De Brexit-kronieken: de Wil van het Volk
Marco de Baar
Scène uit ‘Elysia, Valley of the Nudes‘ (1935)
Bijna twee jaar geleden gingen de Britten naar de stembus, en kozen met een kleine meerderheid voor de Brexit, de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. In deze serie wil ik de Brexit van verschillende kanten bekijken. We beginnen vandaag met de periode van de aanloop naar het referendum tot en met de vervroegde verkiezingen.
In de aanloop naar het referendum wist een gelegenheidscoalitie van nationalisten, libertariërs en neoconservatieven zich te verbinden met het laagopgeleide, oudere deel van het Engelse (niet Britse, maar Engelse) electoraat buiten Londen. De belangrijkste thema’s voor Brexit waren:
1) De Britse soevereiniteit, waarbij gesteld werd dat de soevereiniteit verloren was, verkwanseld door de Britse politieke elite aan de Brusselse bureaucraten, en heroverd diende te worden.
2) Risico’s van immigratie, inclusief de stelselmatige suggestie dat Turkije op het punt stond om toe te treden tot de EU. Onderbelichting van mogelijke positieve effecten van het vrije verkeer van mensen.
3) Projectie van grote economische kansen buiten de EU, waarbij gesteld werd dat, zonder inmenging van Europa, gemakkelijk en snel handelsakkoorden zouden kunnen worden gesloten met opkomende economieën. Daarbij werden nooit de volumes van die markten genoemd (klein), maar wel werden de groeipercentages van de markten (groot) benadrukt.
4) Bewering dat “goede deals” konden worden gesloten door onderhandeling met de afzonderlijke verschillende lidstaten van de EU. Daarbij werd gesteld dat het Verenigd Koningrijk probleemloos in de Customs Union of de Single Market zou kunnen blijven.
5) Suggestie dat na de Brexit 350 miljoen euro per week zou vrijkomen, die geïnvesteerd zou kunnen worden in het noodlijdende systeem voor gezondheidszorg, de National Health Service. Deze laatste belofte werd symbolisch voor de betrouwbaarheid van de Brexiteers.
Gewoon handelen
Het is belangrijk om te benadrukken dat verschillende Brexiteers drie sterk verschillende visies op de relatie tussen het VK en de EU na een Brexit bleken te hebben.
1) Na de Brexit blijven we gewoon handelen met de EU zoals Noorwegen of Zwitserland (Farage)
2) Tijdens onderhandelingen dwingen we af dat de EU ons speciale condities moet toestaan (Fox, Gove, Johnson, Rees-Mogg). Zoals Gove stelde: “Once we have voted leave, we hold all the cards.”
3) Niemand overweegt om de Single Market te verlaten (Hannon).
Dit lijstje toont twee zaken aan: Ten eerste was het voor de Brexiteers zelf onduidelijk wat Brexit inhield. Ten tweede, en dat is essentieel, de Brexiteers presenteerden als belofte aan de kiezer wat de uitkomst van een onderhandeling moet zijn en gaven daarmee impliciet aan dat ze hun gesprekspartner niet serieus nemen.
Feitelijke onjuistheden
Waarschuwingen voor het gebrek aan realiteitszin van Brexit waren er genoeg. Bijvoorbeeld van specialisten in Europees recht, topinstituten zoals de London school of Economics en een groep van Nobelprijs-economen. Nog op 7 juni 2016 werd een trits feitelijke onjuistheden in de standpunten van de Brexiteers benoemd door premier Cameron.
Maar de risicoanalyses van en waarschuwingen voor allerhande mogelijke gevolgen van Brexit werden stelselmatig door de Brexiteers weggezet als ‘scare-mongering‘. Michael Gove kwam met zijn fameuze uitspraak dat het Britse volk wel genoeg had van specialisten.
Kastanjes uit het vuur
Het Leave kamp won nipt op 23 juni 2016 met 51,9 procent van de stemmen. Iedereen met een beetje ervaring met getallen begrijpt dat het Britse volk feitelijk geen uitspraak heeft gedaan voor de lange termijn. De marge is daarvoor te beperkt. De demografie werkt zelfs zo uit dat als niemand zijn menig zou veranderen, het remain-kamp al in 2020 een meerderheid zou hebben ten gevolge van de sterftecijfers. Voeg daar aan toe dat veel Britten die op het continent wonen (de groep die het meeste heeft aan Europa) niet konden stemmen, en dat jongeren veel minder gestemd hebben dan ouderen.
De Brexiteers waren volledig onvoorbereid op hun overwinning, maar gingen ervan uit dat Cameron de verantwoordelijkheid zou nemen en de kastanjes uit het vuur zou halen. Dat was niet van tevoren afgestemd en Cameron trad af. Het bleek toen pijnlijk dat niets was doordacht. Er was geen plan, er was geen leiderschap. In Westminster heerste complete chaos en er ontstond een machtsstrijd binnen de conservatieve partij die uiteindelijk door May werd gewonnen.
