De bus naar Koerdistan
Fréderike Geerdink
‘Stay on the fucking bus.’ Zo begon ik eens een lezing tijdens een journalistiek symposium in Amsterdam. Volgens mij schrok een deel van het publiek een beetje: wat zegt ze nu?! Dus die had ik meteen weer wakker, zo aan het eind van de middag na een reeks andere sprekers. Stay on the fucking bus, een beter advies is er niet voor zelfstandig werkende creatieven. Mijn bus, die zette eind 2011, begin 2012 koers naar Koerdistan. Dus daar ben ik nu, na ruim een jaar Nederland, weer terug.
Het bus-advies komt uit de theorie over het busstation van Helsinki, dieje hier kunt lezen. Het schijnt dat alle bussen daar aanvankelijk dezelfde route nemen. Pas na een stuk of wat haltes slaat een deel van de bussen rechtsaf, een ander deel linksaf. Weer is de koers van beide groepen bussen aanvankelijk gelijk, om pas later fijnmaziger over de stad uit te waaieren. Uiteindelijk bereikt elke bus zijn unieke bestemming.
U voelt hem al: als beginnend creatieve zelfstandige onderscheid je je doorgaans nog niet van anderen. Je moet je nog ontwikkelen, je moet je richting nog vinden. Je doet wat veel anderen ook doen en opdrachtgevers weten niet goed waarom ze naar jou zouden moeten gaan als veel andere creatieven ze naar dezelfde halte brengen. Veel freelancers gaan dan, bij wijze van spreken, terug naar het busstation om in een ándere bus te stappen, waarna de eenheidsworst zich herhaalt. Terwijl het nou juist de truc is om stug te blijven zitten. De bus, dat ben jij. Je valt steeds meer samen met je werk, en omdat je als mens uniek bent, wordt je werk dat ook.
Bombardement van Roboskî
De Fréderike-bus nam, achteraf gezien, een beslissende afslag in de laatste dagen van 2011. Ik woonde in Istanbul en werkte als correspondent voor uiteenlopende Nederlandse titels. Op 28 december van dat jaar vond het bombardement van Roboskî plaats, waarbij de Turkse luchtmacht een groep smokkelaars op de Turks-Iraakse grens bombardeerde en vierendertig burgers, waarvan negentien minderjarigen, om het leven kwamen. Ik reisde af naar het dorp, beet me vast in het verhaal. Ik leerde de Koerden kennen en de Turkse staat. Er kwam een boek van.
Mijn onderzoek naar Roboskî en daarmee naar de Koerdische kwestie hebben mijn leven op zijn kop gezet. De journalistiek is niet meer alleen mijn vak, maar ook mijn houvast. Dat formuleerde ik al pratend afgelopen weekend tijdens het fantastische Read My World-festival in Amsterdam, dat in het teken stond van Turkije en waar ik één van de sprekers was in een panel over journalistiek in een gepolariseerde samenleving. Juist als een samenleving polariseert, bieden de regels van het vak houvast om eerlijk, onafhankelijk en gebaseerd op feiten te werken. Ik weet dat veel mensen denken dat ik de afgelopen jaren mínder een journalist ben geworden, maar wie beter kijkt, ziet dat ik juist journalistieker werk dan ooit.
Uitdagend en strijdbaar
Maar mijn werk bracht me ook in problemen. Ik verhuisde naar Diyarbakır, het politieke hart van Koerdistan, begon in het Turks en Engels te publiceren en trok de aandacht van de Turkse staat. Lang verhaal kort: in september 2015 werd ik tegen mijn wil op een vliegtuig naar Amsterdam gezet en sindsdien kom ik Turkije niet meer in. De stad en de grond die voelde als mijn thuis, is onbereikbaar geworden.
Toen ik die lezing gaf op het journalistieke symposium, in februari 2016, waren mijn plannen om een jaar naar de PKK te gaan (en er een boek over te schrijven, dat inmiddels uit is) al in een vergevorderd stadium. Slechts een paar mensen wisten ervan, maar tijdens die lezing had ik dat project wel in mijn achterhoofd. Ik zei wel dat Erdoğan niet degene is die bepaalt welke richting mijn bus neemt. Dat was niet alleen uitdagend en strijdbaar bedoeld, maar had wezenlijk met mezelf te maken. Ik was steeds meer samengevallen met mijn werk, en Erdoğan had niet de macht mij mijzelf af te nemen. Terug naar Koerdistan dus.
