Berbers en Arabieren in Europa
Jona Lendering
Scène uit: ‘Vivre Nu, à la recherche du paradis perdu’.
Vorige week blogde ik over het Rijk van Toledo en ik schreef dat deze laat-Romeinse staat, centraal georganiseerd als ze was, door Arabieren in één keer kon worden overgenomen. Koning dood, het hof uitgeschakeld, hoofdstad ingenomen: dan houdt het verder op.
Ik werd terecht gecorrigeerd: het leger dat de genadeklap uitdeelde bestond uit Berbers. Het grappige is dat ik daar bij het schrijven aan had gedacht. Omdat het leger marcheerde uit naam van de Umayyadische kalief van Damascus, had ik besloten het stukje niet nog ingewikkelder te maken dan het al was – maar het is geen onbeduidend detail.
De verovering begon in april 711, toen generaal Tariq, een islamitische Berber, met zo’n 12.000 soldaten de Straat van Gibraltar overstak. (“Gibraltar” is overigens een verbastering van Jebel Tariq, “Tariqberg”.) In juli versloeg hij bij Jerez het leger van de Toledaanse koning Roderik, waarna de joden in Cordoba en Écija Tariq en zijn mannen als bevrijders binnenhaalden. Of het enthousiasme oprecht was of een lepe reactie op het simpele feit dat er geen Toledaans leger meer was dat de steden kon beschermen, zullen we nooit meer weten. Wel moet worden aangetekend dat de handelingen van de diverse kerkelijke synodes duidelijk maken dat de christelijke autoriteiten de joden liever zagen gaan dan komen.
Dochter verkracht
Merkend dat de verovering van het Iberische Schiereiland eenvoudig was, voegde Musa, de Umayyadische gouverneur van Ifriqiya (Tunesië), zich met 18.000 man bij Tariq. In de herfst viel Toledo, waarna nog slechts wat schermutselingen restten, onder meer bij Mérida.
Het succes was eigenlijk iets te groot. In de Arabische denkwereld waren er destijds drie soorten oorlog: de plundertocht (gazwa), de strafexpeditie (katat) en de heilige oorlog (jihad). Tariqs actie was begonnen als een plundertocht met als doel makkelijke buit te halen. Annexatie van een koninkrijk was niet de opzet maar omdat dit wel het resultaat was, moest de expeditie met terugwerkende kracht als strafexpeditie worden gepresenteerd.
Daartoe moest een vergrijp worden verzonnen: Roderik zou de dochter van de Byzantijnse gouverneur Julianus van Ceuta hebben verkracht, waarop deze Tariq zou hebben geholpen. Dit verhaal is nogal verdacht, want het is een standaardmotief uit de volksliteratuur. In onze contreien is het bijvoorbeeld toegepast op Floris V en de echtgenote van Gerard van Velzen.
Vijanden van de islam
Na de succesvolle verovering organiseerde Musa het bestuur. De laatste Toledaanse comites (“graven”) kregen verdragen aangeboden waarin hun steden de hegemonie erkenden van de veroveraars, toezegden geen hulp te verlenen aan vijanden van de islam, een bescheiden belasting beloofden te betalen en verder zowel bestuurlijk als religieus vrij werden gelaten.
Musa had haast: aan de andere kant van de Pyreneeën was het rijk van de Franken immers rijp voor nieuwe plundertochten. Alleen daar waar de veroveraars steden hadden moeten innemen – Écija, Córdoba, Toledo en Mérida zijn al genoemd – waren Musa’s eisen hoger. Daar werd grond onteigend en kregen de troepen land toegewezen.
En daar zit de crux.
In 742 zou een burgeroorlog uitbreken en één van de aanleidingen zou zijn geweest dat Musa de Berbertroepen slechtere stukken land had gegeven dan de Arabieren. Dat zou best waar kunnen zijn, maar in 1989 wees Abdulwahid Taha erop dat het weleens anders in elkaar kan zitten dan de Arabische bronnen het presenteren. Hij keek naar de gebieden waar de diverse Arabische en Berber-stammen vandaan waren gekomen en constateerde dat de landerijen die ze kregen, leken op de landen van herkomst. Bergstammen kregen dus bergland en zo voort. Het is dus maar de vraag of de Berbers over het land ontevreden waren.
Familie uitgemoord
Ze hadden wel andere grieven. De burgeroorlog die ik noemde, begon toen het leger een Arabische generaal kreeg die voor de Berber-soldaten onaanvaardbaar was: deze Al-Malik had enkele jaren eerder gestreden tegen een groep Berbers. Voordat de gemoederen al te hoog op konden lopen, stuurde de kalief Syrische Arabieren naar het Iberische Schiereiland, die de onrust inderdaad wat wisten te dempen. Er bleven echter ergernissen en we weten dus niet of die alleen maar samenhingen met de persoon van Al-Malik of werden versterkt door oneerlijke landverdelingen.
