Brokkenpiloot Shinzo Abe bracht Japan stabiliteit
Anoma van der Veere
De Japanse Minister-President Shinzo Abe treedt af om gezondheidsredenen. Met nog een jaar te gaan was hij de langstzittende premier in het naoorlogse Japan. Dit is groot nieuws, want hij vertrekt midden in een opleving van het coronavirus en laat zijn ‘kindje’, de Tokyo 2020 Olympische Spelen, aan zich voorbijgaan.
Abe komt uit een politieke dynastie. Hij is de achterneef van Eisaku Sato, de langstzittende naoorlogse premier voordat Abe dit record verbrak. Zijn grootvader Nobusuke Kishi, een oorlogsmisdadiger, was in de jaren 50 premier. Van hem heeft Abe de droom geërfd om weg te stappen van een pacifistisch Japan dat onder druk staat van de Verenigde Staten en van grondwetsartikel 9, de ‘vredes-clausule’. Met zijn vertrek is duidelijk geworden dat ook Abe deze droom geen werkelijkheid heeft kunnen maken, al is hij ver gekomen door middel van een ‘herinterpretatie’ van de Japanse grondwet.
Het is niet zeker of zijn gezondheid de enige reden is dat hij zich terugtrekt. Abe wordt beschuldigd van het vervalsen van officiële documenten en van mogelijke betrokkenheid bij het breken van verkiezingswetten. De voormalige Minister van Justitie, die hij zelf gekozen had, staat op dit moment terecht in Tokio, en de timing van Abes aftreden heeft daarom bij een hoop opiniemakers verdenkingen opgewekt. Op Twitter is de hashtag ‘aftreden en arrestatie horen bij elkaar’ al de hele dag trending.
Politiek vacuüm
Daarbij zijn er zorgen over wie hem gaat opvolgen. Een van de grootste problemen als gevolg van zijn plotselinge aftreden is dat er een klein politiek vacuüm is ontstaan. Abe is namelijk vergeten iemand aan te wijzen voor deze rol. Zijn nieuwe opvolger zal dus gekozen worden uit zijn eigen partij, de Liberale Democratische Partij (LDP). Dit is een rechts-conservatieve partij die al sinds de oorlog vrijwel constant aan de macht is geweest, met een uitzondering in de jaren negentig en een korte periode (2009-2012) waarin de Democratische Partij van Japan (DPJ) het land vrijwel exact dezelfde richting invoerde als de LDP.
Abe is acht jaar aan de macht geweest, en laat daarbij een van de langste periodes van politieke stabiliteit achter zich. Hij heeft meermaals geprobeerd de relaties met China te verbeteren en de relatie met de VS stabiel te houden, ondanks de verkiezing van Donald Trump. De relatie met China is weer gespannen vanwege Hong Kong en Abes revisionistische kijk op de geschiedenis en zijn bezoeken aan de Yasukuni-tempel, waar meerdere klasse A oorlogsmisdadigers worden vereerd, hebben niet geholpen.
Daarbij ontving hij gedurende zijn gehele regeerperiode steun van de Nippon Kaigi, een machtige en orthodox-conservatieve groep hooggeplaatste mensen die een revisionistische blik op de Tweede Wereldoorlog hebben. De relatie met Zuid Korea is ook sterk verslechterd door constante schandalen over dwangarbeiders, troostmeisjes en eiland-disputen waaraan politici aan beide zijden maar al te graag meededen.
Weinig vertrouwen
Japan heeft onder Abe één van de langste periodes van economische groei gehad. Dit had Japan te danken aan het beleid dat ook wel bekend staat als ‘Abenomics’: structurele hervormingen, waarbij het makkelijker gemaakt werd om leningen af te sluiten. Hiermee hoopte Abe dat de economie weer zou groeien. Dit is in zekere mate gelukt, tot de huidige pandemie uitbrak. De economie is nu weer in een dieptepunt beland.
De pandemie heeft laten zien hoe fragiel de groei was die onder Abe werd gerealiseerd. Nieuws van zijn gezondheid heeft ook geleid tot beursdalingen, en de Japanse kiezer heeft historisch weinig vertrouwen in economisch herstel. Een regeling in het kader van COVID-19 om de economie te stimuleren, waarbij onder andere elke inwoner van Japan 100,000 yen (840 euro) ontving, zal de tijdelijk gestabiliseerde staatschuld weer doen stijgen, en doet daarmee een van de weinige positieve resultaten in Abes politieke nalatenschap teniet.
Abe genoot veel steun, in opiniepeilingen gaf meer dan de helft van de Japanse bevolking consistent aan vertrouwen in hem te hebben. Door de pandemie is deze publieke steun gekelderd naar 27 procent. Tweeënveertig procent van de bevolking heeft nu geen vertrouwen meer in het beleid van de overheid. Het merendeel van de bevolking gelooft ook niet dat de Olympische Spelen in Tokyo zullen doorgaan. De pandemie heeft de wankele basis van acht jaar Abe verzwakt.
Omkoopschandalen
Desondanks is Abes nalatenschap niet compleet ineengestort. Ondanks de groeiende economische isolatie heeft Japan meerdere vrijhandelsovereenkomsten afgesloten. Relaties in Zuidoost-Azië zijn verbeterd. De relaties met China en de VS zijn nog enigszins intact, al is het twijfelachtig of deze situatie zich voortzet onder een eventuele opvolger.
Over Abe kunnen boeken geschreven worden. Noord-Koreaanse ontvoeringen, herinterpretatie van de grondwet, de gefaalde emancipatie van vrouwen, omkoopschandalen. Toch zal voor de meeste Japanners en politici zijn regeerperiode de geschiedenis ingaan als een succes. Hij bracht een mate van stabiliteit die Japan al lang niet meer had genoten, en heeft het land (tijdelijk) uit een decennialange recessie getrokken.
Het is echter nog niet voorbij. Abe blijft aan de macht tot een opvolger is gekozen. Daarbij is de kans dat hij voor een derde keer terugkomt niet ondenkbaar. Voor nu is het afwachten.
Anoma van der Veere is onderzoeker bij het Leiden Asia Centre aan de Universiteit Leiden. Hij is werkzaam aan de Universiteit van Osaka in Japan en schrijft over internationale samenwerking en openbaar beleid op het gebied van technologie, onderwijs en sport.
Gastschrijver, Japan, 29.08.2020 @ 12:17
RSS