De Brexit-kronieken (8): oorlogsretoriek en geweldsfantasieën
Marco de Baar
Iets meer dan twee jaar geleden gingen de Britten naar de stembus, en kozen met een kleine meerderheid voor de Brexit. In deze serie bekijk ik de Brexit van verschillende kanten. Het begint in het Verenigd Koninkrijk door te dringen dat de gedroomde deal met de EU onhaalbaar is en dat de best haalbare deal voor het VK slechter is dan het EU-lidmaatschap.
In de afgelopen weken spraken bijvoorbeeld Moodys, de Gouverneur van the Bank of England Mark Carney en de directeur van Jaguar-Landrover zich uit over de gevolgen van een “no deal“.
Als je het allemaal niet wilt lezen: de auto’s worden onverkoopbaar, de Britse Pond gaat crashen, de inflatie rijst de pan uit, de huisprijzen zullen met dertig procent inzakken met als risico dat de banken veel ongedekte leningen zullen hebben uitstaan en de kredietwaardigheid van het VK zal lager worden ingeschaald.
Ontkenning en vingerwijzen
De overheid presenteerde overigens een rapport dezelfde conclusies over de problemen in auto-industrie: Britse auto’s en onderdelen worden feitelijk onverkoopbaar.
De Brexiteers van het eerste uur zitten in de verdediging. De marginale meerderheid, waarmee het referendum werd gewonnen, is volgens een serie van steekproeven verdampt en de druk voor een peoples’ vote wordt groter. Dat leidt tot ontkenning en vingerwijzen. In dit deel gaan we onderzoeken hoe de Brexiteers zelf kijken naar de status van Brexit en wie ze daarvoor de schuld geven.
Ik begin met wat opvallende uitspraken van de afgelopen maand om te tonen hoe verdeeld de conservatieven zijn.
Bangmakerij
In een oped van 15 augustus ontkent oud-leider van de conservatieven Ian Duncan Smith dat er een no-deal-scenario zal plaatsvinden. Immers, de Britten krijgen dan toch een WTO (World Trade Organisation)-deal en WTO-lidmaatschap? En de WTO, zo stelt Duncan Smith, zal er op toezien dat de EU niet op een vijandige manier weigert samen te werken met het VK.
De recent aangetreden Brexit-minister Dominique Raab presenteerde (vanaf 4:36) op 22 augustus, met zweetdruppels in het gezicht, een aantal plannen voor een no-deal-situatie. Het ene na het andere probleem kwam langs. Sommige van deze problemen werden voor het referendum door Leavers als bangmakerij van tafel geveegd. Andere problemen kwamen op na het referendum als voortschrijdend inzicht. Wie had nagedacht over problemen met rijbewijzen, medicijnen, donororganen of treinen?
Met de speech probeerde Raab de conservatieve partij bij elkaar te houden. Ten eerste moest, om het kamp van Theresa May aan boord te houden, de Checkers-deal veel beter klinken dan een no-deal. Ten tweede moest, om de Brexit-hardliners tevreden te houden, een no-deal ook acceptabel lijken. Ten derde probeerde Raab de indruk te wekken dat de regering May de situatie onder controle heeft.
Einde van de wereld
Wellicht is hij is in het eerste punt geslaagd, maar voor de rest was de toespraak een epic failure. De voorgestelde oplossingen waren geen oplossingen in geval van een no-deal, maar een serie eenzijdige acties van het VK in de hoop dat de EU hetzelfde zou doen.
Op 23 augustus stelde minister van financiën Philip Hamond dat tot 2033 de regering tachtig miljard pond extra per jaar moest lenen om verminderde belastinginkomsten te compenseren.
Op 28 augustus stelde Theresa May dat een no-deal Brexit wellicht niet de gewenste uitkomst is, maar ook weer niet het einde van de wereld inhield.
Op 9 september stelde Boris Johnson dat de EU alles krijgt in de onderhandelingen en het VK niets. Het VK wordt vernederd, aldus Johnson. En het VK een is zwakkeling van nog geen vijftig kilo, die wordt afgerost door een gorilla van vierhonderd kilo. Over de problemen rond de Ierse grens stelt hij dat met de zogenaamde backstop-oplossing Theresa May de constitutie van het VK een zelfmoordvest had omgebonden en de ontstekingsknop aan Michael Barnier had gegeven.
Auto-ongeluk
Niet uit het veld geslagen door Mays reactie, stelde Johnson op 17 september dat het VK met de plannen van May aanstuurt op een “car crash” en dat de EU feitelijk Noord-Ierland zal annexeren.
Op 9 september gaf Liam Fox toe dat hij niet kon beloven dat het leven in het VK “rosy” zou zijn na Brexit.
