Meester van de onderkoelde galgenhumor
Peter Breedveld
Illustratie: Jacob Collins
Ad Kolkman is één van de meest opvallende onopvallende cartoonisten van Nederland. Dat hij niet opvalt, is niet zijn schuld; dat is de schuld van alle andere cartoonisten in Nederland. Probeer je als meester van de onderkoelde galgenhumor maar eens hoorbaar te maken in die kakofonie van iconoclastische schofferingen waarin het cartoonistengilde hier te lande grossiert.
Veertig jaar nadat Phil Bloom een trend in gang zette door naakt op de televisie te verschijnen, denkt menigeen nog steeds dat er een burgermansklasse is die kan worden geschokt door twee afzichtelijke campinggangers die elkaar sodomizeren in een caravan. Zelfs de zich fatsoenlijk achtende linkse cartoonisten overschreeuwen elkaar in hun hyperbolische demoniseringen van Verdonk, Wilders of wie het dan ook is die die dag weer een barst in hun wereldbeeld heeft geslagen.
Eén uitzondering wil ik maken voor Jos Collignon, die zijn expressieve, Amerikaanse tekenstijl weet te paren aan een zekere zelfbeheersing; zij het dat die bij Collignon vaak weer doorslaat naar lauwe lafheid. Toch, Collignon is onmiskenbaar geestig.
Ad Kolkman is van een heel andere orde. Zijn tekenstijl is sober, minimalistisch bijna. Ook zijn grappen zijn ingetogen. En tegelijkertijd komen ze aan als een mokerslag. Kolkmans tekeningen worden bevolkt door bedeesd kijkende, ingeslapen types wier domheid giftig is. Waarom kunnen zwakbegaafden gewoon kindjes maken, pap?’ vraagt een onnozel kind aan haar vermoeide vader in een cartoon die als ondertitel Historisch besef maakt comeback’ heeft. Dat is de schuld van de joden, lieverd’, antwoordt de vader.
Het is Kolkmans snijdende commentaar op de plotselinge herschrijving van de geschiedenis onder druk van de bandeloze rotzakjes die het tijdens de geschiedenisles op school onmogelijk maken de Holocaust te behandelen. Daardoor dreigt een hele generatie te ontstaan voor wie de Holocaust een gerucht is en is het weer salonfähig overal een joods complot achter te zoeken.
HOERR!!’ roept een rotzakje keihard naar twee vrouwen. Hij kijkt er doodgemoedereerd bij, heeft zijn handen in zijn zakken. De vrouwen hebben hun ogen wijd opengesperd, angstig en geschokt. Niets zeggen! zegt de ene vrouw tegen de andere. Anders radicaliseren ze!
Kolkman legt met deze cartoon, een coproductie met collega Mirjam Vissers, de vinger op de zere plek die van de onhebbelijke neiging van Nederlanders om zichzelf de schuld te geven van de barbaarsheid van hun belagers. Of eigenlijk niet zichzelf’ maar hun landgenoten, de andere Nederlanders. Als iemand zegt: Wij zijn een intolerant volkje, dan bedoelt hij daar altijd mee: Jullie zijn een intolerant volkje, maar gelukkig zijn er nog verlichte geesten als ik die, geheel belangeloos en in dienst van een Groter Goed, bereid zijn jullie te schoppen tot je een geweten krijgt en daarbij nog een aardige vergoeding incasseren, waarmee een riante villa op een uitgebreid landgoed kan worden betrokken, ver weg van de multiculturele sores waar het gepeupel dagelijks mee worstelt.
Hilarisch vind ik ook de tekening van een schreeuwende imam, zijn opengesperde mond een enorm zwart gat, als een dreigend kanon; zijn bolle ogen puilen uit hun kassen. In een tekstballon boven hem staat wild gakalligrafeerd een Arabische tekst met een asterisk erbij. Onder de tekening de vertaling van die tekst, een heel bescheiden Vrede zij met u’. In werkelijkheid staat er Bismillah ar-Rahman ar-Rahim‘: ‘In naam van God, de Barmbartige, de Erbarmer’, maar dat is voor kniesoren. Die Arabisch kunnen, bovendien (nu wil het toeval dat ik toevallig veel kniesoren ken, die Arabisch kunnen, maar goed).
