Censuur in de wetenschap: blaffen tegen de verkeerde boom
Marco de Baar en Remco Breuker
Scène uit Envol van Carlos Chapman.
Twee weken geleden twitterde VVD-kamerlid Judith Tielen triomfantelijk dat haar motie tegen academische zelfcensuur was aangenomen, met steun van VVD, FvD, SP, PVV, PvdD, SGP, 50Plus, DENK en het CDA.
Dit was niet de eerste motie die dit beoogde te doen. Laten we even kort de historische feiten op een rijtje zetten. Eer jaar geleden diende Pieter Duisenberg een soortgelijke motie in. De onderbouwing, op de The Post Online nota bene, bestond uit twee artikelen van sociaal-psychologen en de anekdotes van een politicus die geen promotor kon vinden (Martin Bosma). Ten slotte voerde Duisenberg een anonieme “vriend” op die een goed voorstel had geschreven, maar geen persoonlijke beurs kreeg, volgens Duisenberg vanwege diens politieke oriëntatie. Geen bewijs, slechts anekdotes en verdachtmakingen.
Onafhankelijke positie
In reactie op het Kamerdebat heeft de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) een onderzoek gedaan naar censuur en zelfcensuur. Volgens de KNAW vindt er geen structurele zelfcensuur plaats, maar zij plaatst een kanttekening tegen de mogelijk negatieve effecten van valorisatie op de onafhankelijke positie van de wetenschap.
De wetenschap heeft zich keurig gedragen in dezen. De (polemisch geuite) zorgen uit de politiek werden serieus genomen en er is een rapport gekomen. Maar waarom dan dient de VVD opnieuw een motie in over zelfcensuur, ondanks het recente rapport van de KNAW? Waarom lijkt de VVD overtuigd van de aanwezigheid van zelfcensuur bij de universiteiten? De tekst van de motie is nogal dun, dus we vroegen het vertwijfeld via Twitter aan Judith Tielen zelf.
Zij verwees naar een artikel in Vrij Nederland met de nogal beangstigende titel: ‘Hoe zelfcensuur het academisch debat op de helling zet’ van Thijs Broer. Als de VVD een studie van de KNAW naast zich neerlegt en een artikel in VN belangwekker vindt, dan moet er wel heel overtuigende gevallen aangevoerd worden. Nou, laten we die gevallen dan maar eens op een rij zetten. Hieronder staan de voorvallen genoemd zoals Broer ze vermeldt in het VN-artikel.
Spreken onmogelijk gemaakt
1) Sirma Bilge wordt het spreken onmogelijk gemaakt tijdens haar voordracht in het Amsterdam Research Center for Gender and Sexuality aan de UvA op 15 december vorig jaar. Dit was een academisch debat in Nederland.
2) Harry Verbon schrijft een dwarse opinie over #MeToo in Univers, het universiteitsblad van Tilburg University. Dit betreft geen academisch debat. Het geval vindt wel binnen de context van een Nederlandse Universiteit als werkgever en opleidingsinstituut plaats
3) Het college van bestuur van de Rietveld Academie annuleerde een presentatie van het kunstkritiekplatform Kirac nadat studenten hadden opgeroepen voor een boycot wegens nogal nare opmerkingen (o.m. over lesbische snollen en het opzoeken van de grenzen van bezoedeling). Dit voorval vond wel aan een Nederlands opleidingsinstituut plaats. Maar de annulering heeft niets met zelfcensuur in een academisch debat te maken.
4) Matt Ridley was gevraagd om als keynote speaker bij de opening van het academische jaar van Wageningen University te spreken. Een groep, waaronder elf hoogleraren, schrijft een brief aan het College van Bestuur van de universiteit dat dit een onverstandige keuze is. Dit betreft geen academisch debat, maar wel een academische plechtigheid georganiseerd door een Nederlandse universiteit.