Op 14 Augustus had Rees-Mogg aangekondigd dat zijn ERG een alternatief Brexit-plan zou presenteren. Maar al op 11 september moest Rees-Mogg toegeven dat dit initiatief werd gestaakt. De ERG had dan wel een 140 pagina’s dik document geschreven, maar het bleek dat zelfs de leden van deze extreme flank binnen de Tories (conservatieven, libertairen en nationalisten) geen consensus konden bereiken over wat de ideale Brexit inhoudt en hoe dat bereikt zou kunnen worden.
Wel presenteerde Rees-Mogg een prognose waarin Brexit een extra triljoen zou opleveren op een termijn van vijftien jaar. Hij baseert zich daarbij op een analyse die werd uitgevoerd door Professor Patrick Minford van de Economists for Free Trade (voorheen ‘Economists for Brexit‘). Dit is een denk-tank van economen met –jawel- vooraanstaande Brexiteers als adviseurs. De analyse van de EFT heeft precies één dag stand gehouden. Het blijkt dat Minford allerlei onrealistisch positieve aannames doet, in het bijzonder over de hoeveel handel met de EU na Brexit en over de lage prijzen van geïmporteerd voedsel. Hier de kritiek van Phillip Hammond en hier die van de kritiek van Sam Lowe op de analyse van Minford.
Alternatief plan
Op 12 september presenteerde de ERG een ander deel van hun alternatieve Brexit-plan: een vermeende oplossing voor de Ierse grens, maar de betrokken politici konden maar niet concreet worden wat die oplossing dan inhield. Iets met nieuwe technologie en gps, iets met custom checks in fabrieken en gedeelde VAT systemen met de EU, en dat was het. Ondanks de grote woorden was binnen een dag duidelijk dat het plan geen nieuwe elementen bevatte.
De gebeurtenissen tussen 14 augustus en 17 september laten zien hoe diep de kloof binnen de conservatieven geslagen is. Er zijn Remain-Tories zoals Anna Soubry en Michael Heseltine. Er zijn Tories die aanvankelijk Remain steunden, maar nu de transitie zo ordelijk mogelijk en met minimale schade voor het VK willen laten verlopen. Phillip Hammond zit in dit kamp. Dan zijn er de Brexiteers die beweren dat je een goede deal met Europa kunt forceren door je knalhard op te stellen. Minister Liam Fox en de recent afgetreden minister van Buitenlandse zaken Johnson zitten in dit kamp. En dan heb je de ERG, die zich op het standpunt lijkt te stellen dat een Brexit zonder deal beter is voor het VK.
De deadline voor het bereiken van een akkoord is het EU topoverleg op 18 oktober (met wellicht wat speling tot november). Hoe concreter May moet worden, hoe dieper de kloof zal worden. Dit proces begon een jaar geleden.
Vaagheden en gemeenplaatsen
Tot de EU-vergadering van 22 September 2017 in Florence hield May de rijen gesloten met vaagheden en gemeenplaatsen. Maar toen zij voor het eerst enigszins concreet werd over haar plannen voor Brexit, kwamen direct de eerste tekenen van interne problemen binnen het Brexit-kamp. Boris Johnson (nota bene toen nog minister van Buitenlandse Zaken) en Nigel Farage spraken van het “verraad van Brexit”. Cummings, hoofd van de Vote.Leave-campagne opinieerde dat de “ramp nu compleet was”.
Op 23 mei 2018 schreef Cummings op zijn persoonlijke blog een open brief aan Tory-MP’s en hun donoren. Hierin legt hij de verantwoordelijkheid voor het falen van Brexit volledig bij Her Majesty’s Government. Cummings stelt dat HMG, na “bogus legal advice” heeft besloten om Artikel 50 te effectueren zonder eerst een deal te onderhandelen met Europa. Daardoor kon de regering onder druk gezet worden over de Ierse grens. Volgens Cummings heeft iedereen heeft het fout gedaan, behalve Cummings zelf.
Brexit-propagandist van het eerste uur, Daniel Hannan, schreef dat Labour de uitslag van het referendum weliswaar geaccepteerd heeft, maar compleet verkeerd geïnterpreteerd. Labour probeert, volledig ten onrechte volgens Hannan, een Customs Union akkoord te bereiken, en de onderhandelingen dreigen nu te mislukken door Labour en Remainers. Het stoort Hannan vaak dat de Leavers verantwoordelijk zouden worden gehouden voor de chaos die ontstaan is en dat Leavers de problemen moeten oplossen. Verantwoordelijk voor Brexit zijn we allemaal, zo sluit Hannan af.
