Alzheimerclowns
Frans Smeets
Ik had een tijdje geleden een nachtmerrie. Ik was een oude man en stervende. De rikketik hield er midden in een drukke winkelstraat mee op. Pats Boem. In een keer. Languit op de grond. Het voelde heerlijk. De schreeuwerige geluiden om me heen vervaagden en geleidelijk kwam ik in een sereen licht terecht, op weg naar de eeuwige jachtvelden. Alsof al het gewicht van me afviel. Een staat van onbevangen en puur zijn, of beter gezegd, niet-zijn.
Nu ben ik niet van de gelovigen, maar ach, als het lekker voelt, waarom niet. Het heerlijke wegdommelen tijdens mijn stervensproces werd echter bruut verstoord door een harde klap, gepaard met intensieve pijnstoten. De geluiden werden weer sterker, de druk nam toe en uiteindelijk opende ik mijn ogen. Tot mijn grote schrik stond er een clown met defibrilatieapparatuur boven me te juichen. Zwaar zwetend schrok ik wakker.
Het was precies dezelfde clown die ik een jaar geleden in een artikel had zien staan. Een clown die met een grote glimlach over een dementerende, stervende vrouw gebogen hing. Om haar rochelen tegen te gaan.
Ik heb het al niet op clowns. Ze zijn eng, je weet niet wie je voor je hebt en ze zijn zelden grappig. Maar clowns voor mensen die geleidelijk hun hersenactiviteit verliezen of ingezet worden bij stervensbegeleiding, dat vond ik wel het meest lugubere, gênante en respectloze dat ik in jaren had gezien. Het trieste is, dat de clowns ook nog eens kritiekloos gesteund worden door Alzheimer Nederland!
Clowns-voor-bejaarden worden door een zestal organisaties aangeboden:
Stichting Faria Clowns
Stichting Contactclowns
Stichting Clikclak
Stichting Geriaclowns
Stichting Visiteclowns
Stichting Mimakkus
Bij de laatste kun je met acht personen à 4950 Eurootjes (opbrengst bijna dertigduizend Euro voor tweeëntwintig lesdagen) een workshopje clown-worden volgen. (mensen helpen is nooit goedkoop.) Bij Faria kun je filmpjes en foto’s bekijken waar je ziet hoe de clowns het leven van dementerenden opfleuren.
Verpleegtehuizen boeken deze clowns ook nog bij tijd en wijlen. Er moet schijnbaar een geldpotje op. De clowns ontlasten de verpleging. En voor de uitgeputte familie kan een lichte opleving van hoe opa ooit was natuurlijk hoopvol werken. Maar uiteindelijk gaat het om de demente persoon zelf. En die kan niets worden gevraagd.
De rechtvaardiging van de clownorganisaties luidt dat de dementerende kinderlijke reacties geeft in de vorm van een lach, klappen, emotie, vreugde of soms slechts beweging.
En aan de egotripperij en individuele rechtvaardiging van deze clowns kan Bono nog een puntje zuigen. Voor degenen die het kunnen opbrengen, adviseer ik een braakteiltje. Zelden heb ik zoveel ‘Ik’ in relatie met zingevingsproblematiek gelezen.
Clown Saar (Annemarie Verhoef): “Daar ontdekte ik dat de clown voor mij iemand is die helemaal zichzelf kan zijn”.
Clown Folio (Harm Bakker): “Ik wil graag iets teruggeven aan mensen. Ik wil deze mensen laten merken dat ze gewaardeerd worden om wie ze zijn.”
Clown Nina (Anne van Bergeijk): “Juist met deze doelgroep ervaar ik de kracht van kwetsbaarheid en dat is voeding voor de clown om te spelen.”
En zo gaat het maar door. Je zou bijna vergeten wie de patiënt is.
Al zou de clowneske egotripperij werkelijk de dementerende vreugde en plezier brengen, dan nog is dit soort grappig-doen van clowns mensonterend.