5) Thierry Baudet was op 22 september 2017 uitgenodigd door de studievereniging HSVL, om een carrièrematig verhaal te vertellen, bedoeld om studenten geschiedenis te laten zien wat je zoal met deze opleiding kunt doen. De bijeenkomst is verstoord door enkele docenten die “zaten te gniffelen” en “de lezing onderbraken.” Dit was dus wederom geen academisch debat. De lezing werd door een studentenvereniging georganiseerd en niet door de universiteit Leiden. Hoe dan ook, het voorval is besproken in de faculteitsraad die het gedrag van de docenten afkeurt. Ook de Leidse rector, Carel Stolker, sprak zijn afkeuring uit.
Vietnamese loempia’s
Daarna volgen voorbeelden over een cowboy- en indianenfeest in Tivoli, een tequila- en sombreroparty door studenten aan het Bowdoin College in Maine, yogalessen aan de universiteit van Ottawa, een “Rond de Wereld in Tachtig Dagen”-feest in Cambridge en Vietnamese loempia’s en de sushi in de kantine van het Oberlin College in Ohio. Allemaal zaken die echt niets te maken hebben met het academisch debat.
In slechts twee gevallen wordt geclaimd dat een spreker wordt uitgesloten van een academisch debat of (vooruit, we zijn de beroerdste niet) een academische plechtigheid in Nederland. Dit betreft de gevallen Sirma Bilge aan de UvA en het geval Matt Riddley aan de WUR.
Laten we die gevallen eens nader bekijken.
Zwarte vrouw
Volgens de schrijver van het VN-artikel werd Bilge het woord ontnomen omdat actievoerders aan de UvA vonden dat een zwarte vrouw over white-washing had moeten praten, en niet de Turkse Bilge. Bent u ook benieuwd wat Bilge er zelf van vond? Marco de Baar benaderde haar via Twitter, en ze antwoorde per kerende tweet.
Volgens Bilge was de actie niet tegen haar gericht, maar eisten de actievoerders een zwarte spreekster naast Bilge. Bilge was het met de actievoerders eens en zegt zelfs dat ze dit van tevoren ook had aangegeven bij de organisatie. Ze schrijft dat als ze een volgende keer zal spreken over dit thema, participatie van een lokale zwarte vrouw in het debat een voorwaarde zal zijn voor haar medewerking.
Er is dus volgens Bilge zelf geen sprake van (zelf)censuur. Een paar dagen later barstte de bom, en sprak Bilge haar frustratie uit over het feit dat ze werd misbruikt voor wat zij ervaart als “right wing bashing of identity politics and attacks on freedom of speech on University campuses.” Het bleek dat Broer niet eens de moeite had genomen om Bilge te vragen wat haar ervaringen waren en hij moest zijn excuses aanbieden aan Bilge “for giving the wrong impression.”
Oudewijvenpraat
Dan Ridley. Broer citeert de laatste regel van de open brief waarin de wetenschappers van de WUR stellen dat de keuze van Ridley botst met hun ‘interpretatie van goede wetenschap, de ernst van de milieuproblemen of van ‘optimisme’’, verwijzend naar de optimistische kijk die Ridley heeft op de klimaatopwarming.
Ridley is gepromoveerd als zoöloog. Hij schrijft populairwetenschappelijke boeken over brede thema’s (van darwinisme tot economie). Hij is een lid van the House of Lords. Hij is conservatief, libertair en prominent Brexiteer.
Relevanter hier is echter dat Ridley deel uitmaakt van klimaatsceptische denktanks. Hij wordt daarvoor betaald door de fossiele brandstofindustrie, en zijn familie bezit de grond waarop kolenmijnen worden geëxploiteerd, en ook daar wordt hij niet slechter van. Als journalist heeft hij veel over de vermeend positieve kanten van de klimaatverandering geschreven. Ridley representeert de klimaatwetenschappelijke bevindingen vaak niet naar behoren. Zijn opinies zijn nooit gebaseerd op nieuwe metingen, data-analyse of model-evaluatie, maar gewoon oudewijvenpraat.