Onderhandelingspositie ondermijnd
‘Remainers are campaining against Britain‘ stelt notoire Leave-journaliste Julia Hartley-Brewer in een vraaggesprek met Lord Andrew Adonis. Haar overtuiging is dat, door te wijzen op problemen die door Brexit zouden ontstaan, de onderhandelingspositie van het VK wordt ondermijnd. Toen Mark Carney met zijn prognose kwam voor de gevolgen van een no-deal, stelde Ian Duncan Smith: “Dat Mark Carney waarschuwt voor een no-deal als de oorzaak van een crashende Pond is betreurenswaardig en speelt Remainers in de kaart.” En toen Phillip Hammond waarschuwde voor de extra lening van 80 miljard per jaar tot 2033, riepen harde Leavers op tot zijn ontslag, probeerde May zijn prognose als “work in progress” weg te moffelen en stelde Liam Fox dat de statements “hard to swallow” zijn.
In de “kritiek-geven-is-Brexit-ondermijnen”-categorie vallen ook de opvallende wrijvingen tussen de conservatieven en het Britse bedrijfsleven. Tot twee jaar geleden waren de conservatives dé partij voor bedrijven. Nu laten prominente Brexiteers regelmatig weten dat kritiek op Brexit, of analyses van de mogelijke gevolgen daarvan, zeer onwelkom zijn. Warenhuis John Lewis zag 99 procent van haar winst verdampen en voert Brexit op als een van de oorzaken hiervoor. In reactie hierop stelde Raab botweg dat bedrijven die slecht presteren zich niet moeten verschuilen achter Brexit. In reactie op de aanhoudende stroom van waarschuwingen van bedrijven stelt Jeremy Hunt dat het “volledig onjuist” is dat bedrijven de positie van May ondermijnen. Ook Liam Fox stelt dat bedrijven, door waarschuwingen af te geven, de onderhandelingspositie van het VK ondermijnen. Bernard Jenkin beschuldigde de directeur van Jaguar-Landrover van bangmakerij en stelde dat het allemaal was verzonnen. Een gepikeerde Boris Johnson liet zich zelfs een “Fuck Business” ontvallen naar aanleiding van de Airbus-waarschuwingen.
Onwelwillendheid van Europa
Een andere mening die vaak langskomt is dat Brexit dreigt te mislukken door de onwelwillendheid van Europa. Liam Fox stelde op 6 augustus dat de kans op een no-deal Brexit zestig procent is en dat dit te wijten is aan Europese starheid. Europese kiezers zouden hun regeringen daarop afrekenen, denkt Fox. Jeremy Hunt stelt een no-deal Brexit per ongeluk zou kunnen plaatsvinden en roept de EU op om dat te voorkomen. Als Brexit zou uit lopen op een no-deal, dan zal dat leiding tot een splijting van het VK en de EU. De Britse bevolking zal de EU verantwoordelijk houden voor deze mislukking, denkt Hunt. Een andere veelgehoorde opinie is dat Europa het VK wil straffen voor het referendum. Brexiteer Bernhard Jenkins stelt zonder enige terughoudendheid dat de EU Brexit saboteert om een voorbeeld te stellen en in dit filmpje zie hoe ook Hartley-Brewer deze positie verwoordt.
Deze stelling is niet heel overtuigend. Na Brexit heeft de EU een scala aan mogelijke regelingen voorgelegd aan de regering May. Al deze voorbeelden zijn volledig consistent met regelingen die al getroffen zijn met andere landen waarbij de opbrengsten en de verantwoordelijkheden samen toe-, of afnemen. Het VK kan gewoon kiezen uit het scala van mogelijkheden. Maar de EU zal niet toestaan dat het VK de krenten uit de pap trekt.
Gewapende revolutie
Nigel Farage spreekt continu van sabotage en verraad. Hij legt de verantwoordelijkheid voor de “Brexit shambles” volledig bij de Tories. Theresa May noemt hij “Theresa the appeaser.” Dit is een nogal brute vergelijking. Niet alleen vergelijkt hij May expliciet met Chamberlain, maar ook de EU met de Nazi’s. Farage heeft herhaaldelijk gesteld dat de Tories feitelijk Remainers zijn, die hun partijbelang en hun politieke carrière boven de wil van het volk te plaatsen.
Echt grimmig wordt het als Farage spreekt over het vooruitzicht dat Brexit gewoon niet doorgaat. Als dat gebeurt, dan zal er een constitutionele crisis ontstaan met wellicht een gewapende strijd. Zelf zal hij dan naar zijn jachtgeweer grijpen. Zijn vriend Steven Bannon heeft zelfs al opgeroepen tot een gewapende revolutie om Brexit veilig te stellen.
