Een eigentijds drama
Anita Brus
Naakt omdat het moet (foto: Iwase Yoshiyuki)
Fysicus Paul Ehrenfest was Albert Einsteins vriend. Niets had ik tot dusver met de natuurkunde of met Paul Ehrenfest en Einstein. Maar na het lezen van een stuk in de NRC van afgelopen zaterdag ben ik geraakt door de hierin naar voren komende menselijkheid en herkenbaarheid van deze natuurkundige.
Paul Ehrenfest (1880-1933) doodde zijn zoon en daarna zichzelf. Een eigentijds drama zou je denken, waarvoor wij nu massaal stille tochten organiseren of kaarsen branden. Niets van dat alles. Er bestond geen tv of internet en zelfs kranten waren nog geen gemeengoed. Dat wij er nu over kunnen lezen, is dankzij de vele brieven die Ehrenfest schreef aan Einstein, aan zijn Russische wiskundige vrouw en aan zijn jongere vriendin Nelly die kunsthistorica was.
Hekel aan school
Dat geeft meteen aan hoe verschillende werelden bij elkaar kwamen en misschien is dat ook de verklaring voor mijn geraaktheid bij het lezen van het artikel: “Over wat hij van Nelly hoorde over de impressionisten, expressionisten en kubisten schreef hij daarna weer aan zijn artistieke jongste dochter Galinka.” En hij gaf er zelfs les over aan het Kennemer Lyceum, maar zijn kinderen gaf hij thuisonderwijs “omdat hij zelf zo’n hekel aan school had gehad”.
Einstein schijnt hem op handen gedragen te hebben. ‘Ze noemden hem ‘het geweten van de fysika’ omdat hij in elke discussie, en bij elk vraagstuk, tot de kern wist door te dringen’, lees ik in de krant. Desondanks was hij onzeker over zijn eigen capaciteiten en bij tijd en wijle depressief. In 1933 schoot hij eerst zijn vijftienjarige zoon Wassik – die een Downsyndroom had – dood en daarna zichzelf.
Idiote broer
‘Mensen waren destijds veel terughoudender dan nu en ze spraken niet zo veel over hun zieleroerselen’, lees ik. Wel schreef Ehrenfest in een brief aan Nelly dat hij niet wilde dat zijn dochters zich tot het uiterste zouden moeten uitsloven om hun idiote broer in leven te houden.
Op de foto bij het artikel zie je een krachtige man, lachend en wat onderuit gezakt achter zijn piano. Naast hem zit Albert Einstein die Ehrenfests oudste zoon op schoot heeft, op wie hij liefdevol neerkijkt. Hele gewone mensen. Je zou ze zo over kunnen plaatsen naar onze tijd. De een is echter de geschiedenis in gegaan als geniale wetenschapper en de andere, misschien minstens zo geniale wetenschapper, blijft nu in onze herinnering door de vele brieven die hij schreef en die sinds deze week in het Museum Boerhaave in Leiden liggen.
Vermiste jongetjes
Ik weet niet of ik naar Leiden ga om die brieven te lezen en ik zal zeker niet postuum kaarsen branden. Het heeft iets morbides, hoe men het leed van anderen naar zich toe kan trekken. Je moet er toch niet aan denken dat de kinderen van die gezinnen, die pas geleden op zoek gingen naar de twee vermiste jongetjes, ze ergens in ontbonden toestand in een appelboomgaard zouden hebben gevonden. Maar de dood van Ehrenfest en zijn zoon ontroert, al zou men er in onze tijd waarschijnlijk anders naar kijken.
Anita Brus is docent in de Spaanse taal/literatuur/kunst en schrijft over tango in het tijdschrift La Cadena. Zij publiceert ook teksten in het Spaans en in het Nederlands op haar eigen weblog. Lees het verbijsterende relaas over haar domrechtse date. Volg haar op Twitter.
Anita Brus, 05.06.2013 @ 06:52
4 Reacties
op 05 06 2013 at 11:36 schreef MNb:
“de andere blijft nu in onze herinnering”
Dat geldt waarschijnlijk voor de rest van de wereld, voor zover die “niets met natuurkunde” heeft. Maar ook de onsterfelijkheid van Ehrenfest is gegarandeerd:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Ehrenfest-paradox
http://en.wikipedia.org/wiki/Ehrenfest_theorem
Ook zijn andere bijdragen zijn niet vergeten. Hij kreeg niet alleen van Einstein waardering. Robert Oppenheimer – die van de atoombom – leerde Nederlands alleen om met Ehrenfest over natuurkunde te kunnen praten.
De geschiedenis van de natuurkunde zit vol met boeiende mannen en vrouwen – van de laatsten helaas veel en veel te weinig.
op 05 06 2013 at 12:29 schreef Bigpete:
“leerde Nederlands alleen om met Ehrenfest over natuurkunde te kunnen praten”
Was het niet zo dat Oppenheimer Nederlands leerde zodat hij in Leiden gastcolleges kon geven? Praten met Ehrenfelder had ook in het Duits en/of Jiddisch gekund lijkt me.
Desalniettemin een interessant verhaal.
op 05 06 2013 at 16:04 schreef Leo Schmit:
Ik zie het verband niet. Waren er in die tijd geen voorzieningen om met DS om te gaan en deze vader te helpen? Aan Einstein heb je niks in zo’n situatie.
op 05 06 2013 at 22:18 schreef MNb:
Ik sluit het niet uit, Grote Piet. Leuk dat je weer terugbent, juist nu Sasha en Ralph een beetje boos op me zijn.
RSS