Het zijn de Nederlanders ten voeten uit, de personages die Kolkmans cartoons bevolken. Het vel wordt ze keihard over de oren getrokken, ze worden genaaid (maar meestal niet letterlijk) waar ze bij staan en gelukkig zijn ze er niet mee; sommigen vinden het zelfs hoogst zorgwekkend; dat zie je aan hun verbouwereerde gezichten, maar ze laten het maar gaan. Niemand houdt van een onruststoker. Kijk hoe het is afgelopen met Theo van Gogh.
En ach, als de maag weer gevuld is, er weer voetballen is op tv en zolang de Nederlander drie keer per jaar op vakantie kan, is er eigenlijk niks om over te klagen, toch? Eén van mijn favoriete Ad Kolkman-cartoons zag ik in weekblad Elsevier: twee volgevreten landgenoten met een longdrink ergens op een subtropisch strand, en één van de twee zegt in zijn mobiele telefoon: Het is hier prachtig, vrijheid van meningsuiting heb je hier helemaal niet nodig.
Een verzameling cartoons van Ad Kolkman leest als een j’accuse. Kolkman maakt zich kwaad over de dommige gezapigheid van de Nederlander, die zich zijn vrijheden en zijn eigenheid laat afpakken in ruil voor patat, plat vermaak en rust in de tent. Kolkman weet die woede altijd in een goede grap te verwerken die eigenlijk steevast volgens hetzelfde recept werkt: een dik aangezet, schril contrast tussen hemelschreiende, bloedstollende onrechtvaardigheid en die ergerlijke, slome bedaardheid van de volgevreten Nederlander.
Stick a fork in their ass and turn them over, they’re done, zegt Lou Reed en ik moet vaak aan die woorden denken als ik naar de cartoons van Ad Kolkman kijk.
Had ik het nog willen hebben over de in 1996 overleden cartoonist Yrrah, aan wiens tekenstijl die van Kolkman naar ik aanneem niet toevallig zeer verwant is en die net zo onderkoeld tekeer ging tegen de hypocriete schapenmentaliteit van de Nederlander, en ook net zo de schurft had aan religieus geïnspireerde proleterigheid. Maar dat bewaar ik dan maar voor Kolkmans volgende bundel.
Bovenstaande tekst is het voorwoord van de eerste cartoonbundel van Ad Kolkman, ‘Alle 120 goed alleen sommige niet’, net verschenen bij uitgeverij Xtra.
Peter Breedveld, strips, 03.02.2009 @ 13:41
29 Reacties
op 03 02 2009 at 14:32 schreef de haas:
Peter, je beseft toch wel dat je jezelf ook aan het beschrevene schuldig maakt (het stukje over het intolerante volkje)? Maar goed, dat betekent dan weer wel dat je een echte, onvervalste nederlander bent. Overigens ben ikzelf natuurlijk de uitzondering: ik schaar mijzelf altijd onder de nederlanders die ik becommentarieer. Zeker als het om positieve commentaren gaat.
Gerhard
op 03 02 2009 at 14:38 schreef Peter:
Nee, Gerhard, dat besef ik niet. Doe eens onderbouwen?
op 03 02 2009 at 14:55 schreef Ozymandias:
Alle cartoons van Ad Kolkman zijn briljant. Ook deze over Paul Vellema, de officier van justitie die de arrestatie van Gregorius Nekschot heeft bevolen.
op 03 02 2009 at 16:56 schreef Max J. Molovich:
"In naam van God, de Barmbartige, de Erbarmer". Had dingetje, hoe heet ie, met die cavia onder z’n neus, dat niet hervertaald als ‘In naam van God, hij is lief’?
