Best kans dat een Europese rechter de PKK van de terroristenlijst knikkert

Fréderike Geerdink

Scène uit Hombre van Antonio Segura en José Ortiz

Het was nogal een omslag voor de advocaten, vertelt de Belgische advocaat Jan Fermon mij, om voor de rechter niet meer te pleiten dat de verdachten toch zulke vreedzame activisten zijn die met terrorisme niets van doen hebben maar juist in te zetten op het systematische en georganiseerde geweld dat door de PKK al jaren wordt gepleegd. Maar het resultaat is ernaar: de PKK is géén terroristische organisatie. De hoogste Belgische rechter heeft gesproken. Fermon stuurde me het vonnis toe, eenenvijftig pagina’s lang. Daar kun je me dus voor wakker maken he, juridische scherpslijperij over internationaal recht. Jammer alleen dat politici deze uitspraak, en een soortgelijke uitspraak over de PKK, totaal negeren.

Waar gaat het om? Om een zaak tegen tweeënveertig verdachten die in 2006 begon. Onder hen waren de bekende Koerdische activisten Adem Uzun en Remzi Kartal, die al jaren in België wonen en werken. Ze zouden leidersposities hebben in de PKK en activiteiten voor de PKK ontplooien, aldus de Belgische aanklager, en dus werd de vervolging op basis van de Belgische terrorismewetgeving in gang gezet.

Het advocatenteam liet zich niet in de luren leggen door het feit dat de PKK al jaren op de Europese lijst van terroristische organisaties staat. Welke organisaties op die lijst terecht komen, is immers een politieke beslissing, geen juridische. Ze pakten het internationaal recht erbij, en dan met name het concept ‘non-international armed conflict’ (niac), en legden dat naast internationale verdragen ter bestrijding van terrorisme. Daaruit bleek: de PKK is een partij in een niac, en partijen die daar in verwikkeld zijn, kunnen voor hun daden in dat conflict niet worden vervolgd voor terrorisme. Je kunt niet én partij in een niac zijn, én een terroristische organisatie.

Militaire doelen

Dat heeft te maken met het oorlogsrecht dat op gewapende conflicten van toepassing is en regelt wat er op het slagveld wel en niet mag. Aanvallen op militaire doelen wel, bijvoorbeeld, en daarbij mogen ook burgers omkomen als zij ‘bijkomende schade’ zijn, maar burgerdoelen zijn verboden. Advocaat Fermon legt uit: ‘Om de strijdende partijen te bewegen zich aan die regels te houden, is het belangrijk dat de daden die toegestaan zijn in een oorlog niet strafrechtelijk vervolgd kunnen worden, en dus ook niet strafbaar zijn volgens terrorismewetgeving. Anders zou er geen enkele stok achter de deur zijn om de oorlogsregels na te leven.’

De belangrijkste critera om een conflict als niac te erkennen, zijn de intensiteit en duur van het conflict en de organisatiegraad van de niet-statelijke strijdende partij; de PKK in dit geval. Het vonnis van de rechtbank gaat uitgebreid op beide punten in. Voor de volledigheid: het vonnis (dat de PKK geen terroristische organsiatie is en de verdachten dus niet vervolgd kunnen worden op basis van de terrorismewetgeving) is van maart 2019 en in cassatie is dat oordeel vorige week definitief bevestigd, dus de uitgeschreven juridische onderbouwing ligt er al een tijdje. Even heel kort en vele rechterlijke zijpaden buiten beschouwing latend: de PKK is opgericht in 1978 en het gewapende conflict begon in 1984 en duurt nog altijd voort met nog altijd doden tot gevolg, en de PKK is strak georganiseerd met een duidelijke hierarchie. Eén plus één is twee.

De Belgische minister van buitenlandse zaken en defensie reageerde razendsnel op de uitspraak. Hij zou zich er niets aan gelegen laten liggen want dit was een juridische uitspraak en vanwege de scheiding der machten hoefde hij daar politiek niets mee, dus zou België de PKK blijven erkennen als terroristische organisatie. Schokkend, vindt advocaat Fermon: ‘Hij beroept zich op de trias politica maar hij schendt die juist. Hij eigent zich het recht toe geen rekening te houden met een beslissing die in handen is van de rechterlijke macht.’

Juridische stap

Aan de andere kant is het opstellen van de lijst van terroristische organisaties een taak van de uitvoerende macht (de regering dus) en niet van de rechter. Addertje onder het gras: de Europese politiek heeft zélf een juridische stap opgenomen in de procedure om een organisatie op de lijst te zetten. Er moet namelijk op het nationaal niveau van minstens één van de EU-lidstaten een juridisch onderzoek zijn gestart naar de bewuste organisatie. Fermon: ‘Als dan in één van de lidstaten de hoogste rechter zegt dat een organisatie op de lijst niet terroristisch is, dan zou het een correcte toepassing van je eigen procedure zijn om mínstens te zeggen dat je de uitspraak bekend zult maken binnen de Europese instanties.’

