Er is een nieuwe Verlichting nodig om van Zwarte Piet af te komen
Eugen Walker
Scène uit Pale Flower (Masahiro Shinoda, 1964)
Veel mensen die geen probleem hebben met Zwarte Piet en hem niet als racistisch karikatuur (h)erkennen, koppelen hem los van de historische context waarin hij zijn oorsprong vond, namelijk in 1850.
Een periode dat de slavernij in Nederland officieel nog 13 jaar zou voortduren (in de Engelse en Franse kolonies was ze reeds in respectievelijk 1830 en 1848 afgeschaft).
Een periode van vroeg-Westerse expansie; die ergens in de vijftiende/zestiende eeuw begon.
Wereldveroverende acties en oorlogen tussen Westerse naties om bezit en heerschappij over landen en volkeren, oorspronkelijk ver weg buiten de Westerse invloedssfeer: onderwerping, slavernij, dwangarbeid, systematische ontmenselijking, uitbuiting en al dat met een kolonialistisch-kapitalistische gedachtegang te maken had, gebaseerd op macht en winstbejag en op het volop heersende Westerse superioriteitsgevoel, gerechtvaardigd door onder andere religieuze (de kerk zegende veroveringstochten en zagen kerstening als legitimatie), etnologische (‘wetenschappelijk’ bewijs van inferioriteit van de anders gekleurde en vooral de zwarte mens) en andere overtuigingen.
Kortom, op religieuze gronden en op basis van een racistisch superioriteitsgevoel op zoek naar macht om de vijanden te vlug af te zijn. Een soort van wedijver waarbij volkeren werden ontmenselijkt, onderworpen, uitgeroeid, onderdrukt.
Dierlijke wilde
Om dit te bewerkstelligen, moest er natuurlijk een beeld worden gecreëerd van de dierlijke wilde, de simpele ziel of zelfs zielloze kinderlijke inboorling. Dit beeld van de mens die anders was werd grif overgenomen door bestuurders, schrijvers, dichters, wetenschappers et cetera. Want avonturen en verhalen doen het goed, vooral met gevaarlijke wilden. Uiteindelijk vertelden vaders en moeders de meest fantastische verhalen over die enge, gevaarlijke, goddeloze, exotische mensen in verre streken.
Uiteindelijk was dit de rechtvaardiging om met name het zwarte volk tot slaaf te maken. Tijdens de Verlichting maar ook in de tijd van het stichtelijke onderwijs van de 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw werd dit beeld volop gedeeld met de jeugd in het onderwijs en de literatuur. Jeugdboeken en prenten stonden vol met koloniale beelden van zwarte mensen. Primitief, kinderlijk, dom, et cetera. Alle stereotyperingen en racistische vooroordelen en karikaturen passeerden de revue.
Het bewijs was er overal: in het straatbeeld en overal rondom was er sprake van de Moor, de zwarte, de neger, de nikker, de roetmop die in kinderliedjes, reclames, prenten, strips, boeken, films, musea, reizende circussen en alle andere vormen van entertainment z’n plek moest kennen in de witte wereld, áls er plek voor hem was.
Ziende blind
De karikatuur van de zwarte mens. Dat was het beeld dat immers al minstens tweehonderd jaar met de paplepel was ingegoten. Ook bij de zwarte mens zelf (volop geïndoctrineerd en gekoloniseerd).
Ze konden maar beter hun plek kennen! O wee, als dit niet het geval was! Dan moest dit worden afgestraft. Want hoe kan in hemelsnaam zo’n wilde, ongelovige, kinderlijke, domme, inboorling nou gelijkwaardig zijn aan de witte mens? Zwarte Piet is nooit bedacht vanuit de gelijkwaardigheidsgedachte maar eerder vanuit de vanzelfsprekendheid van de heerschappij van de witte Westerse mens over de zwarte mens. Blijkbaar is dat beeld er zolang bewust en onbewust ingestampt van generatie op generatie, dat men ziende blind is.
Nieuwe Verlichting
Als jong zwart kind merk je dat er iets niet klopt, wanneer er grappen worden gemaakt waar zelfs witte volwassenen aan mee doen. Je kan er echter de vinger niet opleggen. Als jong wit kind heb je vaak niks door omdat er in je omgeving niet het hele jaar door grappen en opmerkingen over je huidskleur en etniciteit worden gemaakt. Je vindt de zwartepietverhalen leuk en laat je meevoeren, niet beseffend dat er leeftijdsgenoten zijn die het anders ervaren.
Als je ouder bent en eerlijk gaat nadenken, besef je dat je zelf ook bent geïndoctrineerd door een koloniaal systeem dat eeuwenlang ten doel had de ander er onder te houden. Een eeuwenlange, van generatie op generatie doorgegeven kijk op mensen is lastig in één dag te veranderen. De samenleving en cultuur zijn er van doordrongen als je er eerlijk over nadenkt. Bij sommige mensen zit het diep. Ook vandaag de dag staan we nog bloot aan tal van koloniale prikkels die nog steeds worden verstuurd door eerder genoemde media en door andere instanties in de samenleving. Er is een nieuwe Verlichting nodig om deze mensen uit het duister te doen raken.
Maar verandering is zeker mogelijk als je er voor openstaat. Langzaam komt het besef en ook langzamerhand snappen mensen dat de kijk op de medemens moet wijzigen.
Redelijk midden
De strijd tegen racisme kent overigens geen redelijk midden. Het indoctrineren van de ene groep mensen om een andere groep mensen als minderwaardig en niet als gelijkwaardig te zien, is immers geen mening. Of dit nou om kleur, etniciteit, sekse, geaardheid of wat dan ook gaat.
Gelijkwaardigheid is de basis en uitgangspunt. Toets je mening daar eerst aan, voordat je iets vindt.
Ondertussen moet de zwarte mens nog steeds zijn plek kennen, getuige de gebeurtenissen in Den Haag, waar Kick Out Zwarte Piet werd belaagd door zogenaamde propieters. De gedachte van de zwarte piet, mist nog steeds haar uitwerking niet in diverse aspecten van wat vandaag de dag de Nederlandse cultuur mag heten.
Feitelijk kan onze samenleving niet anders worden gezien dan als een multi-etnische en multiculturele samenleving. Dit doet de vraag rijzen in welk opzicht de figuur zwarte piet, in zijn huidige vorm, een verrijking is dan wel een bijdrage aan de hedendaagse Nederlandse samenleving.
Eugen Walker is reclasseringswerker en gedragstrainer, en kritisch volger van de huidige maatschappelijke ontwikkelingen.
Gastschrijver, 17.11.2019 @ 10:41
RSS