De clowns staan tegenover mensen die wilsonbekwaam zijn geworden. Sterker nog. de clownsorganisaties prefereren dit en komen hier zelfs openlijk voor uit:
‘Alhoewel de belevingsgerichte zorg van stichting Mimakkum voor alle mensen die lijden aan dementie geldt, richt zij zich met name op de groep mensen in de fasen 3 en 4.’
Of:
‘Onze aandacht gaat daarbij speciaal uit naar bedlegerige, somatische en psychogeriatrische
ouderen.’ (stichting Faria)
Dus zeg maar degenen die hun verstand en lijf noodgedwongen aan de wilgen hebben moeten hangen. De ergste categorie. Iemand die helder bij verstand is, duldt namelijk geen clowns aan zijn sterfbed. Die trap je -indien mogelijk- de kamer uit!
De belangrijkste vraag wordt vakkundig vermeden. ‘Zou deze persoon, als hij nog bij verstand zou zijn, akkoord zijn gegaan met een clown aan zijn bed?’ Dààr gaat het uiteindelijk om. Dat men niet al te voorzichtig met de wilsbekwaamheid van de dementerende omgaat, blijkt wel uit het gebruik van de foto’s op de websites ter promotie van het nut van hun clownwerk. Dementerende modellen tekenen natuurlijk geen bezwaar aan, laat staan dat ze betaald worden. Het zegt veel over hoe de clowneske organisaties omgaan met de waarde van het leven van de dementerende en dat het uiteindelijk niet om de dementerende, maar om de zingeving van de clown gaat.
Zelf als ze met een directe afwijzing te maken hebben van een in zijn lichaam gevangen man, zijn ze niet in staat het idee te vatten dat ze misschien de waardigheid en integriteit van iemand zouden kunnen schenden met hun verschijning.
“Sommigen dutten verder, terwijl een man stoïcijns voor zich uitstaart. Als Jaja hem aankijkt, kijkt hij de andere kant op. Activiteitenbegeleider Narlinda Verkade: “Die meneer reageert vrijwel nergens meer op, dat is helaas altijd zo.”
Nee, mevrouw Verkade. Die meneer geeft een hele gezonde reactie. Hij zegt NEE tegen de vernedering.
Maar behalve de wilsbekwaamheid speelt er nog een ander punt namelijk in hoeverre de waarde van een leven dat op zijn einde loopt, beoordeeld moet worden op zintuiglijke prikkels. Wie met oude, niet dementerende mensen praat, komt altijd op het punt dat zij niet meer vooruit kijken, maar slechts terug kijken. Ze willen hun leven zinvol afsluiten en bovenal met waardigheid. Ze hebben soms nog een oorlog meegemaakt, kinderen op de wereld gezet, carrière gemaakt en zich als mens ontwikkeld tot wat ze zijn.
En ook die laatste fase, waarin het lijden vaak onafwendbaar is, zien ze niet als een los onderdeel waarin je, om prikkels te activeren, door een clown als een klein kind behandeld wilt worden. Juist voor ouderen is het hele leven belangrijk, hoe ze herinnerd worden, en niet de lichamelijke waan van de dag. Vaak ergeren ze zich dat ze respectloos als kleuters vermanend of liefkozend toegesproken worden in verpleegtehuizen. Het idee van je laatste adem uitblazen ten overstaan van een clown moet een nachtmerriescenario zijn naar het leven dat je geleid hebt.
Clinicclowns voor bejaarden zijn een perverse uitwas van een kortzichtige maakbaarheid. Het leven als een momentopname met het lichaam als een verouderd pretpark en de clown als eenzame bedrieger van een tijd die nooit meer zal komen. Zelf hoop ik dat, mocht ik ooit mijn wezen in de tijd verliezen, dat ik met mijn laatste communicerende hersencellen nog een vork ik de oogbal van de clown weet te prikken. Dàt is pas lachen!!
Knutselaar Frans Smeets denkt erover na om behalve ‘niet reanimeren’ op zijn borst nu ook ‘geen clowns’ op zijn voorhoofd laten tatoeëren. Hij denkt denkt niet dat er geluisterd gaat worden..