Belangrijke verhalen
Het was in 2006 dat ik Nederland verruilde voor Turkije. Enigszins beschaamd beken ik nu dat ik toen óók vertrok omdat ik dacht dat er in Nederland geen grote verhalen te vertellen waren. Laat ik het zo zeggen: in de tussenliggende jaren, terwijl ik door Turkije en Koerdistan reisde en Nederland van een afstandje volgde, ben ik wit geworden en weet ik dat ik de belangrijke verhalen in Nederland gewoon niet zág. Daar schreef ik al eens een column over dus ik ga er nu niet uitgebreid op in. Het heeft me de afgelopen maanden in Nederland wel aan het denken gezet. Ga ik terug naar Koerdistan? Blijf ik in Nederland om daar belangrijke verhalen op te pakken? Waar ligt als witte vrouwelijke Nederlandse journalist mijn verantwoordelijkheid? Welke kant stuur ik mijn bus op?
Tijdens het Read My World-festival kwam er tijdens een bijeenkomst een jonge vrouw naast me zitten. Ze maakte geen oogcontact, ook niet toen ik haar tas voorzichtig iets aan de kant schoof. Ze bleef stuurs voor zich uitkijken. Maar de sessie was nog niet afgelopen of ze draaide zich naar me om. Ze bleek Koerdisch en verklaarde me haar liefde. ‘Ik had me voorgenomen je aan te spreken als ik je ooit eens zou ontmoeten. Ik ben eigenlijk verliefd op je, op je werk. Ik wil je bedanken, ook namens mijn opa en oma. Hoe jij het verhaal van de Koerden vertelt, met zoveel liefde, dat is zó belangrijk voor ons.’
Bovenmenselijke humaniteit
Ik schoot vol natuurlijk. De Koerden raken mij ook. Dat vertelde ik haar, dat ik word geraakt door de manier waarop haar volk haar strijd strijdt. Zij had daar geen verdere uitleg bij nodig, maar de lezers van dit weblog geef ik graag een voorbeeld.
Het was in het najaar van 2015 dat het Turkse leger operaties begon in verschillende Koerdische stadjes en steden. Ook in Silvan, in de provincie Diyarbakır, streek een extra grote legermacht neer. Ze hielden huis en na gedane zaken verlieten ze de stad weer. Een deel van de soldaten marcheerde de stad uit. Dat was een risico: de woede onder de bevolking was groot want er waren meerdere burgerdoden gevallen. Er stonden Koerden langs de route. Jongeren konden zich nauwelijks inhouden, schreeuwden naar de soldaten, balden hun vuist. Oudere Koerden riepen ze tot de orde. Eén oudere man liep op een soldaat af die blijkbaar duidelijk bang was – een dienstplichtige allicht –, sloeg een arm om zijn schouder en zei: ‘Maak je geen zorgen. Degenen die je wilde vermoorden, beschermen je.’ Die humaniteit is bijna bovenmenselijk sterk.
Gekleurd perspectief
Er zijn niet veel buitenlandse journalisten die het verhaal van de Koerden vanuit het perspectief van de Koerdische strijd beschrijven. Terwijl dat wel een belangrijk perspectief is om niet alleen die strijd, maar ook bredere ontwikkelingen in het Midden-Oosten te begrijpen. De richting die mijn bus eind 2011 nam, is uniek gebleken en klopt bij wie ik ben. Daar wijk ik dus niet van af. Ook al omdat ik me afvraag wat mijn rol in Nederland zou zijn. Wat kan ik toevoegen aan het sterke werk van journalisten en activisten, vaak zwarte vrouwen, na zo’n lange afwezigheid uit Nederland?
Wat ik kan bedenken is het laten zien van een perspectief op Nederland dat mede is gekleurd door mijn lange ervaring in Turkije en mijn hernieuwde aanwezigheid in Koerdistan. Daar gaat het immers al sinds Koerdenheugenis over het mogen leven van je identiteit en het opeisen van gelijke rechten. Dat perspectief ga ik laten zien hier op Frontaal Naakt, en niet in een krant of tijdschrift waar morgen racistisch-rechts weer een podium krijgt.
Ik hoop hier elke zeven tot tien dagen een column te publiceren, vanuit mijn nieuwe standplaats Suleymanya. Nu weet u waarom.
Fréderike Geerdink is journalist. Als Turkije-kenner en Koerdistan-correspondent leert ze veel over Nederland.
Fréderike Geerdink, 19.10.2018 @ 07:29
RSS