De Brexit-kronieken (7): fractiediscipline
Marco de Baar
Bijna twee jaar geleden gingen de Britten naar de stembus, en kozen met een kleine meerderheid voor de Brexit. In deze serie bekijk ik de Brexit van verschillende kanten. In deel één legde ik uit hoe, in een mislukte poging de macht naar zich toe te trekken, Theresa May feitelijk haar mandaat verloor en is aangewezen op iedere stem. In deel zes beschreef ik hoe op 6 juli May haar Chequers-deal er door ramde en triomfantelijk stelde dat de kabinets-, en fractiediscipline was hersteld waarna binnen twee dagen de poep in het rond vloog.
Vandaag bekijken we een speciale rol in het Britse politieke spel, de party whip.
In de parlementen van het VK wordt de fractiediscipline gemanaged door de whips. Iedere partij heeft whips in het Lagerhuis (Commons) en het Hogerhuis (Lords). De whips zijn verantwoordelijk voor het reilen en zeilen van de fracties. Zij zien er op toe dat fractieleden verschijnen en stemmen volgens instructie. Als dit bekend klinkt… Inderdaad: Frank Underwood in ‘House of Cards‘ is een whip.
Represailles
De instructies komen in drie verschillende gradaties. De one-line whip is een verduidelijking van het partijstandpunt, maar het staat fractieleden vrij om hiervan in afwijking te stemmen. De two-line whip wordt ingezet als de fractieleden moeten verschijnen bij de stemming en, bij voorkeur, stemmen zoals is aangegeven door de whip, maar afwijkend stemgedrag levert geen represailles op.
Dat is anders bij de three-line whip. Dit is een instructie aan de fractieleden om te verschijnen en te stemmen volgens het partijstandpunt. Stemgedrag dat afwijkt van het partijstandpunt zal leiden tot represailles en kan er zelfs toe leiden dat een kamerlid uit de fractie wordt gezet en als onafhankelijk kamerlid verder moet. De three-line whip wordt door de regeringspartijen ingezet om het kabinetsbeleid veilig te stellen, en door de oppositiepartijen om, op belangrijke of kritische dossiers, het kabinet onder druk te zetten.
Een andere verantwoordelijkheid van de whips is om het systeem van pairing te managen. Ook leden van de Commons en Lords moeten met zwangerschaps-, of ziekteverlof kunnen gaan. Daartoe worden er paren van MPs met tegengestelde opinies gekoppeld. Is een lid van een paar niet aanwezig voor stemming wegens ziekte of zwangerschap, dan verschijnt het andere lid ook niet.
Schaamteloze behandeling
Julian Smith wees voor de stemming op 20 juni over de withdrawal bill en de “meaningful vote” enkele pairing-voorstellen af, met als gevolg dat de zieke Naz Shah (Labour) en de hoogzwangere Laura Pidcock (Labour) en Jo Swinson (Liberal Democrats) in het Lagerhuis verschenen voor de stemming.
De behandeling van Shah was werkelijk schaamteloos. Shah lag in het ziekenhuis en kreeg morfine voor een zenuwaandoening. Voor de stemming moest ze het ziekenhuis verlaten. De Labour whip had met haar afgesproken dat ze in de auto mocht blijven en dat haar stem op de parkeerplaats mocht worden afgegeven. De Conservative whip echter heeft geëist dat Shah aanwezig moest zijn bij het hele debat. Ze werd, knikkebollend van de morfine, met kotsemmer en in haar de pyjama, in een rolstoel het Lagerhuis in geduwd.
De ‘leader of the house of commons‘, de conservatieve Andrea Leadsom, sprak zich toen uit over de onwenselijkheid van deze situatie en gaf -zoals enkel conservatieven dat kunnen- hooghartig Labour de schuld.
Slopersamendement
Met deze introductie ben je klaar voor een verslag van een van de grootste kluchten uit de politieke geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk, met een hoofdrol voor de whips.
