Archeologie van Israël (3): problemen
Jona Lendering
Ik blogde al over de twee tradities van de Israëlische archeologische methode, het maximalisme en het minimalisme, en over de twee vragen die beantwoord moeten worden om vast te stellen welke van de twee de betere is. De maximalist is tevreden als hij bewijs vindt voor immigraties in het eerste kwart van de twaalfde eeuw v.Chr., die bewijzen dat er een Intocht is geweest, en als er resten zijn van monumentale architectuur in de periode vóór 930, die bewijzen dat de koningen David en Salomo machtige heersers waren. De minimalist vermoedt dat deze niet zullen worden gevonden.
Hoewel er boeken bestaan met titels als Und die Bibel hat doch recht, heeft de ontwikkeling van de archeologie van Israël deze aanname vooral geproblematiseerd. Illustratief is de onlangs afgeronde opgraving ten zuiden van de Tempelberg in Jeruzalem, waar Eilat Mazar van de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem de resten van een groot gebouw heeft gevonden, met opvallend zware funderingen. De “large stone structure” staat op de plaats die in de Bijbel wordt aangeduid als die van het paleis van David en Salomo. Maar is het ook het paleis van die koningen, of is het later gebouwd en heeft de auteur van het betreffende Bijbelgedeelte het ten onrechte zo genoemd?
Dan ga je kijken naar het gevonden aardewerk. Deze vondstcategorie is, zoals Heinrich Schliemann in de negentiende eeuw opperde, makkelijk te dateren omdat antieke (en middeleeuwse) pottenbakkers bepaalde modes volgden. Het blijkt nu dat het aardewerk uit Jeruzalem behoort tot een soort die bekendstaat als IJzer IIa. De door Mazar geraadpleegde catalogus dateert dit na ongeveer 1000-980 v.Chr., wat betekent dat de large stone structure er al kan hebben gestaan in de tijd van koning Salomo. Zo staat het ter plekke ook op de uitlegborden – maar met een opmerking dat “other scholars contest this view”.
Om de kritiek te begrijpen, moeten we kijken hoe het aardewerk dat is gebruikt om het gebouw te dateren, zélf is gedateerd: door het te vergelijken met aardewerk uit gebieden waar de datering beter van bekend is. We zoeken bijvoorbeeld een opgraving waar én Palestijns IJzertijdaardewerk én Egyptisch aardewerk is gevonden; dat Egyptische aardewerk is ook bekend uit de Nijldelta, waar het kan zijn gevonden met een scarabee waarop de naam van een farao staat gekrast, en omdat die redelijk dateerbaar is, hebben we een ijkpunt voor de chronologie van het Egyptische aardewerk, en ook een ruwe datum voor het Palestijnse aardewerk.
Het is extra prettig dat deze conclusie kan worden getoetst doordat het Palestijnse aardewerk ook in Libanon is te vinden. Daar ligt de Fenicische havenstad Sidon, met de rotsgraven van vorsten die ook bekend zijn uit Assyrische teksten en zo te dateren zijn. Het bijbehorende aardewerk kan zo ook worden gedateerd. En zo kunnen we het gebruiken om het Palestijnse aardewerk te dateren. De Fenicische chronologie kan op zijn beurt weer worden getoetst doordat het materiaal ook is gevonden op Cyprus, in Tunesië en in Andalusië, wat de kans op synchronismen aanzienlijk vergroot.
De ellende is dat de archeoloog wel op de hoogte moet zijn van álle Mediterrane culturen over een heel lange periode. Het huidige universitair bestel staat een dergelijke brede scholing niet toe, en egyptologen blijven voor de periode waarover we het nu hebben voortbouwen op onderzoek uit de vroege jaren zeventig, domweg omdat niemand de algemene ontwikkeling nog heeft om zich erin te verdiepen. Dat zo fouten kunnen worden gemaakt, is een niet te vermijden gevolg van het academisch specialisme. De periode tussen pakweg 1200 en 800 blijft nogal duister.
