid en Rechtvaardigheid. De manier waarop de financiële crisis werd bezworen was al voorteken van nieuw aangericht kwaad, en het is geen toeval dat ook in Nederland de gewone burgers moesten opdraaien voor het ‘redden’ van een maffiose en criminele wereld, waarin tal van kopstukken die de schade hadden aangericht, hun verantwoordelijkheid uit de weg gingen en doodleuk nieuwe misdaden bedachten en uitvoerden.
Rechts is altijd bereid om geweld te gebruiken, stelt socioloog Willem Schinkel, in zijn denkoefening over een ‘nieuw linkse’ politiek. Rechts leidt onherroepelijk tot fascisme, en wil ‘links’ weer voet aan de grond krijgen, dan zal het radicaal moeten zijn in de omarming van alle levensvormen op aarde, en daarbij niet mogen uitgaan van enige vorm van vooropgezette ordening van die levensvormen. Het is mede daarom, dat Schinkel de enige echte hoopvolle politieke vernieuwing in Nederland tot stand ziet komen bij de Partij voor de Dieren, en bij nieuweling Bij1.
Diepgewortelde problemen
In het jaar dat ik moest bijkomen van Koyaanisqatsi, likte Nederland de wonden van een transitie van het ‘oude’ naar het ‘nieuwe’, die in de kern goed vergelijkbaar is met tal van diepgewortelde problemen in onze huidige tijd. In Limburg, waar ik opgroeide, werden de mijnen gesloten. Dat soort politiek verdedigbare besluiten hebben – zie Benda’s principestrijd – onherroepelijk gevolgen. Soortgelijke ontwikkelingen waren elders ook te zien, onder andere in het Engeland van Thatcher. Representatief was in mijn ogen ook het stoppen van de mergelwinning in Limburg. Metafoor voor wat onrecht en leed kan doen door misbruik van Macht en Privilege is de strijd om de mergel en de grond in het gehucht ’t Rooth.
Mocht u er ooit in de buurt zijn: ga een kijkje nemen, want u weet nog steeds niet wat u ziet. Letterlijk en figuurlijk ziet u daar een doormidden gekliefd dorpje, met een gigantische afgrond en kloof, die de symboliek van op hol geslagen expansiedrift en vernietigingszucht op adembenemende wijze vertoont. Tegenwoordig meer een toeristische attractie, destijds bittere en keiharde werkelijkheid voor bewoners, die door de mergelgiganten onderling tegen elkaar werden uitgespeeld: alles om ze uit hun huizen en van hun grond af te jagen, met de grote verleiding van Macht en Privilege: het grote geld.
Over die tragedie schreef journaliste Nanne Dorre een aangrijpend boek, ‘De Duivel groef een paradijs‘ (2005). Een onvergetelijke hoofdrolspeler daarin is de appelteler Sjang Heuts, die het verdomt om voor de verleiding van het grote geld, voor Macht en Privilege, te wijken. In stil protest plant hij een jonge appelboom en zweert dat die boom de strijd zal overleven, zal uitgroeien tot volwassen, oude boom, concreet aards teken van zijn verzet.
Sjang Heuts: hém past het gele hesje.
Kwaadaardige keuze
En mocht u daar dus ooit staan, in ’t Rooth – in Limburg dus – neemt u dan eens vijf minuten stilte om in die diepe afgrond het volle Koyaanisqatsi-leed van onze moderne wereld te overdenken. In uw gedachten hoeft u niet eens zo ver op reis. Driehonderd kilometer hogerop, in Groningen, wordt datzelfde leed al bijna even lang weerspiegeld, al is het leed dat pas sinds een jaar of zes ten volle aan de oppervlakte komt.
Daar lijden de burgers, onze eigen landgenoten dus, dag in dag uit aan niets anders dan aan de gevolgen van de buiten hen om en over hun rug gemaakte, extreem kwaadaardige keuze van onze eigen overheid voor Macht en Privilege: aardbevingen die huizen en levens verwoesten, met dank aan geheim gehouden contracten die regelden dat die overheid gas kon wegpompen. Elke pompbeweging een grote FUCK YOU naar de burger in Groningen, ten koste dus van Waarheid en Rechtvaardigheid.
En denk vooral niet dat het de VVD, het CDA, D66 of de door alles en iedereen op schouders gedragen Nieuwe Verlossers van Forum voor Democratie ook maar een beetje interesseert: nul, nada, noppes. De mensen in Groningen mogen barsten. Ook al vallen er doden, ook al regent en hagelt het sinds de eerste ernstige aardbevingen gezondheidsklachten en depressies, ook al zijn er zelfdodingen te betreuren: onze overheid just doesn’t give a damn.
Fascistische partij
En trouwens: u, lezer, interesseert het ook geen reet. Want de loyaliteit van de Nederlander is minder dan nul. Dáárom heeft Nederland een Gouden Eeuw: omdat we uitblinken in de keuze voor Macht en Privilege. Onze Macht, ons Privilege, waarmee de BV Ik groot is geworden. Dáárom kent Nederland louter rechtse en extreem-rechtse kabinetten. En die komen er alleen omdat kiezers hen die Macht en dat Privilege gunnen.
Als het principe van Waarheid en Rechtvaardigheid zoveel zou voorstellen, dan zou Trump niet in het Witte Huis doende zijn de hele wereld te vergiftigen. Dan zou die fascistische partij van Thierry Baudet worden weggevaagd. Dan zou Mark Rutte niet aan zijn derde, vernielzuchtige afbraakkabinet zijn begonnen. Dan zouden we loyaliteit tonen aan mensen in Groningen, en met alle beschikbare gierwagens naar Den Haag trekken om daar het volledige parlement in de stront te storten, totdat het in de Tweede Kamer tot aan de publieke tribune reikt.
Maar helaas: Waarheid en Rechtvaardigheid tellen in dit land niet. Daarom worden Geert Wilders en Thierry Baudet in ons land uitgeroepen tot Politicus van het Jaar. Daarom werd Pim Fortuyn gekozen tot Grootste Nederlander Aller Tijden. Daarom kapen rechtsextremistische hufters zoals Jan Dijkgraaf de protestbeweging der gele hesjes.
Onbeduidend gruis
Het leven almaar sterker uit balans. Onverminderd. We kijken nog steeds weg.
Nog steeds graaft de duivel een paradijs. U en ik worden daar uit verstoten, verpulverd, kapotgemalen, tot onbeduidend gruis.
Dát besef is het gele hesje in mij.
Ruud Hendriks is regisseur en docent scenarioschrijven.
Ruud Hendriks, 06.12.2018 @ 08:30
RSS