Dierenvrienden
Jasper Mekkes
Scène uit Pale Flower (Masahiro Shinoda, 1964)
De periode van 1873 tot 1896 kenmerkte zich door een wereldwijde economische crisis, die het gevolg was van overproductie. In 1886 braken er op verschillende plaatsen in Europa opstanden uit met als inzet het algemeen kiesrecht.
De ‘liberalen’, die in 1848 in heel Europa aan de macht waren gekomen, maakten sinds 1848 de dienst uit in de Tweede Kamer. Ze waren daar vooral bezig hun macht te behouden. ‘De markt’ zou volgens hen de armoede, de honger en de slechte huisvesting wel oplossen, met hier en daar wat particuliere liefdadigheid om de ergste nood te ledigen.
Domela Nieuwenhuis, een dominee uit Dokkum, pleitte op 25 november 1877 in een preek voor ‘goed drinkwater, goede woningen, goed voedsel en goed onderwijs voor allen’. Op 1 maart 1879 richtte hij het blad Recht voor Allen op en in 1881 de Sociaal Democratische Bond (SDB).
De SDB streed volgens haar oprichtingsprogramma voor het algemeen kiesrecht, meer vrijheid voor werknemers, werk dat werd uitgevoerd tot algemeen nut en een rechtvaardige verdeling van de winst. Karl Marx had op vrijwel elke zin van dat oprichtingsprogramma kritiek.
Particuliere liefdadigheid
In 1884 was de nood onder Amsterdamse werklozen zo hoog, dat enkele leden van de SDB de burgemeester van Amsterdam (de liberaal van Tienhoven) vroegen de werklozen te voorzien van voedsel, kleding en onderdak. Ook vroegen zij de gemeente openbare werken en goedkope woningen te bouwen.
De burgemeester antwoordde dat ‘de overheid zich volgens hem strikt afzijdig moest houden van de economie, maar dat hij, als persoon, particuliere liefdadigheid graag zou steunen’.
In september 1884 demonstreerden 3500 mensen in Den Haag bij de opening van de Staten Generaal voor het algemeen kiesrecht.
In november 1884 zei minister Heemskerk dat ‘de armen het wel zouden redden als ze maar zuinig waren’. ‘En anders was er altijd nog de particuliere liefdadigheid’.
Van Houten, de man van het kinderwetje, vond dat ‘arbeiders maar minder kinderen moesten krijgen’.
In januari 1885 werd op het Paleis op de Dam met grote letters ‘Te Huur’ geschilderd.
In de nacht van 27 op 28 mei 1885 werd in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag een pamflet met de titel ‘Buitengewoon Staatsblad van het Koningrijk der Nederlanden’ aangeplakt, waarin de spot werd gedreven met de nogal vunzige en half waanzinnige Koning Willem III (bijnaam: Koning Gorilla), onder meer door hem daarin zijn eigen aftreden te laten verkondigen.
Ongetrainde strijders
In de maanden augustus en september verzamelden zich regelmatig duizenden mensen op de Dam om te demonstreren voor het algemeen kiesrecht, waarna de politie de Dam telkens met grof geweld ‘schoonveegde’. Er vielen 12 gewonden, een jongen verloor zijn oor door een sabelslag.
Op 28 oktober schreef het Algemeen Handelsblad geruststellend: ‘Vroeger gebruikte de overheid vooral ruiterij, die weinig vermochten tegen barricades. Een paar mitrailleurs of lichte kanonnen met achterladers zenden nu een hagelbui kogels, waartegen geen ongetrainde strijders bestand zijn. De menigte dringt steeds tezamen, verdedigt zich aaneengesloten en wordt weggemaaid’.
Op 23 november liet van Tienhoven zonder enige aanleiding een openbare vergadering van de SDB uiteen slaan met de sabel. Na afloop schreef hij een tevreden brief aan minister Heemskerk.
In 1885 steeg de oplage van Recht voor Allen tot 30.000.
Begin 1886 werd in België en Frankrijk het leger ingezet tegen opstandige arbeiders. In Maart 1886 vielen daardoor in Gent, Luik, Charlerois en Roux 18 doden en tientallen gewonden, waaronder vrouwen en kinderen.
Halve maatregelen
Op 9 maart 1886 sprak Nieuwenhuis zich in het Amsterdamse Volkspark uit tegen alle geweld en drong aan op organisatie van de vele werklozen: ‘juist omdat wij revolutionair zijn vermijden wij opstootjes met de politie. Wij zijn niet tevreden met halve maatregelen’.
Diezelfde dag bereikten ongeveer 3000 mensen ondanks een politiemacht die dit met stok en sabel trachtte te voorkomen, het stadhuis van Amsterdam om een petitie aan te bieden aan de burgemeester, die liet weten ‘dat hij zich niet met de demonstranten wenste in te laten’.
De dagen daarna waren er bijeenkomsten van de SDB in het Volkspark waar sommigen in lompen gehuld aan deelnamen.
Op 20 en 22 Maart deelde de SDB brood uit aan werklozen, waarna overheid en liefdadigheidsverenigingen overgingen tot steun waarmee werklozen eten konden kopen.
Van Tienhoven schreef op 23 april 1886 aan zijn Gentse ambtsgenoot met de vraag of zijn hoofdcommissaris Steenkamp ‘eens in Gent mocht komen kijken hoe men in België opstanden aanpakt’.
Palingtrekken
Op zondag 25 juli 1886 werd op de Lindengracht een oude maar verboden traditie, het ‘palingtrekken’ vlak voor het einde gestopt door de politie. Agenten werden daarop onder een hagelbui van stenen gedwongen terug te keren naar hun bureau.
Op maandag 26 juli 1886 brak om drie uur ’s middags een hevig protest uit. Demonstranten trokken met trommels en rode vlaggen tegen de politie op terwijl ze de Marseillaise zongen. Ingesloten agenten dachten volgens politierapporten middenin een revolutie te zitten.
Om half vijf ‘s middags vroeg de dienstdoende commandant van Doesburg om versterking van het leger. Hoofdcommissaris Steenkamp liet huzaren en infanterie komen.
Er werd met scherp geschoten op ongewapende burgers. Door demonstranten opgeworpen barricades werden met de bajonet op het geweer genomen. Er vielen 26 doden en 136 gewonden, waarvan er 36 zwaargewond waren.
De burgemeester was tevreden met het resultaat. In 1887 schreef hij in een verslag over de gebeurtenissen: ‘Thans heeft men, zoo ik vurig hoop en vertrouw, geleerd waartoe verzet moet leiden’.
Ook veel Europese verenigingen voor de bescherming van dieren waren tevreden met van Tienhoven. De vereniging uit Genève bedankte hem in 1887 in een brief voor ‘het volharden in uw humane en krachtige leiding tijdens het onderdrukken van het wrede palingspel’.
Jasper Mekkes is ingenieur en vooruitgangsfilosoof.
Jasper Mekkes, 11.11.2019 @ 08:03
RSS