De doden van Napels

Peter Breedveld

Napels is geen Rome. De stad heeft een paar fraaie kerken en een kathedraal, maar niets dat het Colosseum of het Parthenon kan evenaren. Het grootste deel van de stad bestaat uit hoge woonkazernes met lijnen vol drogende was ertussen. Je kunt bij veel mensen zo in hun huis kijken, dat bestaat uit een of twee kleine ruimtes waar woonkamer, keuken en slaapkamer met elkaar zijn geïntegreerd. De mensen zijn er ontzettend arm en de stad is ontzettend smerig. Iedereen flikkert zijn vuilnis gewoon op straat, en het ligt overal. Auto’s en scooters jagen er door het wandelende publiek heen, zonder vaart te minderen.

Maar dat is het eerste gezicht. Napels heeft namelijk wel degelijk gebouwen uit de Romeinse tijd, alleen zijn die ondergronds. Er bevindt zich een hele wereld onder de grond van Napels. Kilometers lange gangen, ondergrondse Romeinse straten met winkels, catacomben, schuilkelders, ontsnappingswegen, een plek waar schedels worden vereerd, een fascinerende, occulte wereld, vlak onder waar het verkeer raast en de bedelaars schooieren.

We hebben er grote delen van de dag doorgebracht, in die tunnels en catacomben. Ook omdat de eerste twee keren nogal teleurstellend waren, want er is een wildgroei van bedrijfjes die allemaal claimen de enige officiële gidsen door het ondergrondse Napels te zijn. De eerste keer kregen we een voormalige afvaldumpplek te zien en een basilicumkwekerij die ons werd gepresenteerd als het achtste wereldwonder, maar werkelijk niet meer was dan een paar tafels met basilicumplantjes onder grote kweeklampen, gebruikt door een pizzeria die zich er recht boven bevindt. “Veertig meter onder de grond!” zei de gids om ons er goed van te laten doordringen hoe ongelofelijk dit was.

Schedelvereerders

De tweede keer was iets beter, met Romeinse straten, een Romeinse overdekte markt en een Romeins schoolgebouw. De pest is dat je per se met een gids moet worden rondgeleid die niet uitgeouwehoerd raakt in nauwelijks verstaanbaar Engels dat ons vooral lachstuipen bezorgde. “The Wohmans used thees semen to beeld thees Wohman wawl.”

Dat was in het historische centrum, rond het Piazza Gaetano. Ik ben erg streng, maar ik heb best wat geleerd van die rondleidingen, hoor. Zo hebben mensen er hun huizen gebouwd tussen de muren van een groot Romeins circus, zodat dat, half ondergronds, is vergroeid met een hele woonwijk. Als je het stucwerk van de binnenmuren weghaalt, stuit je dus op bakstenen die de Romeinen er 2000 jaar geleden hebben gemetseld. Imagine that!

Maar ik vond alles wat mijn hartje begeert in de wijk Capodimonte, een ontzettend armetierige wijk, die in en om een soort rotsgebergte lijkt te zijn gebouwd. Ondergronds bevindt zich daar de Cimeterro della Fontanelle, een begraafplaats annex kerk met voornamelijk schedels. Duizenden schedels, bijna niets dan schedels. Het zijn de schedels van mensen die in de 17e, 18e en de 19e eeuw aan de pest en de cholera zijn gestorven, heb ik begrepen, en die daar zonder veel plichtplegingen zijn gedumpt. Nu hebben Napolitanen, vooral vrouwen, is me verteld, die doden geadopteerd, zodat ze van het vagevuur naar de hemel kunnen. Een dode wordt dan opgenomen in de familie, die voor ze bidt en zo.

Daar wordt wel een tegenprestatie voor terugverwacht. De geesten van de geadopteerde doden moeten in dromen winnende lottonummers voorspellen en dergelijke. Als ze dat doen, richt hun adoptiefamilie een fraai altaartje voor ze in, en die altaartjes zie je overal in deze catacombe. Er zitten legendarische bij, zoals de Zwetende Schedel, die inderdaad erg vochtig oogt, en de schedel van eén of andere officier die was geadopteerd door een jonge vrouw, werd geschoffeerd door haar jaloerse verloofde die vond dat ze meer aandacht had voor haar dode officier dan voor hem en toen op hun bruiloft verscheen waar het bruidspaar en alle gasten ter plekke dood neervielen.

Aards bezit

Nog morbiderder wordt het in de Catacombe van San Gaudioso, een eindje verderop. Aanvankelijk was dat een begraafplaats voor de eerste christenen in Napels, in later eeuwen werden er belangrijke Napolitanen bijgezet op een hele bizarre wijze: hun lichaam werd eerst ontdaan van alle vocht, dat gewoon via de bodem het grondwater in lekte (en waarschijnlijk cholera en dergelijke veroorzaakte), daarna werden ze ingemetseld in de muren. Daar kun je ze bewonderen, voorzien van geschilderde kleding en attributen en moraliserende teksten die je eraan herinneren dat het beter is je druk te maken om het leven na de dood dan om aards bezit. Ze hebben om mij onduidelijke reden geen gezicht meer, zodat je in hun schedels kunt kijken. Dat vond ik… apart.

In de Catacombe van San Gennaro hebben we ook weer veel vroeg-christelijke graven gezien, waaronder dat van San Gennaro, een door de stad geadopteerde martelaar (Napels had geen eigen martelaars, omdat er nooit christenen zijn vervolgd). De catacombe is tevens een ondergrondse kerk uit de begintijd van het christendom, en overal zijn fraaie fresco’s te zien.

Nu is er nog één ondergrondse gang die ik graag had willen zien maar die ik, deels door mijn eigen schuld, deels door de wat onhandige openingstijden, heb moeten missen, en dat is de Galleria Borbonica in de wijk Santa Lucia. Die verbindt een 19e-eeuwse tunnel met een 17e-eeuwse ondergrondse waterleiding en met 16e eeuwse gangen en de foto’s ervan zien er veelbelovend uit.

Magische krachten

Bovengronds is natuurlijk ook veel te beleven in Napels. Ik noemde de kerken al en de mooiste die we zagen is de Chiesa del Gesù Novo, dat volhangt met verpletterend mooie kunst. De kathedraal is ook erg fraai en de kerk San Paolo Maggiore, gebouwd op de fundamenten van een Romeinse tempel, heeft een aantal fraaie verrassingen.

Erg occult wordt het weer in de Cappella Sansevero, dat helemaal is volgestouwd met adembenemend mooi beeldhouwwerk. Eén van die werken is de Gesluierde Christus van Giuseppe Sanmartino die er zo bedrieglijk echt uitziet dat mensen niet geloofden dat het beeld een produkt was van het talent van Sanmartino, maar van zijn opdrachtgever, prins Raimondo di Sangro, een alchemist die magische krachten werd toegedicht. Zelf vond ik het beeld De Gesluierde Waarheid van Antonio Corradini mooier. Helaas mag je er geen foto’s maken en omdat je er nogal strak in de gaten wordt gehouden, lukte me dat ook niet stiekem.

Maar het interessantst van deze kapel is de crypte. Daar staan twee skeletten, van een man en een vrouw, met complete door prins Di Sangro geprepareerde bloedsomloopstelsels, compleet tot aan de fijnste haarvaten toe. De prins zou levende mensen hebben ingespoten met een vloeistof die de aders heeft uitgehard. Er hoort ook een foetus bij, maar die is in de jaren negentig gestolen.