Bemoeizucht
Jasper Mekkes
Illustratie: Marcin Mikołajczak
In deze tijd, waarin xenofoob rechts zich niet druk maakt over klimaatverandering of de vergrijzing van Europa, maar over immigranten en of ze wel integreren, is het goed eens stil te staan bij de vraag wat dan eigenlijk het meest opvalt aan ‘de’ Nederlandse cultuur.
Zou het dat bemoeizuchtige zijn? Of de er mee gepaard gaande neiging om iedereen die je de naakte waarheid meedeelt te verwijten een discussie te ‘polariseren’ of ‘te radicaal’ te zijn? Twee opvallende zaken die bewijzen dat de liefde voor de waarheid in dit Trump-tijdperk steeds kleiner wordt.
Er is namelijk een veel scherper onderscheid mogelijk en nodig; tussen twee varianten van je bemoeien met anderen. Na bestudering van de teksten van de stoïcijn Epictetus over de cynici zegt Michel Foucault hier bijvoorbeeld over:
‘De positieve variant bemoeide zich alleen met zichzelf, wilde zichzelf verbeteren en daarmee het mensdom, door toezicht te houden (episkopountes) over alle mensen; door te letten op wat ze doen, hoe ze hun leven doorbrengen, waar ze zorg voor dragen en wat ze in strijd met hun plichten verwaarlozen.‘
Domrechtse obsessie
Door zich — vanuit een continu scherp blijven op zichzelf en de waarheid-bij het benoemen van verbeterpunten voor anderen te richten op de natuur van het mensdom en dus van zichzelf, omdat zij ook deel uitmaakten van het mensdom, waren de cynici volgens Epictetus de door het lot uitgekozen filosofen om verbeterpunten voor anderen te benoemen.
De negatieve variant van je bemoeien met anderen (polypragmosyne), in het Nederlands het best te omschrijven als bemoeizucht (iets wat de oude Grieken zeer vreesden en bekritiseerden) betekent overal je neus in steken, of je met andermans zaken bemoeien.
Zou dit de verklaring zijn dat de domrechtse obsessie met het behoud van een (niet bestaande maar toch) voor iedereen in Nederland geldige joods-christelijke of ‘westerse’ cultuur, en het opdringen van die cultuur aan andersdenkenden, zo vaak samengaat met het hardnekkig aanvallen van degenen die daar kritische vragen bij stellen? Zou het de reden kunnen zijn dat een multiculturele samenleving en vrije individuen in het algemeen zo als een rode lap op een stier werken voor de gemiddelde Weird Duck?
Beetje gelijk
Hoe het ook zij, de kudde van middelmatigen leeft er voor om andersdenkende individuen uit haar midden te verwijderen. Er is weinig dat meer oplucht dan degene die je confronteert met jezelf en de waarheid … buiten de deur te zetten.
Nederland is dan ook een land vol bemoeizuchtige tirannen. Na het voetbal zappen die met de bierfles op schoot naar een boot vol zinkende immigranten, noemen ze lachend ‘dobbernegers’ of ‘gelukszoekers’, om daarna tegen de buurman te zeggen dat de Blonde Gorilla en de Gladde Ezel ‘toch wel een beetje gelijk hebben’.
De Griekse tirannen hadden tenminste nog cultuur; in casu de Griekse mythologie, die hen tegenwicht bood. Zo werd over Diomedes; de onrechtvaardige, tirannieke vorst, die alle vreemdelingen die door zijn gebied trokken doodde, gezegd dat het een onrechtvaardige vorst was, die niet in staat was de universaliteit van het mensdom te erkennen.
Tegen deze politieke verdwazing stelde Herakles zich teweer door Diomedes te doden.
Vormen van fascisme
De bemoeizucht met als doel het afvoeren van het afwijkende zie je in Nederland overal, van wieg tot graf. Kijk bijvoorbeeld eens hoe bij een gemiddelde organisatie de vernieuwers, degenen die een bestaande cultuur scherp houden op haar verbeterpunten; om haar vooruit te helpen, geruisloos maar grondig, eerst subtiel lastiggevallen, daarna – al wat agressiever – neergedrukt – en als het even kan vervolgens geruisloos weggewerkt worden.
De Cynici waren de vernieuwers, degenen die zich op een positieve manier — en zonder schaamte, in het openbaar — met anderen bemoeiden.
De bemoeizuchtigen zouden we nu misschien de — vaak anonieme — pesters noemen.
De pesters van het schoolplein van vroeger maken een groot deel – misschien wel de meerderheid – van de bevolking uit. Stel bovendien eens dat we aannemen dat pesten al vanaf de vroegste jeugd een graadmeter voor de latere vatbaarheid voor vormen van fascisme is. Dan komt er zo langzamerhand een vraag bovendrijven voor die bemoeizuchtige dwepers met ‘de’ Nederlandse cultuur:
wat betekent het eigenlijk voor onze huidige neoliberale democratie — en wat voor de democratie van de toekomst — als bovenstaande aannames kloppen? Willen jullie een nauwelijks bestaande cultuur beschermen, of willen jullie andere culturen overwinnen — en vernietigen?
Agressieve tirannen
In dat laatste geval zouden de bemoeizuchtigen wel een beetje op de agressieve tirannen van de Griekse stadstaten van weleer lijken. Maar ook op andere oorlogszuchtige politici, die vrijwel allemaal meer of minder democratisch werden gekozen.
Dit kleine, dichtbevolkte landje in Europa kenmerkt zich sinds de neoliberale revolutie van na de Tweede Wereldoorlog, waarbij de geallieerden het in het begin nog gewonnen leken te hebben van het fascisme, door een achteruitwerkende meerderheid van middelmatigen en het onvermogen van de schijnelites om een aansprekend alternatief te schetsen — omdat die schijnelites de bemoeizuchtigen, de pesters zijn.
De kudde accepteert het omdat de schijnelites zich met alles en iedereen bemoeien, vaak door te doen alsof de door die elites verzonnen regels – oftewel hun beperkte begrip van cultuur – waarheid, de wet zou zijn.
Gelukkig wist Epictetus wel beter.
Jasper Mekkes is ingenieur en vooruitgangsfilosoof.
Jasper Mekkes, 09.08.2018 @ 07:45
RSS