Filosofische geschiedenis van de seks

Peter Breedveld

Naakt omdat het moet

Vier keer in mijn leven ben ik een boek, nadat ik het uit had, meteen weer opnieuw beginnen te lezen. Dat was met From Hell van Alan Moore en Eddie Campbell, The Origin of Consciousness and the Breakdown of the Bicameral Mind van Julian Jaynes, De Slinger van Foucault van Umberto Eco en afgelopen weekend had ik het met het nieuwe boek van filosoof Ad Verbrugge: Staat van Verwarring.

Die boeken zitten zo tjokvol weetjes, die weer leiden naar andere weetjes en naar weer andere weetjes en uiteindelijk naar de onvermijdelijke conclusie, als in een detective, dat ik de tijd niet neem om al die informatie goed tot me te nemen en te ordenen in mijn hoofd. Het boek is té spannend, ik móet door naar het einde. Daarom is herlezing absoluut noodzakelijk, om alle kennis erin nog eens goed te laten doordringen, aantekeningen te maken, de details te bestuderen.

Liefde tussen man en vrouw

In zekere zin is Staat van Verwarring een vervolg op Tijd van Onbehagen, waarin Verbrugge pleit voor een terugkeer naar traditionele waarden, naar zaken als beroepseer en dergelijke.

Maar Staat van Verwarring gaat over seks. Of liever gezegd erotiek, of nog beter misschien gewoon liefde. De liefde tussen man en vrouw.

Erotisch drieluik

Als startpunt neemt Verbrugge de bestseller Vijftig Tinten Grijs, het erotische drieluik waarvan wereldwijd zestig miljoen exemplaren zijn verkocht, anderhalf miljoen in Nederland. Elke zichzelf respecterende intellectueel maakt er gehakt van, maar Verbrugge neemt Vijftig Tinten Grijs serieus:

‘Men kan lachen om deze roman en hem op basis van zijn literaire en psychologische kwaliteiten afwijzen als prullectuur, maar dan onderschat men de diepte van de problematiek die erin tot uitdrukking komt’

Rollen van man en vrouw

Het is namelijk niet voor niks dat het boek zo enorm veel mensen aanspreekt, stelt Verbrugge. Het verhaal over een intelligente jongedame die een sadomasochistische verhouding begint met een mysterieuze miljardair is meer dan ‘mommy-porn’, het gaat over twee individuen die in elkaar opgaan om een gemeenschap te vormen waaruit vervolgens kinderen voortkomen.

Het is, ondanks het op het eerste gezicht subversieve karakter van het boek, een pleidooi voor de terugkeer naar de traditionele waarden van het huwelijk waarin, jazeker, de rollen van man en vrouw weer duidelijk zijn verdeeld. De vrouw die zich volledig overgeeft, de gewonde prins op het paard die geheeld wordt door de liefde, de dood van twee individuen die worden wedergeboren in elkaar.

Bijpassende seksspeeltjes

Het boek is subversief, maar dat komt niet door bdsm-seks. Integendeel, het hoort er tegenwoordig bij om, in de woorden van Verbrugge, ‘zonder schroom zo’n roman te kopen – samen met de bijpassende seksspeeltjes’ en dat te interpreteren als ‘de zegetocht van enerzijds de seksuele emancipatie van de vrouw en/of moeder die vrijmoedig haar eigen seksuele genot nastreeft en anderzijds de consumptiecultuur, waarin we collectief een sterke neiging hebben om spanning, prikkels, kicks en trips op te zoeken, van pretparken tot pornofilms’.

Maar het echte tegendraadse zit ‘m juist in de overgave van twee geliefden aan elkaar, dat gaat volgens Verbrugge lijnrecht in tegen de verworvenheden van de Seksuele Revolutie en het postmodernisme, waarin individuele vrijheid het hoogste goed was en waarin ieder zijn eigen individuele keuzes maakt, ongeremd door taboes en door traditionele opvattingen over het vrouw- en man-zijn.