op 03 02 2009 at 17:05 schreef Max J. Molovich:
Mooi voorwoord. Met het gevaar de nodige zwellichaampjes te kneuzen wens ik nog wel even een lans te breken voor Gummbah. Of was dat stukje over sodomerende campinggangers geen sneer naar de koning van de tristesse? Gummbah’s cartoons hebben heel veel buldergelach bij mij teweeg gebracht en hier en daar zelfs een natte broek. Ik behoor zelfs, durf ik te bekennen, tot het soort dat zo nu en dan samen met wat medeliefhebbers Gummbah-cartoons gaat navertellen.
op 03 02 2009 at 17:21 schreef Peter:
Ik moet ook om Gummbah lachen, Max. Het mooiste wat ik van hem zag, was toen hij in een praatprogramma tegenover een of ander popzangeresje zat dat in Frankrijk honderdduizenden platen had verkocht, heel enthousiast aan het vertellen was waarna hij zonder enige emotie zei:
"Maar je wilt dit dus wel gewoon blijven doen."
Het vuur spoot uit haar mooie poppe-ogen. Ik heb me gek gelachen.
op 03 02 2009 at 18:35 schreef Ad:
Ja, mooi voorwoord. Daar was ik zeer mee in mijn noppen.
Ik had trouwens geen idee dat ‘ie al uit was.
Overigens maak ik mij ook wel eens schuldig aan het navertellen ener gummbahcartoon. Namelijk die van een hevig geschrokken generaal die telefoon neerlegt en zegt: "Die atoombom was toch niet zo’n goed idee. De vijand is razend"
Vervolgens lach ik van hahaha. En daarna wordt ik getroffen door nederigheid en jaloezie.
op 03 02 2009 at 20:45 schreef Hosseyn:
Ach wat een heerlijk toefje!
op 03 02 2009 at 21:00 schreef de haas:
Tuurlijk Peter. Het begint bij "Het zijn de Nederlanders ten voeten uit", en eindigt met "tegen de hypocriete schapenmentaliteit van de Nederlander".
op 03 02 2009 at 21:03 schreef Peter:
Dat is dus je onderbouwing. You are the weakest link, Haas. Toodlepip.
op 03 02 2009 at 21:30 schreef Uitgeverij XTRA:
Voor alle liefhebbers: nog heel even geduld; de bundel is vanaf eind deze week pas verkrijgbaar.
op 03 02 2009 at 22:20 schreef Duns Ouray:
Natuurlijk, het is allemaal waar wat Peter en/of Ad zeggen over Nederlanders … maar vinden jullie dit een specifiek Nederlandse eigenschap?
Of zijn lafheid, hypocrisie en egotisme gewoon menselijke eigenschappen?
op 03 02 2009 at 22:30 schreef toevallige voorbijganger:
Guust Flater vind ik toch nog steeds het leukst van allemaal.
op 04 02 2009 at 09:58 schreef Jimmy:
HJ
Ik zie ook niet echt in wat er mis met de Nederlanders in algemene zin. Natuurlijk hebben we onze fouten en eigenaardigheden, maar als ik eens verder rondkijk op de wereld, tsja, dan ben ik toch wel blij met de plek waar mijn wieg heeft gestaan.
Let niet teveel op Bert Brussen, die moet af en toe even leeg lopen. Ik had me eerder verbaasd als hij erg positief was geweest over Nederlanders, of wat/wie dan ook. Gelukkig mogen zij die er behoefte aan hebben, het allemaal zeggen — tenminste, voorlopig nog wel.
op 04 02 2009 at 10:00 schreef de Haas:
Ach Peter, wat haatzaaiend van je. Kwetsend ook. En, niet te vergeten, polariserend. Maar eerlijk is eerlijk, ik maak niet duidelijk wat ik eigenlijk bedoel. Nu lijkt het er ten onrechte op, dat ik jou intolerantie verwijt. Nog maar een poging dan?