Op de persconferentie van de ERG over de Ierse grens was in de achtergrond een schilderij geplaatst met de tafereel uit de Eerste Wereldoorlog, waarbij Britse soldaten klaarstaan om, gezegend door God en Jezus, het gevecht aan te gaan met de Duitse troepen. Het Department for Trade kondigde aan de een Spitfire zou worden gerestaureerd en dan om de wereld zou worden gestuurd om te werven voor handel. Ook werd aangekondigd dat het VK een eigen variant van het Galileo systeem zal ontwikkelen en zich zal voorbereiden op een mogelijke ruimteoorlog.
Vijanden van het volk
Dat is geen toeval. Het taalgebruik en beeldmateriaal van Leavers zit vol verwijzingen naar oorlog, geweld, wapens, vijanden en verraad, ruimteoorlog. Hierboven zagen we al annexatie, bomvest, sabotage en in het eerste deel zagen we al hoe rechters werden beschreven als vijanden van het volk. Laten we dat eens nader beschouwen.
Direct na de Artikel 50-procedure (29 Maart 2017) formeerde Theresa May een “war cabinet”. Vlak daarna, op 3 april 2017, spraken twee vooraanstaande conservatieven zonder terughoudendheid over een mogelijke oorlog met mede NATO-lid Spanje over Gibraltar. De spanningen werden aangezwengeld door de minister van defensie, Michael Fallon. Hij stelde dat het VK “all the way” zou gaan om het recht van Gibraltar en haar inwoners te beschermen om deel uit te maken van het VK.
Meteen daarna maakte oud-leider van de conservatieven Michael Howard het nog bonter. In een interview wees hij op de overeenkomsten tussen Gibraltar nu en de Falklands vijfendertig jaar eerder. Toen had een andere vrouwelijke premier getoond dat het VK alles doet om haar burgers te beschermen, ook al leven die op een ver eiland. Het VK was toen opgestaan tegen een Spaanssprekend land. En de huidige vrouwelijke prime-minister zou, ongetwijfeld, dezelfde daadkracht tonen.
In maart 2018 beschuldigde Rees-Mogg de EU van een “act of aggression” over de Backstop-optie. De reactie van Johnson is dus geen incidentele slip of the tongue, maar een systematische verdachtmaking dat Europa niet probeer de vrede in Ierland te bewaren, maar in feite probeert Noord Ierland te annexeren.
Vervolgd wegens verraad
Helemaal bont maakte de voormalige tweede man van UKIP het. David Bannerman haalde de pers door te stellen dat de Britse wet rond hoogverraad, de Treason Act, moet worden aangepast zodat “extreme remainers” vervolgd kunnen worden voor verraad.
Ten slotte noem ik nogmaals Danial Hannan. In een artikel in The Sun suggereerde hij dat de EU de keuze van de Britten om de EU te verlaten wel eens kon beschouwen als een “act of aggression” en in reactie daarop zich wel eens vijandig zou gaan gedragen. Het artikel toont plaatjes van vechtende Europese en Britse soldaten.
Conclusie
Brexit faalt. Niet alleen remainers als ik vinden dat, maar ook de Brexiteers zelf zien hun pet-project stranden. Daarbij nemen ze nooit verantwoordelijkheid voor het dreigende fiasco. Eerder proberen ze de verantwoordelijkheid te leggen bij andere Brexiteers, of bij remainers, bij Europa en bij de grote bedrijven.
Bovendien wordt de suggestie gewekt dat niet Brexit intrinsiek problematisch is, maar dat die wordt tegengewerkt door anti-democratische krachten en vijanden van het volk en van het VK.
Deze retoriek gaat vaak gepaard met gewelds-, en oorlogsmetaforen. Vijanden, verraad, wapens, strijd, eer, aanvallen en daden van agressie. Deze metaforen zijn sterk emotief. Dit garandeert een continue aandacht van de media en werkt waarschijnlijk wervend bij een bepaalde groep kiezers.
Maar als er een plan moet worden gemaakt als er een strategie moet worden bedacht, als er een analyse moet worden uitgevoerd… dan is er niets.
Dit is het achtste deel van de Brexit-kronieken. Lees ook delen één, twee, drie, vier, vijf, zes en zeven.
Fysicus Marco de Baar is hoofd van het kernfusieonderzoek in DIFFER, het Nederlandse instituut voor fundamenteel energieonderzoek. Als liberaal is hij voor de volledige ontplooiing van het individu, inclusief een rijke intellectuele en culturele ontwikkeling. Hij kan niet accepteren dat de VVD de anti-intellectuelen en de cultuurbarbaren van de PVV gedoogt. Lees zijn blog over Wetenschap en Wetenschapsbeoefening.
Marco de Baar, 19.09.2018 @ 08:44
RSS