Een schlemielige stijfkop die niet kapot te krijgen is
Peter Breedveld
Er zijn van die boeken waarvan ik de personages nog heel lang ga missen als ik ze uit heb. Ik had dat met Don Quichotte, met Tristram Shandy, met alle boeken van de gezusters Brontë en van Jane Austen en nu met de vier Showa-boeken van striptekenaar Shigeru Mizuki.
Showa is de naam van de periode waarin keizer Hirohito het Japanse staatshoofd was. Japan houdt de westerse jaartelling aan, maar ook een Japanse, waarbij de geschiedenis wordt verdeeld in periodes die zolang duren als een bepaalde keizer regeert. De Showa-tijd duurde van 1926 tot 1989, de dood van Hirohito. Ze wordt bepaald door de opmaat naar de Tweede Wereldoorlog, die oorlog zelf en de nasleep ervan, waarin Japan zich van fascistische staat ontwikkelt tot een democratische grootmacht, in economische zin. Eind jaren tachtig barstte ook de economische bubbel en daarmee is de Showa-tijd eigenlijk een mooie eenheid, met een begin, een midden en een slotstuk, zonder losse eindjes. Met Hirohito als de verpersoonlijking daarvan.
Japanse Flippie Flink
Is dat nou boeiend, een mangaserie van meer dan 2000 pagina’s over de geschiedenis van Japan? Ik begrijp uw skepsis, want geschiedenis in stripvorm is meestal stomvervelend, en niet eens drie pagina’s vol te houden. Maar Mizuki’s Showa is één van de meest meeslepende boekenseries die ik ooit gelezen heb. Dat komt doordat Showa eigenlijk een autobiografie is van een eigenzinnige dwarsligger die de hele Showa-tijd heeft meegemaakt en die meer beleefd heeft dan James Bond, met de Japanse geschiedenis als decor. Daar krijg je dan nog eens gratis de geschiedenis van de manga bij, want Mizuki stond ook aan de wieg daarvan.
Mizuki was in de oorlog als soldaat gelegerd in Papua New Guinea, op het eiland New Britain, waar hij door zijn meerderen constant in elkaar werd geslagen, want hij was chronisch ongedisciplineerd en eigenwijs, een schlemielige stijfkop die niet kapot te krijgen was, een soort Japanse Flippie Flink. Hij sloot een innige vriendschap met de lokale bevolking, verloor een arm, overleefde infecties, malaria en tal van andere tropische ziektes en bleef als enige van zijn eenheid over na een Amerikaanse aanval. Dat werd hem door zijn meerderen verschrikkelijk kwalijk genomen, want alle Japanse soldaten werden geacht een glorieuze dood te sterven.
Maar dat is allemaal pas in het derde deel, het meest koortsachtig-delirische van de vier, waarin de waanzin van het Japanse fascisme een hoogtepunt bereikt en tot totale ontbranding leidt. Meesterlijk, want het is een virtuoze mix van documentaire, zwarte tragikomedie en oorlogsactie, waarbij je, en dat gebeurt in het westen ook niet vaak, nu eens de Japanse kant van de Tweede Wereldoorlog in Oost-Azië en Zuidoost Azië te zien krijgt.
Bizarre eetlust
Het begint in het eerste deel aan het einde van de Taisho-tijd, want de kiem van elke historische periode wordt altijd gelegd in de periode die eraan vooraf gaat. Mizuki is geboren in 1922, in Osaka. Een jaar later was de grote Kanto-aardbeving met in de nasleep daarvan een nationale economische crisis, maar ook de Japanse roaring twenties, waarin de middenklasse zich overgaf aan culturele en literaire experimenten, de vrouwenemancipatie opkwam enzovoort.
Mizuki is dan een peuter met een bizarre eetlust, hij eet alles wat er in zijn mond past. Zijn surrogaat-oma brengt hem zijn fascinatie bij voor de natuur en voor yokai, bovennatuurlijke wezens die elk aspect van het Japanse leven beheersen. De meeste westerlingen kennen yokai, want je ziet ze in immens populaire Japanse horrorfilms als Ringu en The Curse en veel Pokemon zijn gebaseerd op yokai. Ik ben er zelf ook lichtelijk door geobsedeerd.
Mizuki is er rijk mee geworden, want zijn bekendste werk is de manga GeGeGe no Kitaro, over een weesjongen en zijn yokai-vrienden (zelfs een van zijn oogballen is een yokai), waarop tientallen jaren lang televisieseries en films zijn gebaseerd en een berg aan merchandise die waarschijnlijk groter is dan de berg Fuji.
Straatgevechten
Maar dat gebeurde pas in de jaren zestig, toen Mizuki al dik in de veertig was. Tot die tijd was hij niet vooruit te branden, aartslui, maakte geen school af, hield zich vooral bezig met rondhangen en straatgevechten. Hij oogste wel bewondering voor zijn aanzienlijke tekentalent. Maar zelfs op de kunstacademie, waar zijn interesse lag, was er nauwelijks iets met hem aan te vangen.
