Academische mores

Jona Lendering

Illustratie: Hans Sebald Beham

Oudheidkunde is de meest irrelevante discipline ter wereld, wat betekent dat als er iets verkeerd gaat, het ligt aan de wetenschappers zelf. Ze kunnen niet, zoals klimaatwetenschappers, farmacologen en economen, verwijzen naar politieke of commerciële druk. Inmiddels is Dode Zee-rollenspecialist Golb door de mand gevallen. De vraag is hoe diep de rot zit.

1

Deze week deed een Amerikaanse jury uitspraak in een rechtszaak die was aangespannen tegen een zekere Raphael Golb, de zoon van de genoemde Dode Zee-rollenspecialist. Zoonlief werd schuldig bevonden van onder meer “identity theft, criminal impersonation, forgery, harassment, and unauthorized use of a computer”. De straf, die kan variëren van dienstverlening tot vier jaar gevangenis, wordt 18 november bekendgemaakt. Wie de details wil weten, vindt ze onder andere hier en hier.

De zaak is vrij complex: Raphael Golb wilde iedereen zand in de ogen strooien. Om het te begrijpen moeten we terug naar de late jaren veertig, toen de Dode Zee-rollen werden ontdekt. Het gaat om tienduizenden snippers perkament die behoorden tot een kleine zeshonderd boekrollen. Om het uit te geven werd een internationaal team samengesteld, waarbij werd uitgegaan van een gebruikelijke deal: de universiteiten betaalden de onderzoekers en kregen in ruil het copyright op de uitgave. Ondertussen lag het materiaal onder embargo. Het onderzoek vorderde gestaag, maar niet snel genoeg volgens degenen die niet tot het geprivilegieerde onderzoeksteam behoorden. Al gauw circuleerden de wildste geruchten. De protesten werden intensiever en in de jaren negentig werd het embargo opgeheven.

Eén van de belangrijkste conclusies van het onderzoek was, op dat moment, dat het jodendom in de tijd dat de tempel in Jeruzalem er nog stond, extreem complex was. Niet iedereen is blij met die conclusie. Voordien bestond, zeker in joodse kringen, het beeld dat er continuïteit bestond in het jodendom en dat het rabbijnse jodendom een rechtstreekse voortzetting is van het farizeïsme, dat op zijn beurt weer oudere antecedenten had.

Op de achtergrond speelt hier de draad met het zionisme: als het rabbijnse jodendom niet het Tempel-jodendom als voorland mag claimen, is de Israëlische claim op Palestina minder goed gefundeerd. Het christendom zou, volgens het oude beeld van de geschiedenis van het jodendom, een verwaarloosbare zijtak zijn geweest. Uit de Dode Zee-rollen bleek echter dat dit te simplistisch is. Het huidige christendom kan even veel of weinig als het huidige jodendom claimen de voortzetting te zijn van het pluriforme jodendom van voor de verwoesting van de tempel (in 70).

Geleerden die dit zeiden, kregen meer dan eens het verwijt antisemitisch bezig te zijn – een verwijt dat niet per se onterecht hoefde te zijn, maar niet kon worden verdedigd met dít argument. Zo bestond er al een zekere frustratie en was het moddergooien al begonnen toen Norman Golb in 1995 zijn boek Who Wrote the Dead Sea Scrolls? publiceerde.

Zijn stelling was dat het niet ging om de bibliotheek van een sekte die in een groot gebouw bij Qumran aan de Dode Zee zou hebben gewoond, maar om een verzameling boeken uit Jeruzalem. Pogingen aan de hand van de Dode Zee-rollen een sekte te reconstrueren zouden onterecht zijn: de bibliotheek representeerde mainstream jodendom. Golb werd niet helemaal serieus genomen, en eerlijk is eerlijk: sommige geleerden stapten wel wat erg snel over zijn bezwaren heen. Het voorlopige rapport van de opgravingen in Qumran stelt vrij duidelijk dat de rollen niet in Qumran kunnen zijn vervaardigd. Op dat punt hebben critici als Golb gelijk, maar dat wil nog niet zeggen dat het materiaal uit Jeruzalem komt. Het genoemde rapport zoekt de oorsprong in Galilea. Niettemin leek rond 2000 de discussie over het boek van Golb voorbij.

