Afpersing op het internet
Jona Lendering
Yuri Visser, de onvermoeibare webmaster van de website Historiek.net, zit met een probleem. Hij legt het hier in detail uit maar samengevat komt het erop neer dat hij een foto op zijn website had geplaatst waarop een fotograaf rechten kon doen gelden, dat Yuri die foto na melding weliswaar meteen weghaalde maar dat hij het daarna met de fotograaf niet eens kon worden over de hoogte van de vergoeding, zodat dit meningsverschil escaleerde naar de rechtszaal.
De uitspraak, eerder deze maand, behelsde enerzijds dat een fotograaf recht heeft op betaling – niemand zal dat tegenspreken – en anderzijds dat een webmaster zich ervan dient te vergewissen dat hij geen beschermd werk overneemt.
En daar zit de crux. Yuri had de foto overgenomen van LinkedIn, een website waar mensen hun CV delen en alleen foto’s mogen plaatsen die vrij zijn van rechten. De rechter heeft nu geoordeeld dat het feit dat Yuri daarop vertrouwde, onvoldoende was: hij had meer behoren te doen om geen beschermd werk over te nemen. Dat de foto in kwestie nergens online stond zodat Yuri menselijkerwijs de fotograaf niet kon vinden, betekende niet dat deze laatste niet betaald moest worden.
Wikimedia Commons
Yuri is nu alle foto’s van Historiek.net aan het weghalen. Ook foto’s dus die afkomstig zijn van websites die verklaren dat het geboden materiaal rechtenvrij is, zoals Wikimedia Commons, want die verklaring heeft dus geen waarde. Yuri schrijft:
‘Recent ontvingen wij [Historiek.net] bijvoorbeeld ook nog een mail van een fotograaf die een schadevergoeding van ons wil voor een foto die maar liefst acht jaar lang onder een creative commons licenties op Wikipedia stond. Fotograaf gaf aan dat de foto destijds onterecht op Wikipedia was geplaatst en vond het daarom terecht dat Historiek een schadevergoeding ging betalen. Wij hadden de afbeelding immers van Wikipedia gehaald en gebruikt. Een in intellectueel eigendomsrecht gespecialiseerd advocatenkantoor meende dat de fotograaf een goede zaak had en ons inderdaad kon aanklagen.’
Dit is lelijk nieuws voor iedereen die probeert iets moois te doen op het internet, want momenteel is de status van al het beeldmateriaal onduidelijk, of het nu gaat om Wikimedia Commons of iets anders. Je mag niet langer vertrouwen op mededelingen dat een beeld rechtenvrij is, je moet zoeken naar de fotograaf, zelfs als die niet is te vinden.
Kleine spelers
Het archief in Leiden heeft om soortgelijke redenen onlangs, na alweer een rechterlijke uitspraak, 100.000 historische foto’s offline gehaald. Die zaak is vrij uitzonderlijk, want voor zover ik kan overzien zoeken de fotografen die zulke claims doen geen archieven maar kleine spelers die geen juridische steun hebben en er vaak voor kiezen te schikken om van het gedoe te zijn verlost. Historiek dus, of de christelijke website Aantekeningen bij de Bijbel, die overigens drie rechtszaken won.
Maar het is nog vreemder. Ik heb zelf meer dan eens claims gehad over foto’s die ik gebruik op mijn website Livius.org. Die zouden dan gestolen zijn. Ik antwoord doorgaans dat ik die foto op deze of gene datum heb gemaakt op die en die locatie, dat ik het originele bestand bezit en dat ik een rechtszaak daarom met vertrouwen tegemoet zie. Dat is doorgaans het einde van de correspondentie, maar tijdrovend zijn zulke afpersingspraktijken wel. Want afpersing is het natuurlijk als je mensen bedreigt met moeilijkheden om ze te laten betalen.