Een extra probleem was dat de Syrische Arabieren behoorden tot een andere groep dan de Arabieren die al in Andalusië waren – en dat viel niet goed, zodat de situatie onrustig bleef. Toen in 750 de laatste Umayyadische kalief werd afgezet en zijn familie werd uitgemoord, verkeerde het Iberische Schiereiland al acht jaar in volledige burgeroorlog.
Deze kwam pas ten einde toen een avonturier uit Damascus aankwam, Abdalrahman. Hij beweerde de enige overlevende te zijn van de Umayyadische dynastie en slaagde er langzaam maar zeker in een eigen emiraat op te bouwen. Dat is een geweldig spannend verhaal, maar de conclusie die ik vandaag trek is een andere: door de onrust na 742 kwam een einde aan de expansie van de – u mag kiezen – Arabieren of moslims of Berbers in West-Europa.
Arabische bronnen
Het einde van de expansie heeft dus niets te maken met de slag bij Poitiers, waarin Karel Martel de jihadi’s zou hebben verslagen en de Europese christenheid zou hebben gered. Je leest dat nog vaak, maar van een jihad is nooit sprake geweest en het is Karolingische propaganda dat de slag bij Poitiers een keerpunt vormde.
Doe kon alleen blijven rondzingen doordat Arabische bronnen lange tijd niet voldoende konden worden bestudeerd. En zelfs nu ze wel zijn ontsloten, moeten we erop bedacht zijn dat die teksten óók niet helemaal waar hoeven zijn: het is, zoals we hebben gezien, maar de vraag of Berber-ressentimenten over de verdeling van de landgoederen een rol hebben gespeeld.
Jona Lendering is oudheidkundige, schrijft goede geschiedenisboeken (maar echt), heeft zijn eigen onderwijsinstituut en schrijft voor een oudheidkundig magazine. Dit stuk is eerder gepubliceerd op zijn eigen website.
Jona Lendering, 21.06.2017 @ 06:53
18 Reacties
op 21 06 2017 at 09:55 schreef Jesse:
Interessant stuk! Is trouwens ‘Ifriqiya’ de oorsprong van ‘Afrika’?
op 21 06 2017 at 10:47 schreef cRR Kampen:
“… waarna de joden in Cordoba en Écija Tariq en zijn mannen als bevrijders binnenhaalden. Of het enthousiasme oprecht was…”
Het was oprecht. Jodenvervolging was altijd een christelijk prerogatief (nadat het o.a. het Romeinse was, maar feitelijk nooit het islamitische).
Het enthousiasme was ook terecht, https://en.wikipedia.org/wiki/Golden_age_of_Jewish_culture_in_Spain .
De Reconquista was dan weer een Shoa. En een Nakba.
op 21 06 2017 at 13:34 schreef Hans Naaktloper:
Als er nou maar één pieterpeuterig klein feitje zou worden vermeld handelende over de motieven of wederwaardigheden van een vrouwelijk persoon, had dit narratief misschien een historische waarde kunnen hebben. De échte geschiedenis gaat niet alleen over mannen Jona.
“Roderik zou de dochter van de Byzantijnse gouverneur Julianus van Ceuta hebben verkracht”, tja die dochter behoeft geen naam, wél haar zgn. verkrachter en haar eigenaar!
op 21 06 2017 at 15:08 schreef Thomas E:
Is dit niet spijkers zoeken in een kinderplasje, Hans? Afgezien van Jeanne d’Arc en misschien nog een paar anderen, werden oorlogen gevoerd en bepaald door mannen. Bovendien wordt het verkrachtingsverhaal door Jona sterk in twijfel getrokken, dus waarom dan uitweiden over het vermeende slachtoffer?
op 21 06 2017 at 16:55 schreef MNb:
Hans, met je klacht moet je niet bij Jona zijn, maar bij al die chauvinistische mannen die weigerden al te veel letters aan vrouwen te verspillen in het verleden.
op 21 06 2017 at 21:56 schreef André de Raaij:
@Jesse – nee, Ifriqiya is de arabisering van de Romeinse naam Africa, land van de Afri, een volk dat in het huidige Tunesië (plaatselijk nog steeds Ifriqiya genoemd) woonde. De naam is op het hele continent overgegaan op den duur.
op 21 06 2017 at 23:10 schreef ex-cellentie:
“Hans, met je klacht moet je niet bij Jona zijn, maar bij al die chauvinistische mannen die weigerden al te veel letters aan vrouwen te verspillen in het verleden.”