Winner takes all
May installeerde haar eerste kabinet op 13 juli 2016, met daarin een paar voorname en uitgesproken Brexiteers zoals Fox, Johnson en Davis op belangrijke posities. Er werd een Speciaal Departement voor de Brexit opgericht. Men ging direct enthousiast aan de slag. Maar de doelgerichtheid en de doelmatigheid bleken niet heel erg overtuigend en het initiële enthousiasme moest worden getemperd.
De Brexiteers bleken een “the winner takes it all”-principe bleken te hanteren, zonder enige consideratie voor de remain-stemmers. Met zo’n kleine marge (52-48 procent) zou het van het grootste belang moeten zijn om terug te gaan naar het electoraat en te pogen om het gehele Britse volk te scharen achter de Brexit. Een uitgewerkte strategie, inclusief een duidelijke visie op wat Brexit zou moeten inhouden en een plan om die visie te verwezenlijken zijn daarvoor een vereiste. Overtuigende of plausibele antwoorden op de vragen van de remainers zouden daarbij helpen.
Wil van het volk
De rechtse pers en de Brexiteers riepen de uitkomst van het referendum echter uit tot de wil van het volk en iedere nuance of kritische beschouwing kon rekenen op grove intimidatie van de tabloids: ‘remoaners’ werden weggezet als saboteurs, ondemocratisch en verraders. In plaats van antwoorden op de kritiek kwamen opmerkingen als “You lost, get over it” en “iedereen moet zich nu achter Brexit scharen.”
De Brexiteers probeerden de macht volledig naar zich toe te trekken en de onderhandelingen met de EU te onttrekken aan een parlementaire controle. Een rechtszaak in de High Court had een glasheldere uitkomst: De “royal prerogative” mocht niet worden misbruikt en de Brexit-onderhandelingen moeten onderhevig zijn aan parlementaire controle. De rechters die deze uitspraak deden werden uitgeroepen tot vijanden van het volk, waarbij de Daily Mail het niet kon laten om op de seksuele geaardheid van een van de rechters in te gaan.
Sterk mandaat
In april 2017 volgde May het advies van Chiefs of Staff Nick Timothy and Fiona Hill en kondigde ze nieuwe verkiezingen aan. Voor succesvolle onderhandelingen zijn strong and stable leadership nodig en een sterk mandaat, zo argumenteerde ze. Deze aankondiging was in tegenspraak met eerdere uitspraken van May dat zo’n verkiezing niet gehouden zou worden.
De Britse rechtse pers begreep precies waar het om te doen was. De nieuwe verkiezingen zouden binnen zes weken plaatsvinden. De inschatting was dat Labour, totaal onvoorbereid en met de zwakke leider Corbyn, zou worden weggevaagd. Maar Corbyn bleek onverwacht de jonge kiezers te kunnen mobiliseren en dreef May in de verdediging. Op 8 juni gebeurde het onvoorstelbare. Volstrekt onnodig verloor May haar meerderheid. Op 11 juni presenteerde ze haar nieuwe kabinet, dat steunde op de Democratic Unionist Party.
May is nu volledig vleugellam en afhankelijk van iedere stem in haar coalitie. Dit geeft veel macht aan de zeer mondige rechterflank binnen de conservative partij, die zich verzamelt onder de naam European Research Group (ERG). Deze club van ongeveer zestig parlementariërs dreigt regelmatig haar steun aan May te beëindigen in een poging een hard Brexit te forceren.
De tussenstand
We zien dus dat in de eerste fase van de Brexit, de Brexiteers zonder enige terughoudendheid
1) het volk aanspreken op angsten en woede,
2) er niet voor terugschrikken om enorme beloftes zoals goede deals en enorme bedragen voor de gezondheidszorg te doen,
3) rationele argumenten van tafel vegen, en wegzetten als scaremongering,
4) op drie manieren probeerden de macht naar zich toe te trekken,
5) alle tegenwerpingen en analyse verdraaien tot een verraad aan het volk dat nu eenmaal voor Brexit heeft gestemd en
6) in een poging de macht naar zich toe te trekken zich in een hopeloze patstelling hebben gemanoeuvreerd.
Fysicus Marco de Baar is hoofd van het kernfusieonderzoek in DIFFER, het Nederlandse instituut voor fundamenteel energieonderzoek. Als liberaal is hij voor de volledige ontplooiing van het individu, inclusief een rijke intellectuele en culturele ontwikkeling. Hij kan niet accepteren dat de VVD de anti-intellectuelen en de cultuurbarbaren van de PVV gedoogt. Lees zijn blog over Wetenschap en Wetenschapsbeoefening.
Marco de Baar, 15.05.2018 @ 07:02
RSS