2

Een jaar of drie geleden laaide discussie op het internet plotseling op. Dit is niet uniek. Het internet heeft verschillende keren verouderde oudheidkundige kennis nieuw leven ingeblazen, wat mogelijk is doordat de universiteiten lange tijd volkomen afzijdig bleven. Zoals je, op dit moment, over de affaire-Van der Hoeven wél het creatonistische standpunt online kunt vinden en níet de slimme artikelen van haar opvolger Plasterk (betaalsite Volkskrant) of evolutiebiologen (wetenschappelijke betaalsites), zo zit ook goede oudheidkundige informatie in de regel achter slot en grendel. Activisten kunnen makkelijker een schijn van betrouwbaarheid aannemen dan echte geleerden – en de universiteiten zwijgen. Zo is er de laatste jaren een meetbare terugkeer van verouderde oudheidkundige kennis.

Het oplaaien van de discussie was op het eerste gezicht niet heel vreemd, maar één van de deelnemers aan de online-discussies trok de aandacht: een zekere Charles Gadda verdedigde Norman Golbs standpunten met opvallend veel kennis van de details van diens argumenten. Eén van de beschuldigingen die Gadda uitte, was dat de betrokken geleerden werkten vanuit een niet-joods perspectief: het aloude moddergooien.

Gadda was niet de enige die erkende geleerden beschuldigde van antisemitisme. Een andere criticus was Raphael Golb, zoon van Norman. Eén van de door hem beschuldigden was Robert Cargill, die zich in de zaak begon te verdiepen, en ontdekte dat Golb Jr. en Charles Gadda dezelfde persoon waren. In weinig tijd werden zeventig pseudoniemen ontdekt. Het leek erop dat Raphael Golb een internetguerrilla had ontketend tegen iedereen die zich kritisch had uitgelaten over zijn vader. Cargill deed verslag op het internet.

Hoe ver de intriges gingen, kan Lawrence Schiffman vertellen. Golb Jr. begon ermee onder een van zijn pseudoniemen op een internetforum te schrijven over een plagiaat dat Schiffman zou hebben begaan – overschrijven uit het werk van Golb Sr – en dat onbestraft was gebleven. Vervolgens, in augustus 2008, maakte Golb Jr een e-mail-account aan om onder de naam van Schiffman zijn collega’s aan te schrijven. De pseudo-Schiffman vertelde daarin dat een “kleine fout” die hij zou hebben begaan in een blog was ontmaskerd, en verzocht zijn collega’s er geen ruchtbaarheid aan te geven, aangezien zijn carrière gevaar liep. Het effect van dit mailtje was vanzelfsprekend, zoals bedoeld, het omgekeerde: dat mensen Schiffmans integriteit begonnen te betwijfelen.

Of Schiffman werkelijk plagiaat heeft gepleegd, weet ik niet. Het zou niet uniek zijn. (Ik heb nog net vastgesteld dat een Nederlandse geleerde materiaal van mijn hand zonder mijn toestemming gebruikt in een Amerikaanse uitgave.) Maar uiteindelijk doet dat er niet zoveel toe: als je plagiaat wil aankaarten, hoef je nog niet over te gaan tot cyber bullying. Schiffman was niet bestand tegen het getreiter en raakte er, naar eigen zeggen, door in een depressie.

3

Raphael Golb stond de afgelopen weken voor de rechter. Zijn verdediging, die hij zelf voerde, kende verschillende sporen. De eerste daarvan was dat hij gedwongen was geweest tot de lastercampagne omdat de normale manieren om het plagiaat aan te kaarten, waren mislukt. Het was dus een vorm van academisch klokkenluiden. Dit argument kan juist zijn want over het algemeen wint collegialiteit het onder oudheidkundigen van waarheidsliefde. Omdat Golb Jr aandacht wilde voor het onrecht dat, volgens hem, zijn vader was aangedaan, lijkt hij ook een plea bargain te hebben afgewezen: alleen als hij vóórkwam, kon hij zijn beschuldigingen in het bijzijn van de pers herhalen.

Het tweede punt dat Golb Jr naar voren bracht was de claim dat hij zich aan de mores van het internet had gehouden – een punt dat (ofschoon het vrij beledigend is voor de gemiddelde internetgebruiker) iets sterker is dan het op het eerste gezicht lijkt, aangezien bijvoorbeeld vrijwel elke Wikipediaan een pseudoniem gebruikt.