Totdat hij opgroepen werd door het leger, toen nam zijn leven vele dramatische wendingen.
Mizuki wisselt zijn eigen avonturen af met beschrijvingen van de grote gebeurtenissen in de Japanse geschiedenis. Die worden verteld door een personage uit Mizuki’s successerie GeGeGe no Kitaro, Nezumi-Otoko ofwel Rat-Man, tegen een achtergrond van overgetrokken foto’s. In andere strips is deze aanpak saai, maar Mizuki doseert die fragmenten goed en het is ook wel een boeiende tijd, met al die corrupte politici, de schandalen, de militaire coups, de opkomst van het fascisme en het gerotzooi van Japan in Korea en China, waar het een marionettenstaat sticht, Manchukuo, waar Remco Breuker ook smnakelijk over vertelt in zijn boek over Zuid-Korea, ‘De Koreaanse Golf‘.
Af en toe breekt Rat-Man met de wetten van de logica (tenslotte is hij als yokai zelf een inbreuk op die wetten) en maakt hij ruzie met de historische personen waarover hij vertelt, bijvoorbeeld met premier en legerleider Tojo, leider van het Japanse oorlogskabinet, later veroordeeld en geëxecuteerd als oorlogsmisdadiger.
Leuke vrouw
Rat-Man treedt ook op als een soort Grieks koor bij de autobiografische vertellingen, die ik toch het interessantst vind. Mizuki is zo’n rare figuur, zo totaal onaangepast en in tegenspraak met alles wat westerlingen over Japanners geloven, dat ze zo beleefd en gehoorzaam zijn. Mizuki trekt zich nergens wat van aan en je zou hem zelfs lomp kunnen noemen, totaal ongevoelig als mensen om hem heen overstuur zijn vanwege bijvoorbeeld een vliegramp met veel doden. Hij is redelijk egocentrisch en solipsistisch, wat natuurlijk ook op de lachspieren werkt. Aan de andere kant geeft hij ontzettend veel om de bewoners van het eiland waar hij gelegerd is, en die hij jaren later meerdere malen opzoekt. We komen meer over die mensen te weten dan over zijn eigen vrouw en kinderen.
Die vrouw, Nunoe Mura, heeft hij dankzij zijn ouders, die er een voor hem hebben uitgezocht omdat hij tegen zijn veertigste nóg geen verloofde heeft. Mizuki bekijkt haar foto en zegt dat ze een paardenhoofd heeft, maar ik heb haar gegoogeld en ze is een hartstikke leuke vrouw. Er is een film over haar die ik nog niet heb gezien: Gegege no Nyoubou.
Maar Mizuki beeldt ook zichzelf veel afstotelijker af dan hij in werkelijkheid is. Of was, want hij is in 2017 overleden. Hij dacht minstens 120 te worden, want hij hij heeft dingen overleefd die niemand overleeft, maar hij in 2017 struikelde hij en was hij dood.
Vergiftigde snoep
Het laatste deel van zijn Showa-vierluik vind ik het boeiendst, want daarin beschrijft hij zijn carrière als manga-artiest tegen de achtergrond van studentenrellen, anti-communisme en extreemlinks geweld die de jaren zestig en zeventig kenmerkten. De roerige jaren zestig in Europa waren niks vergeleken bij de snoeiharde acties van linkse activisten en de regering in Japan. Ook de jaren tachtig kenmerken zich door een aantal bizarre acties, bijvoorbeeld van een nooit gepakte terreurgroep die de snoep van een bepaalde fabrikant vergiftigde, het publiek waarschuwde zodat niemand die snoep nog kocht, met het ontslag van honderden werknemers tot gevolg.
Een rare tijd, waarin Mizuki van arme sappelaar, die bij uitgevers moet bedelen om werk, uitgroeit tot een legende in een studio met zeven assistenten (sommigen daarvan zouden later zelf legendes worden) waar de uitgevers bij hem komen bedelen om zijn pagina’s.
Dat eindigt dan allemaal met een economische crisis en de dood van Hirohito, dan is de Showa-tijd voorbij en begint de Heisei-tijd, die Mizuki ook bijna helemaal heeft meegemaakt en die in 2019 eindigde (ook zo typisch, net voor de corona-crisis. Sinds de Meijitijd beginnen alle Japanse tijdperken met een bepaalde omslag).
Ik zou hier een heel essay over kunnen schrijven, maar het is nu al zo lang dat niemand het leest, dus ik hou het hierbij. Alleen dit nog: de hele reeks is gratis te lezen en je mag alleen op deze link clicken als je belooft dat je daarna de boeken koopt wanneer je die goed genoeg vindt.
Is het Vrije Woord u écht lief? Steun me dan met een financiële bijdrage. Doneer aan de enige dwarsdenkende, onafhankelijke (maar echt) site van Nederland. Rekeningnummer NL24 ASNB 8832 6749 39 (N.P. Breedveld, ASBN Rijswijk), BIC ASNB NL21.
boeken, Peter Breedveld, Strips, 20.10.2023 @ 14:09
RSS