Binnen twee dagen na de aankondiging dat de Chequers-deal was bereikt en de kabinets- en fractiediscipline waren hersteld, verloor May twee belangrijke leden van haar kabinet. Tevens dreigde de European Research Group (ERG) met een vote of no confidence als vier amendementen niet zouden worden geaccepteerd.
Drie van de vier ERG-amendementen waren niet controversieel, maar het vierde amendement over wederzijdse belastingheffing, ingediend door Priti Patel, werd door velen gezien als een slopersamendement. Het enige doel van dit amendement was om de Chequers-deal zo te mutileren dat de EU met zekerheid een deal zou afwijzen.
Spaak in het wiel
De vier amendementen waar het om ging werden besproken op 16 juli. Laat ik me de uitkomst beginnen: het slopersamendement is aangenomen, met een minimale meerderheid van drie stemmen.
Een aantal conservatieven vond de Chequers-deal een acceptabele start van de onderhandelingen met Europa. Zij herkenden het amendement van Patel voor wat het was: een spaak in het wiel en verklaarden voor de stemming het originele voorstel van May te steunen.
De conservatieve chief-whip, Julian Smith, verzuimde om een three-line whip in te zetten om de ERG tot fractiediscipline te dwingen. Daarentegen heeft hij aan de andere fractieleden uitgelegd dat afwijzen van het amendement zou leiden tot de 1922-procedure tegen May en wellicht tot een kabinetscrisis met nieuwe verkiezingen. Smith heeft zijn positie en invloed dus aangewend tegen de ondersteuners van het oorspronkelijke kabinetsbeleid. Dit is in de geschiedenis van de politiek van het VK een unicum.
Desondanks stemden veertien conservatieven tegen het amendement Patel. Anna Soubry, een van de uitgesproken remainers in de conservatieve fractie, stelt dat zonder de interventie van de whip het aantal conservatieve tegenstemmers veel groter zou zijn geweest. Als ze gelijk heeft, dan heeft de afweging van de whip enorme gevolgen voor de economische en politieke toekomst van het VK.
Oren hangen
De whip van de Liberal Democrats, Alistair Carmichael blonk ook uit. Hij had de stemverhoudingen compleet verkeerd ingeschat en lijstrekker Vince Cable en vooraanstaand fractielid Tim Farron toegestaan afwezig te zijn tijdens het debat op 16 juli. Sir Vince was op een vergadering buiten het parlement en tweette driftig over hoe May de oren liet hangen naar de ERG. Farron was op een discussieavond in een gat met iets meer dan negenduizend inwoners om uit te leggen hoe hij zijn geloof (hij is een evangelische christen) combineert met een seculiere en liberale politiek. Met deze twee stemmen zou de marge al verminderd zijn tot slechts één stem.
De Labour whip had een steminstructie afgegeven tegen het amendement. Drie Labour MP’s hebben toch voor het amendement gestemd. Het betreft Kate Hoey, Frank Field en Graham Stringer
Direct op 17 juli werd opgeroepen om korte metten te maken met deze Labour MP’s. In het bijzonder Hoey roept al jaren veel frustratie op door haar pro-Brexit-positie en haar optredens met harde Brexiteers zoals Nigel Farage. De lokale Labour-afdeling Vauxhall heeft unaniem een vote of no confidence voor Hoey afgegeven. Het is nu aan de chief whip van Labour om dit om te zetten in een withdrawal of the whip.
Boze opzet
Maar de problemen met de whips worden pas echt dramatisch op 17 juli, als een amendement op de “trade bill” wordt besproken. Remainers binnen de conservatieve tak probeerden met dit amendement te garanderen dat, indien er geen speciale deal was bereikt met de EU op 21 januari 2019, het VK dan automatisch zou toetreden tot de Customs Union.
Wederom speelde de conservatieve whip een belangrijke rol: hij verbrak in het geniep de pairing-afspraken. Liberale Democraat Jo Swinson, ondertussen bevallen en met ouderschapsverlof, herkende dat haar paired conservatieve MP, Brandon Lewis wel verscheen op de stemming.