Dankzij de 14C-methode begint er echter toch wat licht te schijnen en in 1995 publiceerde de al genoemde archeoloog Israel Finkelstein uit Tel Aviv een “lage chronologie”. Nu begon het IJzer IIa niet meer ergens tussen 1000 en 980, maar rond 900. Dit wil dus zeggen dat gebouwen als die in Jeruzalem niet gebouwd kunnen zijn door Salomo, wiens regering rond 930 ten einde liep. Misschien zijn de latere koningen Asa of Josafat de bouwheren. Veel belangrijker echter is dat de toeschrijving aan Salomo bewijst dat de auteurs van het betreffende deel van de Bijbel weinig wisten van het verleden en dat het minimalisme de slimmere methode is.
Tot zover de wetenschappelijke impact van de “lage chronologie”. Dat het politiek gevoelig ligt, spreekt vanzelf: het zionisme baseerde, aan het begin van de twintigste eeuw, zijn aanspraken op het land op het feit dat er in de Oudheid Joden hadden gewoond. Dit type redenering is sterk in onbruik geraakt: Nederland eist Hessen (waar de Bataven vandaan kwamen) ook niet op als thuisland. Maar er zijn gebieden waar dit soort claims nog wel serieus worden genomen, en hoewel geen weldenkend mens betwijfelt dat er in de Oudheid in wat nu Israël heet Joden hebben gewoond, is het ook geen aanbeveling als het begin van die periode anders in elkaar steekt dan steeds is aangenomen.
Het diepste wetenschappelijke probleem is ondertussen dat van de archeologische chronologie een precisie wordt gevraagd die in feite ligt op de rand van het haalbare. Maar de technieken worden verfijnder, en een oplossing begint in zicht te komen.
Historicus Jona Lendering won in 2010 de Oikos Publieksprijs. Lees zijn boeken. Meld u aan voor een cursus op Lenderings onderwijsinstituut Livius. Uw leven wordt erdoor verrijkt.
Jona Lendering, 22.08.2012 @ 07:28
20 Reacties
op 22 08 2012 at 17:57 schreef Leo Schmit:
Hessen moeten we niet claimen, maar Elten juist over de grens bij Arnhem is gewoon van ons.
Over de archeoligische claims in dat vermaledeide MO moet ik nog even nadenken, met dank aan Jona die er zijn licht op doet schijnen.
Hoewel, licht? Deze zin begrijp ik niet:
‘hoewel geen weldenkend mens betwijfelt dat er in de Oudheid in wat nu Israël heet Joden hebben gewoond, is het ook geen aanbeveling als het begin van die periode anders in elkaar steekt dan steeds is aangenomen.’
Ik ben een weldenkend mens en betwijfel het ten zeerste. In wat nu Israel heet hebben allerlei mensen gewoond. Wat maakt die Joodse bewoners zo bizonder?
Hi Peter, mag dit?
op 23 08 2012 at 01:04 schreef Sabian:
Wat betwijfel je ten zeerste? Dat er in de oudheid joden woonden in Israel?
op 23 08 2012 at 12:18 schreef Sasha Berkman:
Mij persoonlijk maakt het niet uit waar de verdedigers van het zionistische fascisme zich op beroepen. Het is en het blijft een loot aan de boom van het fascisme, net zoals het nazisme dat was.
op 23 08 2012 at 12:36 schreef Likoed Nederland:
De discussie is interessant voor gelovigen, in hoeverre het klopt wat in de bijbel staat.
Voor seculieren (zionisten) maakt het geen bal uit natuurlijk.