Zelf "Als iemand zegt: Wij zijn een intolerant volkje, dan bedoelt hij daar altijd mee: Jullie zijn een intolerant volkje, maar gelukkig zijn er nog verlichte geesten als ik etc." laten optekenen, en vervolgens deze houding zelf een aantal alinea’s in de praktijk brengen. Anderen allerlei eigenschappen toeschrijven, en daarmee eigenlijk zeggen (jouw eigen gedachtengang volgend) dat jij daar natuurlijk boven staat.
Overigens: het is maar een lachspiegeltje wat ik je voorhoud. Geenszins bedoeld om te bekritiseren dat jij "de" nederlander bekritiseert, want daar is inderdaad genoeg voor te zeggen. Maar dat mes snijdt natuurlijk wel aan twee kanten: je bekritiseerd dus ook jezelf. Dat krijg je er nou van, van dat generaliseren. Hebbie nou je zin?
Gerhard
op 04 02 2009 at 11:24 schreef Bert Brussen:
@hj: waar ik zei ‘Het Nederlandse domme volk’ bedoelde ik ‘Het domme Nederlandse volk’.
Stop de tijd.
op 04 02 2009 at 12:05 schreef hj:
Peter: Dat is dus je onderbouwing. You are the weakest link, Haas. Toodlepip.
Beetje matige onderbouwing inderdaad, dus laat ik het nog eens proberen omdat ik Haas’ gevoel deel.
Dit..
"Een verzameling cartoons van Ad Kolkman leest als een jaccuse. Kolkman maakt zich kwaad over de dommige gezapigheid van de Nederlander, die zich zijn vrijheden en zijn eigenheid laat afpakken in ruil voor patat, plat vermaak en rust in de tent."
…is namelijk een perfecte illustratie van de houding die je hieronder zo treffend omschrijft en waar ik ook niet van hou.
"Of eigenlijk niet zichzelf maar hun landgenoten, de andere Nederlanders. Als iemand zegt: Wij zijn een intolerant volkje, dan bedoelt hij daar altijd mee: Jullie zijn een intolerant volkje, maar gelukkig zijn er nog verlichte geesten als ik die, geheel belangeloos en in dienst van een Groter Goed, bereid zijn jullie te schoppen tot je een geweten krijgt en daarbij nog een aardige vergoeding incasseren, waarmee een riante villa op een uitgebreid landgoed kan worden betrokken, ver weg van de multiculturele sores waar het gepeupel dagelijks mee worstelt."
Nederlanders die zeiken op Nederlanders om zichzelf daarmee een air van kosmopolitisme aan te meten. Want zij zijn overal geweest en hebben gezien dat het in andere landen zoveel fantastischer werkt en behoren derhalve tot de verlichte klasse die boven zijn eigen Nederlanderschap uitstijgt. Pathetisch.
op 04 02 2009 at 12:40 schreef Bert Brussen:
@hj wat een onzin. De meeste Nederlanders zijn ook dom, gezapig, triest en verachtelijk. Het Nederlandse volk is het grootste poepvolk dat er is, met een boereninteeltmentaliteit.
Maar dat zeg ik niet omdat het elders zoveel beter is (was het maar zo).
Dat maakt het Nederlandse domme volk ("OOOORAAAANJE!") er nog niet beter op.
Dit wordt wel bevestigd door het gejammer en gemekker van gekwetste "patriotische en nationalistische" *proest* Nederlanders elke keer als ze daar op worden gewezen. Stakkers zijn het. Fuck De Nederlander.
Lafheid, hypocrisie en egoïsme zijn trouwens vooral kenmerken van HVV-scribenten. Dat kunnen we elke dag lezen onder die laffe pseudoniempjes…
op 04 02 2009 at 12:49 schreef hj:
Wellicht laat jij je beeld van ‘De Nederlander’ iets teveel beïnvloeden door trieste sites als HVV.