De tegenwerping dat de Wiki geen wetenschap is, houdt geen steek, aangezien het internet de belangrijkste plaats is waar wetenschappelijke informatie wordt verspreid. Sinds ClimateGate kan dat niet meer worden genegeerd. De omgangsvormen daar doen dus ter zake en ze als verdediging aanvoeren is minder gezocht dan het lijkt. Dit argument rechtvaardigt uiteraard het pseudo-Schiffmanmailtje niet, maar het is opmerkelijk dat het gebruik van een alias in een online-discussie over wetenschap door de jury strafbaar is bevonden. Het lijkt aannemelijk dat het laatste woord hierover nog niet is gezegd.

Een derde punt dat Golb Jr naar voren bracht was dat hij, toen hij zich voordeed als Schiffman, opzettelijk spelfouten had gemaakt, zodat iedereen de ironie herkende (meer hier). De vraag of ironie wel altijd als zodanig wordt herkend, speelt momenteel ook in verschillende rechtszaken in Nederland. De Amerikaanse jury accepteerde het in dit geval niet.

Tot slot was er het punt waar het Golb Jr vermoedelijk allemaal om te doen was. Hij herhaalde onder ede dat mannen als Schiffman en Cargill antisemieten waren. Cargill weerlegt het hier en de jury hechtte er ook weinig waarde aan. Sowieso was de zaak snel beklonken. Golb Jr moest namelijk toegeven dat hij onder ede had gelogen. De jury was er dan ook al na vijf uur uit: schuldig op dertig van de eenendertig aanklachten. Dat wil niet zeggen dat iedereen overtuigd is van ’s mans schuld; er is bijvoorbeeld een blogger die stelling neemt vóór de impersonator, omdat hij aan de kaak stelde dat de wetenschap in zichzelf is gekeerd – “the pro-Qumran clique just want the Scrolls for themselves”.

4

Het meest trieste aan de zaak is misschien dit: waar geen ouder, waar ook ter wereld, afwezig zal willen zijn als een kind voor de rechter verschijnt, was Norman Golb in geen velden of wegen te bekennen toen Raphael zich moest verantwoorden. Had vader Golb misschien zelf iets te verbergen? Ja. Tijdens de zaak kwam uit dat hij, anders dan hij eerder had gezegd, had geweten van de activiteiten van zijn zoon.

En dat verandert de zaak grondig: kon tot hier aan toe worden gezegd dat het ging om een doorgeslagen individu, er blijkt nu een academicus bij betrokken. Het is nu niet alleen een civielrechtelijke zaak – het gaat nu ook om wetenschapsethiek, en het is vrij walgelijk dat (voor zover bekend) de werkgever van Golb Sr, de universiteit van Chicago, zich stil houdt. Het minste wat de universiteit had kunnen doen is een onderzoek aankondigen en een excuus maken aan degenen die door een medewerker zijn belasterd.

Ondertussen zijn er nog twee conclusies te trekken. In de eerste plaats: als de jury het laakbaar acht onder pseudoniem over wetenschap te schrijven, heeft ze enerzijds gelijk – een wetenschappelijke discussie dient met open vizier te worden gevoerd – en miskent ze anderzijds het simpele feit dat de meeste wetenschappelijke discussie online plaatsvindt, en wordt gevoerd onder pseudoniem. Om duidelijkheid te krijgen zou een hoger beroep wenselijk zijn.

In de tweede plaats illustreert de zaak dat de universiteiten onvoldoende begrijpen dat ze online heel aanwezig moeten zijn. De formulering “the pro-Qumran clique just want the Scrolls for themselves” is rabiaat, maar illustreert dat mensen belang stellen in wetenschap en zich buitengesloten voelen. En dat zijn ze ook, want de echte wetenschap schrijdt voort achter embargo’s en in betaalsites. De affaire-Golb toont dat hieraan een einde moet komen.

Spijkers op Laag Water – 50 misvattingen over de oudheid van historicus Jona Lendering werd door Hassnae besproken in Villa VPRO. Meld je aan voor een cursus op Lenderings onderwijsinstituut Livius.

Tweet

Jona Lendering, 06.10.2010 @ 12:38

[Home]
 

Δ