Want zoals de auteur zegt, dat de Joden daar eeuwenlang woonden – en in totaal 3.000 jaar hebben gewoond, kunnen weinig volken nazeggen – is wetenschappelijk niet omstreden.
op 23 08 2012 at 13:20 schreef Sabian:
Hahaha, malle Sasha. Het voor ons totaal ongevaarlijke zionisme is nu juist een bescherming tegen het Islamitische fascisme. Die paar miljoen zionisten willen hun ministaatje ter grote van Vlaanderen en de 1.5 miljard islamofascisten met hun internationale terreur willen een wereldrijk stichten. Je legt je prioriteiten…eeh, ‘apart’.
op 23 08 2012 at 13:56 schreef babs:
Wie is er nou erger, Sasha of Likoed? Voor mij toch echt Likoed, want die heeft een politieke agenda, waarin hij op wat voor gronden dan ook het ene verzonnen ras het recht geeft het andere verzonnen ras te beroven, te discrimineren en zelfs te doden. Walgelijk figuur. Sasha kan alles fascisme noemen, bij hem heb ik in elk geval niet het gevoel dat hij spelletjes aan het spelen is. Eerlijke vent, waarmee ik het gewoon >80% oneens ben.
op 23 08 2012 at 15:20 schreef Sasha Berkman:
Sabian en likoed zitten in elk geval op de zelfde lijn.
op 23 08 2012 at 16:45 schreef hassnae:
Anderhalf miljard islamofascisten. Pronk maar goed met je duizelingwekkende domheid, Sabian.
Dat is een bij-effect van de democratisering van de media en het debat: iedere halvegare moet ook even zijn mening geven, schermend met woorden die hij of zij alleen foutloos kan schrijven als de copy paste functie gebruikt wordt.
op 23 08 2012 at 23:51 schreef You On A Gin:
Gisteren een bal in de tuin, van de kinderen van mijn moslimburen. Toen ze ‘m kwamen ophalen, vergeten te vragen of hun pappie de wereld wilde overheersen, d’oh! :)
op 24 08 2012 at 11:07 schreef Sasha Berkman:
“Het voor ons totaal ongevaarlijke zionisme” is ook nogal ehh, apart…
op 24 08 2012 at 12:15 schreef leo schmit:
YOAG, die bal was de eerste stap.
op 24 08 2012 at 14:54 schreef Likoed Nederland:
U ziet in Joden een ras.
Merkwaardig, u vraagt toch ook niet aan alle Nederlanders of ze wel van de Batavieren afstammen.
Wij zien een volk.
op 24 08 2012 at 15:04 schreef You On A Gin:
Daar begint het, hè Leo. Dat was gewoon een statement dat mijn territorium geclaimd werd. En door de bal terug te geven heb ik het signaal afgegeven dat ik dit accepteer en me overgeef. Shit.
op 24 08 2012 at 17:13 schreef Sabian:
De islam is intrinsiek fascistisch, en in de praktijk zijn islamitische samenlevingen in meer of mindere mate fascistisch. [samen sterk, nationalistisch, afgeven op minderheden, minachting jegens democratie] Die constatering mag jij duizelingwekkend dom noemen. Ik vond jouw stukjes over de arabische lente vooral duizelingwekkend dom. Illustratief ook weer dat je ‘democratische bij-effecten’ als storend ervaart en dan nog even over spellings vaardigheden begint om je superieur zijn even te benadrukken. Je laat dus zelf je eigen minachting voor democratische bij-effecten gelden. En het ergste is, jij bent een vrijzinnige moslima. Nee, sterk betoog Has!
op 24 08 2012 at 19:01 schreef Peter:
Hier komt de ware Sabian weer eens zijn lelijke kop opsteken, de weerzinwekkende, papegaaiende racist voor wie een moslim per definitie een gevaar is. ‘Vrijzinnige’ moslims bestaan niet, want kijk, Hassnae ervaart ‘democratische bij-effecten’ als storend. Ze hebben allemaal een hekel aan democratie, die zandnegers!
Het is inderdaad duizenlingwekkend dom om 1,5 miljard moslims uit te schelden voor fascisten. Dom en stuitend en ik heb ooit een podium gegeven voor deze hatelijke bagger, maar dat is voorbij. Je had weg moeten blijven met de andere racistische ratten, Sabian. Jouw plek is bij de Lagonda’s en de Van Frikschotens en de Martien Penningsen.