Die claim – “ik heb het originele bestand” – kan ik moeilijker doen gelden als ik dat online plaats. En daarmee ben ik bezig: de duizenden foto’s die mijn zakenpartner en ik hebben gemaakt zullen rechtenvrij de wereld ingaan, mede dankzij steun van het Rijksmuseum van Oudheden, het Friese provinciale archief Tresoar en Wikimedia Commons. We zullen binnenkort wat papierwerk doen om te bewijzen dat wat we weggeven, ook werkelijk is weggegeven. Het is dus voor het moment geregeld, maar het is de wereld op zijn kop dat iemand die iets weggeeft, wordt opgezadeld met administratieve rompslomp om zich in te dekken tegen afpersing.
Jurist inschakelen
Dat is nog niet alles. Zo is er Vici.org, de website waarmee René Voorburg (al even onvermoeibaar als Yuri) probeert antiek erfgoed topografisch te ontsluiten. Als u foto’s hebt of een locatie weet, kunt u ze daar opladen. De laatste manoeuvres van de wetgever leken René in eerste instantie het werk onmogelijk te maken, maar gelukkig is er toch wat lucht zolang hij niet naar winst streeft. Het is echter opnieuw de wereld op zijn kop dat René een jurist moet inschakelen om te weten te komen of hij door kan gaan met zijn project.
Naast afpersing en slechte regelgeving speelt nog een derde kwestie, waarbij het niet gaat om het eigenlijke beeldmateriaal maar om de beschrijving daarvan. Ik kan dit het beste illustreren met deze foto. U herkent misschien de processiestraat uit Babylon. Lange tijd is gedacht dat die is aangelegd door koning Nebukadnezzar, maar ze blijkt aanzienlijk jonger te zijn. Ik zal deze foto, die deel uitmaakt van mijn fotoproject, keurig zo dateren, maar dit is een behoorlijk specifieke interpretatie. Is dit wetenschap en moet het wetenschappelijk verantwoord, of is het wetenschapsvoorlichting? Het is het laatste, maar we zitten hier maar een klein eindje voor het grijze gebied tussen wetenschapsvoorlichting en wetenschap. Als de onderzoeker die de juiste datering vaststelde zou komen klagen, zou hij weliswaar niet in zijn recht staan maar ook niet de eerste zijn die zich vergist.
Dit is een beruchte kwestie. Ik ken diverse mensen die problemen hebben ondervonden met zich overschreeuwende wetenschappers en ik heb weleens gezeten bij overleg tussen de VWN (de vereniging voor wetenschapsjournalistiek en -communicatie) en de VSNU over de wijze waarop de universiteiten opereren rond en in deze grijszone. Professoren zijn beter in onderzoek dan in bestuur, erkende Karl Dittrich, en hij zegde toe dat een en ander nog eens zou worden gesproken met de KNAW en de VWN. Helaas is ondanks alle vriendelijkheid nog lang niet alles waterdicht geregeld, zodat mijn fotoproject juridisch nog altijd niet veilig is.
Niet optimistisch
Zo liggen er dus drie kwesties waar de regelgeving slecht uitpakt. Ik noemde als voorbeelden Historiek, Vici.org en Aantekeningen bij de Bijbel. Uit het buitenland kan ik LacusCurtius noemen. Allemaal websites die betrekking hebben op de historische wetenschappen, waar vrijwilligers een zinvolle aanvulling leveren op de informatie die officiële wetenschappers verspreiden. (Ik heb er gemengde gevoelens bij dat oudhistorici studenten informatie laten zoeken op Livius.org.) De problematiek beperkt zich echter niet tot de historische wetenschappen en speelt ook bij andere vakgebieden.
Buiten de wetenschap speelt ze bij kleine nieuwssites als Sargasso. De problematiek is dus vrij algemeen. Ik ben niet optimistisch over de toekomst van de nieuwsvoorziening nu de problemen van drie kanten tegelijk op ons afkomen.
Dit stuk is eerder gepubliceerd op de Mainzer Beobachter. Jona Lendering is oudheidkundige, schrijft goede geschiedenisboeken (maar echt), heeft zijn eigen onderwijsinstituut en blogt dagelijks.
Jona Lendering, 05.07.2018 @ 07:59
RSS