Paneldiscussie
Een petitie werd gericht aan het College van Bestuur van Wageningen om het besluit te herzien om Ridley op te voeren als spreker. De ondertekenaars geven aan dat Ridley de stand van het veld niet goed beschrijft, en dat hij daarom ongeschikt is om een podium te krijgen zonder kans voor discussie bij de opening.
De ondertekenaars geven aan wel met Ridley in debat te willen in de vorm van een paneldiscussie. En dit ondanks het feit dat vooraanstaande klimaatwetenschappers al herhaaldelijk hebben gereflecteerd op Ridleys ideeën, zoals hier, hier, en hier. Wederom is er geen sprake van (zelf)censuur.
Het overzicht hierboven is glashelder. Er worden in totaal dertien gebeurtenissen genoemd. Vijf gebeurtenissen daarvan vonden buiten Nederland plaats. Het overgrote deel, elf gebeurtenissen, hebben (ondanks de titel van het stuk) werkelijk niets te maken met een academisch debat, maar met opinies en politieke activiteiten. Negen evenementen hebben zelfs niets met een universiteit te maken. Onze conclusie is: Broer heeft zijn uiterste best gedaan, maar hij presenteert werkelijk niet één voorbeeld van zelfcensuur in het academische debat.
Betere voorbeelden
Is dit lijstje van vermeende zelfcensuur compleet? Of zijn dit wellicht de duidelijkste voorbeelden? En zo niet, waarom selecteert Broer juist deze gevallen?
Laten we met de eerste en de tweede vraag beginnen: Nee. Het lijstje is niet compleet en dit zijn niet de sterkste gevallen.
Om wat voorbeelden te geven: Broer had het ook over de webpagina van Yernaz Ramautarsing kunnen hebben, of over de voortdurende en radicale pogingen om Michael Mann het leven en werken onmogelijk te maken. Hij had het kunnen hebben over hoe conservatieve denktanks systematisch misinformatie verspreiden en verwarring scheppen, in de VS en in Nederland. Hij had zich ook kunnen verdiepen in hoe Trump direct poogt in te grijpen in de wetenschapsbeoefening in de US. Hij had het ook kunnen hebben over de rabiate oproep van PVV-Kamerlid Harm Beertema om hoogleraar Frissen te ontslaan. Of over de nog rabiatere open brief van Beertema die een paar hoogleraren feitelijk de wacht aanzegt omdat ze een petitie ondertekenden. Wat te denken van de pogingen van misbruik van het LOWI voor rechts-radicale hang-ups? En zo kunnen we uren doorgaan. Remco Breuker kan zelfs nog wat voorbeelden uit eigen ervaring geven, voorbeelden die niet passen in het links/rechts-frame.
Schijnwerkelijkheid
Maar Broer vindt de potsierlijke gebeurtenissen rond de ‘culturele toe-eigening van loempia’s’ blijkbaar allemaal relevanter en representatiever. Hij laat zich daarbij sterk leiden door het boek ‘What happened to our universities?’ van Frank Furedi. Furedi heeft de overtuiging dat we vanuit angst proberen risico’s en nare ervaringen te vermijden. Hiervoor worden allerhande safe-zones in het leven geroepen, waar de student niet blootgesteld mag worden aan nare zaken. Dit is een direct gevolg van het toepassen van postmoderne concepten. En daar komt-ie: en dat verlamt het debat.
Die overtuiging is leidend in de keuzes van Broer. Zeker in Leiden, waar de rector luid en duidelijk heeft gezegd dat, mits wetenschappelijk verantwoord, alles gezegd moet kunnen worden, is deze constructie van een schijnwerkelijkheid niet op zijn plaats.