Naar de stronthoop met jou, en blijf daar, stuk excrement dat je d’r bent.
op 24 08 2012 at 19:06 schreef hassnae:
Beste Sabian, ik laat mijn moeder, mijn zussen, mijn broers, mijn familie, mijn vrienden, die honderden lieve, gastvrije, warme, meelevende, mensenlievende moslims die ik in mijn leven, in Nederland, Marokko en op mijn vele reizen naar Arabische landen heb ontmoet niet voor fascist uitmaken door een aanhanger van een fascistische, racistische partij als de PVV.
Ik begrijp wel waarom jij een hekel hebt aan mijn stukjes over de Arabische lente, ze bevatten argumenten tegen het hersenloze, islamofobe geblaat van semi-alfabete breindoden als jij.
Democratie betekent niet dat ik respect moet hebben voor de opvattingen van louche types als jij. Ik heb als moderator menige verwerpelijke reactie van jou op deze site toegelaten. Dat is meer dan jij en je vrienden mij ooit hebben gegund.
Tenslotte heb ik niks gezegd over de spelling die jij bezigt. Dat zou te makkelijk zijn. Dat jij dat uit mijn reactie haalt, is bewijs voor mijn stelling dat je een semi-alfabeet bent.
op 24 08 2012 at 21:03 schreef MNb:
“samen sterk, nationalistisch, afgeven op minderheden, minachting jegens democratie”
Afgelopen zondag weer naar de moskee geweest; het is een jaarlijkse verplichting (die ik mezelf opleg uit liefde).
Samen sterk, inderdaad. Dat is het idee van elke club.
Nationalistisch, ja, alle Surinamers (dus ook de 87% niet-moslims) werden opgeroepen hun best te doen het land op te bouwen.
Afgeven op minderheden, nee, ik behoorde tot een minderheid en voelde me prima thuis. Minderheden waren feitelijk niet aan de orde.
Minachting jegens democratie, nee, het bestuur van die moskee is middels verkiezingen gekozen.
Na negen jaar Wilders ben ik er nog niet aan gewend hoe alle moslims op dezelfde mesthoop gegooid kunnen worden.
Hier in het onooglijke Moengo kunnen ze het er niet eens over eens worden of ze naar het oosten of naar het westen moeten bidden.
Afijn, deze draad laat mooi zien hoe archeologie en oudheidkunde gepolitiseerd kunnen raken.
op 25 08 2012 at 04:14 schreef You On A Gin:
@ hassnae
Ik denk dat Sabian het persoonlijk opvatte dat je domrechtse types (terecht) typeerde als halvegaren die ‘indrukwekkende’ termen eerst moeten googelen en copy/pasten om de spelling correct te krijgen. Daar sloeg zijn “spellings vaardigheden” opmerking waarschijnlijk op.
Vandaag zei iemand op PowNed dat het eeuwige “miljoenmiljard” van Wilders hem aan de Donald Duck deed denken. De daaruit resulterende grijns krijg ik voorlopig niet van m’n smoel.
P.S. Zou best willen weten waarom hij je stukjes over de Arabische Lente dom vindt. Ik vond ze super interessant. Misschien wil ik het eigenlijk ook helemaal niet weten. Maar dan toch.
op 25 08 2012 at 07:56 schreef Peter:
Sabian vindt Hassnae’s stukken dom om precies dezelfde reden dat zijn geestesverwanten dat vinden: omdat ze niet meeblaat met de islamofobe kudde, die pas erkent dat er sprake is van democratisering als een volk kiest wat zijzelf zouden hebben gekozen (namelijk een aan olie verslaafde Vriend van Israël die niks met godsdienstvrijheid heeft) en die daarom de ‘Arabische Lente’ al meteen kirrend van geluk (Arabieren moeten niet aan lente doen, maar vlaggen verbranden en vrouwen stenigen, zodat je ze heerlijk legitiem kunt haten) als ‘mislukt’ verklaarden.
op 25 08 2012 at 16:17 schreef MNb:
Ai, ik zou Wilders en zijn complete lijst wel eens in koor willen horen kirren. Mét de beentjes in de lucht!
RSS