Frans Smeets, 11.12.2009 @ 09:07
24 Reacties
op 11 12 2009 at 09:50 schreef Tjerk:
Nou, nou. Dat is een hoop projectie die je in dit stukje pleegt, Smeets.
Ik zie op die promotieplaatjes en in die -filmpjes een heleboel lachende en vrolijke bejaarden, ook seniele bejaarden, – maar Smeets weet zeker dat dit gesol is met mensen die daar helemaal geen zin in hebben. Mensonterend, gewoon.
Want Smeets weet hoe Alzheimerpatiënten het leven ervaren. Dat weet ‘ie, omdat hij zich heeft voorgesteld hoe hij het leven zou ervaren als alzheimerpatiënt. Over jezelf in het middelpunt van de werkelijkheid plaatsen gesproken…
op 11 12 2009 at 11:13 schreef Smeets:
Tjerk,
Goed lezen. Ik zei dat het de mensen kan opvrolijken. Dat is het punt niet. Bovendien zijn het plaatjes die door de organisatie uitgekozen zijn om hun werk te rechtvaardigen. Een beetje kritische houding naar dit soort beeld is op zijn plaats.
Het gaat om de wilsonbekwaamheid. Vraag maar eens om je heen bij oude mensen of ze een clown aan bed willen hebben als ze Alzheimer zouden krijgen. Het is denigrerend naar het leven dat je geleeft hebt.
op 11 12 2009 at 11:42 schreef Tjerk:
Nee, Frans. Jij vindt dat denigrerend, omdat je je volledig bij zinnen gaat zitten inbeelden hoe het wel voor je zou zijn om een clown naast je bed te hebben als je straks kwijlend en volledig de weg kwijt bent, en daar vervolgens je huidige oordeel op plakt.
De vraag moet echter zijn: vinden die dementerende bejaarden het leuk? En dat kun je je niet vóór-stellen; dat zul je moeten aflezen aan hun reacties op die clowns.
Jij doet net alsof dementerende bejaarden niet kunnen aangeven of ze iets leuk of ruk vinden. Maar die reageren juist heel primair.
op 11 12 2009 at 11:59 schreef Smeets:
Natuurlijk kunnen ze aangeven of ze iets leuk vinden. Dat bevestig ik ook in het artikel. Waarschijnlijk ga ik ook glimlachen. Je snapt mijn punt niet.
op 11 12 2009 at 12:02 schreef Yezkilim:
Frans, ik ben het helemaal met de strekking van je verhaal eens! Dit afschuwelijke clowngebeuren is nieuw voor me, maar het verbaast me niets, gezien de algehele mensonterende behandeling van bejaarden in onze cultuur, dement of niet. Naarmate je ouder wordt, word je immers niet alleen steeds vaker voor knutsel- of bingo-sessies uitgenodigd, maar word je ook steeds vaker door niet-familie met jij, jou, opa of oma aangesproken en als kleuter, mongool of nog erger behandeld en toegesproken, net als door de TV-reclame dus, ook wanneer je nog helemaal spoort. Kijk maar eens in een winkeltje in een bejaardentehuis. Protesteren helpt niet en aangifte doen kan niet. Tegen ambulancepersoneel en politieagenten moet je je, terecht, gedragen, maar tegen bejaarden, nee hoor, nergens voor nodig. Het enige lichtpuntje is dat ze, en straks wij, wel steeds mondiger worden.
op 11 12 2009 at 12:15 schreef Tjerk:
Dat, of ik vind je punt gewoon een non-issue.
Jij gaat voor dementerende bejaarden zitten bepalen dat ze maar geen bezoek moeten krijgen van clowns, omdat dit denigrerend zou zijn, ondanks het feit dat ze er positief op reageren.
Hoe aanmatigend is dat?