Die mannen hebber er anders meerdere Opera’s en schilderijen aan verspild google maar op Florinda la Cava . Probleem is dat het allemaal mythe is en derhalve geen historisch feit ;)
op 22 06 2017 at 05:41 schreef Peter:
Probleem is dat er altijd wel een lul is die de aandacht wil verleggen van het onderwerp van de column waar hij op reageert.
op 22 06 2017 at 09:43 schreef siwan:
Ik snap je punt.ik zelf,wil wel een andere punt aanhalen,die zogenoemde Umayyadische Abderrahman zou in Andalousie nooit slagen zonder de hulp van een andere berberse koningkrijk_Emarat van Nekur_toen een rijke orde gevestigd in wat wij nu Rif gebergte noemen
op 22 06 2017 at 18:26 schreef Aïdi:
@siwan Niet alleen Abdulrahman, maar heel de wereld zou niet slagen zonder de hulp van het rijke heilige koningrijk Nekor als ik jou moet geloven. Dat zogenaamde Nekor was na een paar dagen alweer geschiedenis. Je gooit er wel een erg sterke Andaloussaus overheen. Zo rijk en geen een architectonisch hoogstandje gebouwd? Laat me raden. Ze zijn daarna allemaal door de ondankbare Arabieren vernietigd.
op 22 06 2017 at 19:26 schreef Chakir:
Aïda, hoor ik hier in jouw reactie een denigrerende Arabische ondertoon jegens de Riffijnen?
op 22 06 2017 at 19:33 schreef Aïdi:
Volgens mij klopt het niet dat de bedoeling van de expeditie van Tariq een makkelijke plundertocht was. Hij had per slot van rekening na aankomst in Spanje, direct de hele vloot in brand gestoken.
op 22 06 2017 at 20:27 schreef Aïdi:
Chakir Nee alleen jegens sommige Marokkanen die de geschiedenis van Marokko niet kennen en hun minderwaardigheidscomplex middels Indianenverhalen proberen te veranderen in een soort van grootheidswaan.
op 23 06 2017 at 00:14 schreef ex-cellentie:
@Aïdi
ook daarvoor zijn geen bewijzen .
het thema van schepen achter zich verbranden stamt al uit de oudheid en komt meermaals terug. https://onzetaal.nl/taaladvies/zijn-schepen-achter-zich-verbranden
http://historiek.net/de-schepen-achter-zich-verbranden/64563/
en quote [Nadat de troepen geland waren op de Spaanse kust, besloot Tariq volgens westerse geschiedschrijving en niet ondersteund door enig bewijs om alle schepen achter zich te verbranden] https://nl.wikipedia.org/wiki/Tariq_ibn_Zijad
op 23 06 2017 at 02:59 schreef Chakir:
Minderwaardigheidscomplex en Grootheidswaan, hè? Jezus Aidi, als jij zo over mensen praat die meer dan een halve eeuw met name in de Rif maar ook in Europa als tweederangs burgers zijn weggezet en klein gemaakt, dan ben je in mijn ogen een kwaadaardige halve zool. Maar ja, dit is off topic, dus ik hou t hier maar bij..
op 23 06 2017 at 10:30 schreef Siwan:
@Aidi,
dat is ook zo Aidi,de hele wereld stamt uit Igod mens,die laatst tijd omstreeks Marrekesh uitgevonden is,hij gaat tot 380 000 jaar terug in de geschiedenis.
Je kunt raden wat je wil,maar geschiedenis
heeft nooit uit raadsels bestaan,maar uit feiten.Emirat van Nekur in de Rifgebergte had over een tijdduur van vier eeuwen verstreken ( van 699 tot 1080)
op 23 06 2017 at 11:26 schreef Aidi:
Chakir ik bedoel hier helemaal niet alleen de Berbers uit de Rif mee. Dat maak jij er van. Dit kunnen ook Berbers uit de Sous of Atlas zijn. Het gaat mij om sommige Marokkanen die zich willen afscheiden van de rest van het land en dit met megalomane verhalen uit de geschiedenis proberen te legitimeren. In werkelijkheid zijn het vaak fervente Arabierenhaters. In Turkije heb je ze ook vooral onder de die hard kemalisten.’Berbersteden’zoals Marrakech, Agadir, Tanger en Nador zijn een van de rijkste steden in Marokko, dus hoezo tweederangs burgers en weggezet? Bij de reactie van Siwan kreeg ik die indruk, omdat hij refereerde naar het door een Jemeniet gestichte Nekor wat weinig voorstelde en niks tot weinig heeft betekent voor Abdulrahman I, maar wel in het Rifgebergte lag. Daar merkte je de denigrerende ondertoon niet op, beste engel Chakir. De dynastie der Meriniden was overigens wel gesticht door Riffijnen, zij heersten over heel Marokko en Algerije en hebben vele prachtige bouwwerken nagelaten.
op 23 06 2017 at 13:09 schreef siwan:
Dat Nekur door een jemeniet gesticht is,en dat weinig voorstelde is het precieze indianenverhaal dat het regime,by the way zelfverklaard Nephews of the prophet,altijd heeft geprobeerd te propageren en in het collectieve memoire te graveren.Nekur is gesticht door Ait saleh,een Amazighe stam en daarna overgenomen door Azdaja weer een Amazigh stam beter bekend,nu,onder de naam Ait yussuf u Ali.Nekur Was een zeer rijke constructie, en gedurend haar leven van 3 eeuwen en 81 jaar,en omdat haar rijkdom zeer begeerd werd door de omringende machten (Abu mussa al Afia,de schiiten van Ifriqia_tunisie_…),was altijd doelwet van plunderacties,8 in totaal waaronder 2 helemaal uit het Noorden van Europa(Vikingen)
RSS