Democratie van onderop

Jasper Mekkes

Het dogma, de ideologie, het micromanagement en het hokjesdenken gaan nogal eens met weldenkende mensen aan de haal. Zelfs ‘vooruitstrevenden’ gaan dan slordig nadenken en wazige doelen stellen. Eén van de oorzaken hiervoor is dat we graag willen houden wat we hebben door te doen wat we altijd al deden.

Zo heeft de mens bijvoorbeeld een aandeel in de klimaatverandering. En dus moeten we collectief boete doen. Niet meer op vakantie met het vliegtuig en netjes biologisch eten; dat eist de heersende liberale ideologie van ons. Het is namelijk een ideologie die vooral het illiberale, de onvrijheid; van het marktdenken bevordert. En de markt houdt van biologisch, zeker als het in grote aantallen en voor weinig geld wordt aangevlogen uit een ver land.

Hier is de via Vlaanderen uit Frankrijk overgewaaide politique politicienne aan het werk. Politiek voor politici, in plaats van politiek voor de gewone Nederlander. Het is een politiek van klonen van voormalig bankier Macron. Een politiek van gelovigen in de ideologie van het verdrag van Maastricht. Een politiek ook waarin alles tegelijkertijd waar en onwaar kan zijn, omdat het een politiek is met een rotsvast geloof in de onzichtbare hand van de markt. Een onzichtbare hand die ondertussen zichtbaar wanorde en achteruitgang brengt – voor de gewone man (en vrouw).

Windmolens en zonnevelden

Om de klimaatverandering tegen te gaan is er het klimaatakkoord. Dat bepleit een transitie waaraan vooruitstrevende mensen niet twijfelen. Mega zonnevelden- en dito windmolens-voor-de-energiereuzen moeten de CO2 uitstoot omlaag brengen.

Maar omdat we in deze transitie een beetje zijn vergeten te beginnen bij het begin, de inrichting van onze democratie, lopen we de kans dat die transitie vooral de verwoestende effecten van de liberale ideologie versnelt – en gewone mensen nog meer tot wanhoop drijft.

Desondanks moet iedereen, arm of rijk, geloven in grote windmolens en zonnevelden. Er is immers geen tijd te verliezen; de liberale ideologie wordt behalve door geldhonger en machtswellust, vooral gekenmerkt door haast.

Maar het kan ook anders, en beter. Laten we daarvoor eens beginnen bij het begin: het klimaatakkoord van Parijs. Na Parijs gingen veel politici doen wat van hen verwacht mocht worden in een liberale democratie; namelijk wat de liberale oligarchie van hen vroeg. Ze gingen de weg plaveien voor megalomane energieprojecten voor de energiereuzen.

Oerbossen omzagen

Maar voor dommigheden als het voortdurend beweren van van alles en zijn tegendeel, het stellen van de verkeerde doelen, het omzagen van oerbossen voor de biomassa, het opslaan van CO2 in oude gasvelden, het promoten van kernenergie (‘want geen CO2-uitstoot’), het bouwen van megalomane windmolens en zonnevelden voor de energiereuzen, vol PFAS en andere gevaarlijke (en schaarse) stoffen geldt: ze komen ergens vandaan.

De oorzaak voor het feit dat we in Nederland vaak niet veel verder komen met de energietransitie dan het creëren van nieuwe problemen, is eenvoudig. Vooraf nadenken over de inhoud van besluiten wordt gezien als een teken van slapte. Maar de tijd die verloren gaat door niet na te denken en gewoon maar weer te doen wat we altijd al deden creëert een veel groter probleem dan we al hadden.

Terwijl het dus ook anders kan. De burger die tegen die windmolens en zonnevelden aan moet gaan kijken en er via de energierekening voor betaalt, kan ook eerst democratisch, huis voor huis, blok voor blok, wijk voor wijk, geraadpleegd worden. Om te vragen wat dìe eigenlijk wil. Democratie was immers een regering van, voor en door het volk, toch?

In de praktijk nog niet helemaal. In plaats van een democratie in de letterlijke betekenis van het woord hebben wij al sinds de vroege middeleeuwen de zogenaamde hommes providentielles of, zoals onze eigen Theo van Gogh dat noemde; de boven-ons-gestelden. Een hardnekkig geloof in die ene man die het allemaal wel voor ons zal oplossen.

De schuld hiervoor ligt natuurlijk bij het monotheïsme.

God in de hemel

Met de opkomst van het monotheïsme werd het idee van de ene God in de hemel ook getransporteerd naar de aarde: op aarde was het als koning of keizer namelijk eenvoudiger om je macht te behouden als de gewone man geloofde dat je door God gezonden was. Zie daar de reden dat adel, geestelijkheid en politici al meer dan tweeduizend jaar zo intensief met elkaar samenwerken; om het volk eronder te houden. Eerst met de onzichtbare hand van God, nu met de onzichtbare hand van de markt.

Ondertussen willen gewone mensen natuurlijk liever integrale duurzaamheid dan CO2-reductie alleen.

Met off grid autonomie door elektriciteitsnetwerken op gelijkspanning (alle apparaten werken immers op gelijkspanning, dus je bespaart energie zonder omvormers) en helofytenfilters in plaats van rioolbuizen. Met zonnepanelen op je dak (en je auto! zie bijvoorbeeld de Duitse sion, die een bijzondere accu heeft, die je ook kan opladen met de zonnepanelen op je dak), een elektrische cv-ketel, een collectief warmtenet op blok- of wijkniveau, in eigendom van de gebruikers, met lokale opslag van elektriciteit en warmte. Met lokale productie en distributie van gezond en duurzaam voedsel. Met huizen die door burgers zelf gebouwd worden, op grond die weer net als vroeger in eigendom is van degenen die er willen leven. Maar bijvoorbeeld ook met kleine zonnevelden in de vorm van energietuinen, waardoor niet alleen de energie echt groen wordt, maar ook het landschap.

Kortom: de energietransitie is in werkelijkheid wat breder dan CO2-reductie alleen.