[img]http://c3.ac-images.myspacecdn.com/images02/45/m_cb768b1c914049639b63cd58ced5e68e.gif[/img]
Beep, Beep, Fransje!
op 11 12 2009 at 12:37 schreef smeets:
Tjerk,
Toen ik aan dit onderwerp begon twijfelde ik of ik het wel goed zag. Dus ik ben gewoon oude mensen uit mijn omgeving gaan vragen hoe ze hier tegenover stonden. Ze gaven bijna allemaal te kenne dat ze bij een ver gevorderd stadium van Alzheimer absoluut geen clown aan bed wilde. Ook als ze hierop positief reageerden.
Ik niet per definitie tegen het gebruik van clowns. Ik zou het echter beter vinden dat mensen in een vroeg stadium van Alzheimer kunnen aangeven of ze hiermee geconfronteerd willen worden.
Ik vind het aanmatigend om vervolgens deze activiteit toch op mensen los te laten op het moment dat ze niet meer wilsbekwaam zijn.
En is het trouwens niet aanmatigend om voor andere mensen te bepalen dat dit geen punt is. Over aanmatigend gesproken.
op 11 12 2009 at 12:59 schreef antonius:
Er lopen in al die instellingen al veel te veel clowns rond
op 11 12 2009 at 13:16 schreef Tjerk:
Frans; jij hebt die oude mensen gevraagd hetzelfde te doen als wat jij doet. Zich voorstellen hoe het zou zijn als… en over dat fantasiebeeld vervolgens een oordeel vellen vanuit hun huidige situatie.
Terwijl het enige wat telt is of die mensen het leuk vinden als er daadwerkelijk zo’n clown aan hun bed staat. Daar is niets aanmatigends aan, je oordeel baseren op basis van wat mensen in een concrete situatie aangeven wel of niet leuk te vinden.
op 11 12 2009 at 13:41 schreef Rob (@EdgeOfEurope):
Okee. Alle respect voor één van de geciteerde clowns die ik persoonlijk ken. Als iemand een integer mens is, dan deze persoon wel.
Mijn oma heb ik niet anders gekend dan dement. Ik was nog erg jong toen ze uiteindelijk stierf, dus het verhaal is geen ooggetuigenverslag.
Op een zeker moment moest zij het huis uit want opa kon helemaal niet meer met de situatie overweg. Oma was een verbazend sterke vrouw en ze moest het huis uit worden gedragen door een aantal broeders.
Terwijl deze oude vrouw, die haar hele leven getracht had enige waardigheid op te houden ondanks de armoe en de oorlog, zo uit haar huis werd verwijderd, kreeg zij een moment van helderheid. Dat schijnt vaker te gebeuren.
Stel je dat voor. En stel je dan voor dat jij, ooit een intelligent en gerespecteerd mens, op een dag in een ziekenhuis een helder moment krijgt. En je kijkt in het gezicht van een clown die met jou bezig is alsof je een kleuter bent.
Ik geloof toch echt dat ik een graai zou doen naar eventuele kabels, infusen en sondes en de boel los zou proberen te trekken.
op 11 12 2009 at 14:09 schreef Huub:
Mijn gedachten gaan uit naar de nabeestaanden die uit pure wanhoop en verdriet dit hun ouders aandoen.
op 11 12 2009 at 14:58 schreef Tjerk:
“En je kijkt in het gezicht van een clown die met jou bezig is alsof je een kleuter bent.”
Dan sla je zo iemand van je af. En de volgende dag ben je alles vergeten, en zo blij als een kind dat ze weer komen.
op 11 12 2009 at 17:49 schreef Animale:
Het voorwerk tot de gang naar het sterfbed wordt vaak ook al verricht door een clown.
De beroemdste clown na Popov: Ronald MacDonald.