Vluchtige bevrediging van het eigen genot

Dat levert een mens in ‘staat van verwarring’ op, die in een consumptiecultuur op zoek gaat naar de vluchtige bevrediging van zijn eigen genot, en er voor past zich teveel aan anderen gelegen te laten liggen, want dat zou een beknelling zijn van zijn eigen individualiteit. Zijn identiteit ontleent hij aan sociale media als Facebook, waardoor zijn bestaan steeds virtueler wordt en er een zeker ‘ontlijving’ bestaat.

Vijftig Tinten Grijs appelleert volgens Verbrugge aan een verlangen naar terugkeer naar de lijfelijkheid, en naar een oergevoel van mensen, die hun eigen bestaan bevestigd willen zien in het bestaan van anderen.

Dyonisische mysteriën

Om dat te bewijzen, maakt Verbrugge een fascinerende reis door de geschiedenis. Hij vergelijkt het seksuele bdsm-ritueel van de twee hoofdpersonen van Vijftig Tinten Grijs met de Dyonisische mysteriën van de oude Grieken, die ‘herboren’ werden als leden van hun gemeenschap na een bacchanaal van wijn, verdovende middelen en seksuele uitspattingen.

Orgieën zijn in onze tijd uitspattingen om zich te onttrekken aan de normen en waarden van de maatschappij, het burgerlijke leven – in de oudheid dienden ze juist ter bestendiging van de gemeenschap.

Jezus Christus

Verbrugge behandelt de opvattingen over de liefde van Aristoteles en Plato en de diepere betekenis van woorden als ‘macht’ en ‘discipline’ aan de hand van het Nieuwe Testament en het werk van bijvoorbeeld Hegel. Overtuigend laat hij zien dat een begrip als ‘macht’ ook een vorm van liefde kan zijn, van afhankelijkheid van de ander, omdat de mens zichzelf weerspiegeld wil zien in die ander.

Aan de hand van al die analyses, van Plato, Aristoteles, maar ook Kant, Heidegger, Hegel, Marx, Rousseau, Foucault en wie eigenlijk niet – de Parzifal komt voorbij, Freud, Jung, Elementaire Deeltjes van Michel Houellebecq – geeft Verbrugge bijna elk aspect in Vijftig Tinten Grijs een diepere betekenis, die de schrijfster zelf waarschijnlijk nooit heeft bedoeld, al is het wel frappant dat de hoofdpersonen namen hebben – Anastasia en Christian – die beide verwijzen naar het offer en de wederopstanding van Jezus Christus.

Ritueel van exclusieve seksualiteit

Zo blijkt Vijftig Tinten Grijs niet te gaan over geile neukseks tussen twee mensen die daarna netjes trouwen, kinderen krijgen en nog lang en gelukkig in ongekende weelde leven, maar over twee individuen die zich laten disciplineren in een heilig ritueel van exclusieve seksualiteit, zich offeren aan de ander, sterven als individu om te worden wedergeboren in de ander, als deel van een twee-eenheid.

Zo. Los van of je het nou eens bent met de strekking van Verbrugges boodschap, die lijkt te zijn dat de mens op drift is geraakt toen hij zich afkeerde van het traditionele huwelijk tussen man en vrouw, bedoeld om kinderen voort brengen een bij te dragen aan de gemeenschap – de manier waarop hij zijn betoog opbouwt, is zonder meer opwindend en voor een filosofisch weinig onderlegde nincompoop als ik nog bijzonder leerzaam ook.

Avonturen in dark rooms

Een groot gemis vind ik wel de behandeling van enige andere vorm van seksualiteit dan die tussen man en vrouw. Verbrugge brengt alleen homoseksualiteit ter sprake wanneer hij Foucault behandelt, en diens avonturen in dark rooms, eindigen met zijn dood aan AIDS in 1984. Wat als Anastasia lesbisch was geweest? Had haar bdsm-relatie met de rijke Christel Grey dan dezelfde betekenis gehad?

Nou ja, waarom ook niet. Ik denk niet dat ik snel aan Vijftig Tinten Grijs zal beginnen, maar Staat van Verwarring lees ik gewoon nóg een keer.

Ad Verbrugge – Staat van Verwarring – uitgeverij Boom – 264 blz. – € 23,50

Tweet

boeken, Peter Breedveld, 26.06.2013 @ 18:38

[Home]
 

Δ