Zeker omdat er nog een ándere procedure loopt, en wel bij het Hof van Justitie van de EU in Luxemburg. Dat Hof bepaalde in 2018 dat de PKK tussen 2014 en 2017 op ondeugdelijke gronden op de lijst van terroristische organisaties had gestaan. Over de plaatsingen van 2018 (over de lijst wordt elke zes maanden opnieuw beslist) kon om procedurele redenen geen uitspraak worden gedaan maar de politiek besloot die ongewijzigd te laten. En deed er nog een schepje bovenop: bij de vernieuwingen van de lijst sindsdien, is telkens doodleuk precies dezelfde onderbouwing gebruikt als de onderbouwing die de rechter in 2018 van tafel veegde.

Ook in dit geval trekken politici zich dus niets aan van een rechterlijke uitspraak. Goed, er is beroep aangetekend en de uitspraak is dus nog niet definitief, maar zou het niet gewoon slim zijn alvast een beter doortimmerde motivatie te leveren, gewoon voor het geval dat? Of is die solide onderbouwing er misschien niet..? Er zijn trouwens twéé procedures: het hoger beroep dat door de politiek is aangezwengeld tegen de uitspraak over 2014-2017, en een zaak die is aangespannen door de PKK zelf tegen de hernieuwde opnames op de lijst sindsdien.

Definitieve uitspraak

En dáár komt de definitieve uitspraak van de hoogste Belgische rechter van vorige week weer om de hoek. De advocaten aan PKK-zijde gaan die natuurlijk inbrengen in de procedures bij de Europese rechter in Luxemburg. Ondertussen leggen Fermon en confrères contact met advocaten elders in Europa die te maken hebben met soortgelijke zaken tegen vermeende PKK’ers als de hunne, om te kijken of daar de in België succesvolle verdediging ook ingezet kan worden.

Dat is nog geen uitgemaakte zaak. Het principe dat je een partij in een non-international armed conflict niet voor terrorisme kunt vervolgen, is alleen in België in nationale wetgeving opgenomen. Volgens Fermon geen probleem, want het principe staat ook in álle (behalve één) verdragen over terrorismebestrijding zowel Europese als wereldomvattende, en die zijn net zo rechtsgeldig. Fermon: ‘Er is wel enige discussie over omdat het in die verdragen niet als artikel is opgenomen maar in de pre-ambule (hier een voorbeeld, zie pre-ambule punt 11). Uit uitspraken van het Internationaal Gerechtshof in Den Haag blijkt echter dat de pre-ambule niet zomaar terzijde geschoven kan worden.’

Vredesakkoord

Hier begint een overtuiging, die ik al jaren heb, toch redelijk te rammelen. Namelijk dat de PKK op de lijst van terroristische organisaties staat om politieke redenen, en dat ze er ook alleen om politieke redenen vanaf gehaald kan worden. Die reden is er pas als de kwestie, die aan de basis ligt van het conflict, is opgelost. Met andere woorden: als er een vredesdeal ligt tussen de Turkse staat en de PKK. Even ter vergelijking: het ANC in Zuid-Afrika werd ook pas van de lijst geschrapt toen de Apartheid werd afgeschaft. Zo gaan vredesprocessen nou eenmaal. Vandaar dat ik acties van de Koerdische beweging om de PKK nú van de lijst af te krijgen, onrealistisch vond.

Ik leg het voor aan advocaat Fermon. Onzin, mijn gedachtegang, of zit er wat in? Fermon: ‘Natuurlijk, er zit wat in, maar het is een wisselwerking. Hoe meer de juridische druk op Europese politici toeneemt, hoe meer ze zich gedwongen zullen voelen de pressie op Turkije op te voeren om terug te gaan naar de onderhandelingstafel. Dan komt een vredesakkoord dichterbij.’ Hij voegt meteen toe: ‘Het lijkt me echter niet ondenkbaar dat het Europees Hof de PKK van de lijst haalt. Dat de Europese rechter zegt: “Jullie onderbouwing lijkt nog steeds nergens op, die beslissing is niet ernstig onderbouwd dus weg ermee.”’

Onnodige doden

Erdogan zal ontploffen. En Europese politici ook, want ze doen natuurlijk niet voor niets alsof hun neus bloedt. Ze zijn als de dood voor Erdogans toorn. Ik weet dus al wat ze gaan gillen als een Europese rechtbank de PKK van die lijst knikkert: ‘De rechter gaat op de stoel van de politiek zitten! Schande!’ Nee, druiloren, jullie zijn een stelletje schijterds die de implicaties van de regelgeving die je zelf hebt opgetuigd niet onder ogen durven zien. En de consequentie daar weer van is niet slechts dat de rechter straks allicht orde op zaken zal stellen. De consequentie is vooral dat er in Turkije en Koerdistan nog vele onnodige doden zullen vallen.

Fréderike Geerdink is journalist. Als Turkije-kenner en Koerdistan-correspondent leert ze veel over Nederland. Steun haar met een financiële bijdrage op Patron.

Tweet

Fréderike Geerdink, 04.02.2020 @ 08:33

[Home]