Een clown met een wereldwijde expansiedrift:)
op 11 12 2009 at 18:56 schreef Tjerk:
Ronald McDonald alleen al vormt voldoende rechtvaardiging voor 9/11.
op 11 12 2009 at 20:07 schreef Steven:
Waarschijnlijk ken je hem al Smeets, maar ook na meerdere keren gezien te hebben blijft ie hilarisch :
http://www.youtube.com/watch?v=QriBYG-EduA
op 11 12 2009 at 22:42 schreef francky:
of die clown nu goed is of niet laat ik in het midden, maar momenteel ligt mijn vader thuis op sterven met o.a. Alzheimer en het laatste wat hij nu wil is een clown aan zijn bed. Moest hij nu lachten dan gaat ie kapot van de pijn.
op 12 12 2009 at 02:49 schreef Asmodeus:
Geef mij maar Crusty, de crack-rokende, joodse clown uit The Simpsons…
op 12 12 2009 at 10:43 schreef Smeets:
Peter,
Misschien een gat in de markt. Van de 1 miljoen stichtingen in Nederland om de medemens te helpen kan er best nog wel eentje bij. De clininegerinnen, afd. Cup F.
Steven,
Nee, ik kende het niet. Bedankt voor de tip.
Francky,
Sterkte met je vader..
op 12 12 2009 at 13:01 schreef francky:
dank u. Niet dat ik zulke initiatieven wil afbreken hoor verre van. Alleen is het een beetje moeilijk voor mij nu mijn vader thuis in zijn kamer ligt af te zien. Ik reageer een beetje fel de laatste dagen, maar zoiets zit niet in je kouwe kleren. En ieder geval is natuurlijk anders. Willen die mensen een clown,des te beter want lachten is nu eenmaal gezond.
op 12 12 2009 at 13:53 schreef Ik ben toch niet gek? « Cryptocheilus Weblog:
[…] Frans Smeets denkt erover na om behalve ‘niet reanimeren’ op zijn borst nu ook ‘geen clowns’ op zijn voorhoofd laten […]
op 14 12 2009 at 11:53 schreef André Richard:
“Clinicclowns voor bejaarden zijn een perverse uitwas van een kortzichtige maakbaarheid. Het leven als een momentopname met het lichaam als een verouderd pretpark en de clown als eenzame bedrieger van een tijd die nooit meer zal komen.”
Heb zelden een visie op het begrip ‘menselijke waardigheid’ zo mooi verwoord gezien.
Dat gezegd zijnde: er bestaat een andere visie op die menselijke waardigheid, namelijk die van de maakbaarheid op korte termijn, het lichaam als prekpark (“I want it now, and I want it smothered in whipped cream and chocolate”, las ik ooit op een onderzetter van mijn eega) en het daarbij noodzakelijke boerenbedrog om dat beeld in de lucht te blijven houden wanneer blijkt dat het in toenemende mate onhoudbaar wordt.
Niet dat ik het onderschrijf, maar het is een bestaand ideaal dat door echte mensen wordt aangehangen. Je prachtige citaat is voor hen geen kritiek, maar een goede samenvatting van hun basiswaarden…
op 14 12 2009 at 11:57 schreef Peter:
I want it now, and I want it smothered in whipped cream and chocolate
Man, alsof die onderzetterbeschrijver in mijn hoofd kan kijken!
op 15 12 2009 at 00:40 schreef André Richard:
Even gechecked voordat de onderzetter in een verhuisdoos verdween: de originele tekst luidt: “I want it all… and I want it smothered in whipped cream and chocolate.”
Persoonlijk vind ik de toevoeging ‘I want it now’ wel een verbetering…
op 04 10 2011 at 18:52 schreef Anoniem:
Ronald Mac Donald is geen clown. Dat is iemand met een eng clownspak aan.
Wellicht kunt je je eerst beter verdiepen in wat de theatervorm clownerie daadwerkelijk inhoudt en wat het spelen voor dementerende ouderen behelst.
Goede clowns behandelen mensen niet als kinderen. Zelfs voor kinderen gaat het daar niet om. Goede clowns doen niet alsof iets grappig is wanneer het dat niet is.
Ik zou zeggen, Frans, praat eerst eens met mensen die het vak cliniclown of verpleeghuisclown uitoefenen, praat met verpleeghuismedewerkers, praat met familie, praat met dementerenden. Voordat je je zo denigrerend over iemands vak uitlaat. Ik hoop in ieder geval dat, mensen met jou blijven praten voordat ze pleiten tegen jouw bestaan of het bestaan van je initiatieven.
Hartelijke groet!
RSS