Swinsons tweets hierover sloegen in als een bom. Leadsom gaf direct na het incident de officiële lezing: Aangezien het was misgegaan bij slechts één pair van de vijf, kon je concluderen dat het een vergissing was. Er was geen boze opzet in het spel. Het betrof een zeer onfortuinlijke vergissing. Het had nooit mogen gebeuren, en het zal ook nooit meer gebeuren. Het incident had geen belang voor de uitslag en daarom zag Leadsom geen reden tot verdere actie.
Op 19 juli echter publiceerde The Times al dat Smith wel degelijk had gepoogd meerdere pairs te verbreken. Alleen Brandon Lewis was ingegaan op de instructie van Smith. Op Twitter brak een shitstorm los. Wes Steering verwoordde de frustratie van de oppositie. Andrea Leadsom probeerde hem nog hooghartig terecht te wijzen – zoals enkel conservatieven dat kunnen – maar de Conservatives, en in het bijzonder Brandon Lewis en Julian Smith hebben hun relatie met de oppositiepartijen beschadigd.
Gedrocht
Direct na haar marginale winst heeft May haar parlement op vakantie gestuurd. Ze ging op tour in binnen-, en buitenland om te werven voor haar Brexit-positie. Tevergeefs. Binnen elf dagen, op 27 juli, schoot Michael Barnier het Chequers-voorstel brandend neer. In zijn verklaring stelde hij, met een knipoog naar de sovereigniteitclaims van de Brexiteers: “The EU cannot and will not delegate the administration of its customs policy, rules, VAT, excises and duty collection to a non-member.”
May heeft gepoogd om een gedrocht van een voorstel te maken dat voor alle partijen net acceptabel zou zijn. Tijdens de Chequers-bijeenkomst heeft ze gepoogd om haar gespleten fractie dit voorstel door strot te duwen. Het amendement Patel maakte het Chequers-voorstel echter onacceptabel voor de EU.
Meer dan twee jaar hebben de conservatieven er over gedaan om een voorstel te formuleren. Binnen drie weken is dat voorstel door de ERG om zeep geholpen. Een hoofdrol hierbij is weggelegd voor de whips. Door bewuste beslissingen (Conservatives), of door verkeerde inschattingen van het stemgedrag (LibDems) of door veel te lang wachten met optreden tegen de Leavers in de fractie (Labour) is er een marginale meerderheid geconstrueerd voor een amendement waar geen meerderheid voor bestaat en dat het onder normale condities het nooit zou halen.
Vlammend betoog
Het is VK is het vliegtuig uitgeduwd nadat het valscherm is doorgesneden. Een daad van politiek vandalisme zonder weerga. Tijdens de stemming op 16 juli hield Soubry een vlammend betoog, met de retorische vraag: Who runs the country? Theresa or Jacob? Van de week werd bekend dat Rees-Mogg op de aanstaande jaarlijkse conferentie van de Conservatives zelf een voorstel zal indienen om Europa voor het blok te zetten en een trade-deal af dwingen waarbij Europa haar eisen over de Ierse binnengrens moet laten vallen. Daarmee is de vraag van Soubry beantwoord.
De EU is in een positie gemanoeuvreerd waarin het afwijzen van de deal de enige mogelijkheid is en er is feitelijk geen tijd meer om de schade te herstellen.
Fysicus Marco de Baar is hoofd van het kernfusieonderzoek in DIFFER, het Nederlandse instituut voor fundamenteel energieonderzoek. Als liberaal is hij voor de volledige ontplooiing van het individu, inclusief een rijke intellectuele en culturele ontwikkeling. Hij kan niet accepteren dat de VVD de anti-intellectuelen en de cultuurbarbaren van de PVV gedoogt. Lees zijn blog over Wetenschap en Wetenschapsbeoefening.
Marco de Baar, 16.08.2018 @ 09:34
RSS