Op Twitter stelt Broer ook dat het doel van zijn artikel is om aan te tonen dat links activisme intolerante tendensen heeft in de academische cultuur.
Linkse bolwerken
Door zich te richten op “links activisme” speelt Broer een wel heel gevaarlijk spel. Naast de intimidatie en obstructie zoals hierboven beschreven, worden universiteiten continu beschreven als linkse bolwerken. Een recent voorbeeld is de Kom in Verzet Tegen je Docent-actie van het Forum voor Democratie en Paul Cliteur.
En dan is er natuurlijk het feitenvrije pamflet over ‘het spook van het cultuurmarxisme’. Feitenvrij? Ja. Feitenvrij! In de dertig jaar dat hij aan verschillende universiteiten en onderzoekscentra gelieerd is, heeft Marco de Baar nog nooit een collega ontmoet die ook maar een beetje lijkt op een cultuurmarxist. En in de even lange tijd dat Remco Breuker rondloopt op de academie heeft hij weleens van anderen gehoord dat er een cultuurmarxist was waargenomen, maar tot directe, empirische observatie heeft dit nooit mogen leiden.
De suggestie dat links activisme leidt tot zelfcensuur, versterkt echter die waanbeelden. Dat berokkent enkel schade.
Beïnvloeding en intimidatie
Terug naar Judith Tielen. Naar aanleiding van onze Twitter-uitwisseling werden wij uitgenodigd om een en ander met haar te bespreken in den Haag. De input van Marco de Baar was in essentie zoals hierboven beschreven: de aangevoerde gevallen zijn absoluut geen basis voor een wet tegen zelfcensuur en de VVD zou er goed aan doen om eens tegen juiste boom te blaffen.
Remco Breuker onderschreef het gevaar van (zelf-)censuur aan de universiteit. Ervaringen hiermee leidden hem al eerder tot dit opiniestuk, waarin hij beschreef hoe afhankelijkheid van externe financiering zijn onderzoek kwetsbaar maakt voor beïnvloeding en intimidatie door sterke partijen zoals consortia van grote bedrijven in Korea en Nederland of zelfs door landen.
Intimidatie en bedreigingen (die kunnen leiden tot censuur en/of zelfcensuur) komen voor, maar als die buiten de parameters vallen van het publieke debat zoals het nu wordt gevoerd langs een – fictieve – links/rechts-as, is daar geen aandacht voor.
Terwijl de politieke interventie en bemoeienissen die wetenschappelijke resultaten kunnen aantasten, echt zijn en inderdaad voorkomen, is het misleidend om ze in zwart/wit of links/rechts termen te zien. De echte situatie is een stukje genuanceerder en lastiger te doorzien. Strakke schemata vangen veel, maar zelden de werkelijkheid. Serieuze aandacht voor deze problematiek, ook vanuit de politiek, is hard nodig, maar Remco Breuker heeft deze vooralsnog – net als die elusieve cultuurmarxisten – nog niet mogen waarnemen.
Vertrouwen in de wetenschap
Het gesprek met Judith Tielen was plezierig. Het was een serieus gesprek waarin er in eerste instantie geluisterd werd naar wat een ieder in te brengen had. Natuurlijk maakt een zwaluw geen zomer, en we zijn nog steeds zeer ontstemd over de basis voor de motie. Maar we hopen dat dit gesprek de kanalen een beetje opent, en dat de VVD wat meer vertrouwen krijgt in de wetenschap, wetenschappers en het wetenschappelijk bedrijf in Nederland.
De wetenschap verdient dat vertrouwen en Nederland verdient door dat vertrouwen.
Fysicus Marco de Baar is hoofd van het kernfusieonderzoek in DIFFER, het Nederlandse instituut voor fundamenteel energieonderzoek. Remco Breuker is hoogleraar Koreastudies aan de Universiteit Leiden.
Marco de Baar, Remco Breuker, 06.07.2018 @ 08:57
RSS