Ik ben overigens niet van plan om hier een lofrede op het Nederlandse volk af te steken, iedere verdenking van chauvinisme werp ik verre van mij. Maar Nederlanders die ‘De Nederlander’ zo afzeiken zijn óf zelf even kansloos als het volk dat ze omschrijven (ze behoren er zelf immers ook toe), óf voelen zich op een volstrekt misplaatste manier verheven boven het klootjesvolk en bevestigen op die manier nog eens dat ze er zelf ook deel van uitmaken.
‘Het Nederlandse domme volk’ zoals jij dat noemt is overigens alweer heel iets anders dan ‘het domme Nederlandse volk’. Beetje een stroman-aanval dus en ondanks je grote woorden raakt het niet de kern van wat ik schreef.
op 04 02 2009 at 13:39 schreef Peter:
Aha, Haas, bedoelde je dat. Ik vroeg me af of je bedoelde dat ik me, net als ‘De Nederlander’ die ik bekritiseer, me het vel over de oren laat trekken en mijn mond maar hou om de lieve vrede te bewaren. Dat irriteerde me, want aan het bewaren van de lieve vrede heb ik me echt nog nooit van mijn leven schuldig gemaakt. Integendeel, als ik ergens lieve vrede zie, doe ik mijn best om de Derde Wereldoorlog te veroorzaken.
Ik bekritiseer inderdaad ‘De Nederlander’ en daar bedoel ik mezelf uiteraard niet mee. Maar ik zeg ook nooit dat ‘wij’ van alles fout doen. Ik zeg gewoon eerlijk ‘jullie’. ‘Ik ben slim en jullie zijn dom, mensen als jullie, daar lach ik om’.
Ik ben een a-typische Nederlander. Dat is me nu zoveel jaren zo vaak ingewreven, dat ik het maar ben gaan geloven. Het klopt ook: ik heb de schurft aan verzekeringen, ik ben altijd degene die vragen stelt tijdens colleges en voorlichtingsbijeenkomsten enzo, want of mensen me dom vinden, zal me aan mijn reet roesten; ik wil weten, weten, weten. Ik maak altijd overal trammelant om, onder eigen naam, en ik betaal liever wat meer voor een stripboek met een harde kaft dan dat ik geld bespaar door een slappe kaft.
En de klapper: ik ben niet laf. Ik loop nooit weg voor een gevecht, ook niet als ik weet dat ik dat ga verliezen. Wonderwel ben ik maar één keer ernstig beschadigd, lang geleden, op mijn veertiende. Een lafbek die gebruik maakte van een moment van onoplettendheid.
Want het is typisch Nederlands, Duns, die nadrukkelijke lafheid. In ieder schuilt een lafaard, maar in Nederland lijkt lafheid beschouwd te worden als een deugd. Mensen zijn er hier echt trots op. Moeders moedigen hun zoons aan om weg te lopen als het link wordt en dat doen Nederlandse mannen ook altijd. Als je met Nederlandse mannen op stap bent en je loopt een opgefokte bokito tegen het lijf die je helemaal lens schopt, laten ze je gewoon aan je lot over.
Ik stel: Nederlandse vrouwen hebben meer ballen dan Nederlandse mannen. De bevolking van Srebenica had iets meer kans gehad als de Dutchbatters allemaal vrouwen waren geweest, of in elk geval door een vrouw waren geleid.
op 04 02 2009 at 14:52 schreef hj:
Tsja, het blijven natuurlijk altijd generaliseringen waar van alles op af te dingen is. Maar dat in Nederland geen machocultuur heerst, lijkt me inderdaad wel evident. Dat kan je laf noemen, dat is het misschien ook wel, maar in het Midden-Oosten zouden ze wat mij betreft wel wat meer van dat soort ‘lafheid’ kunnen gebruiken.
En als ik mij met Nederlanders in een internationaal gezelschap bevind, zijn die vaak wel het gezelligst en het meest openminded. Net als Duitsers overigens. Ik heb liever 100 Duitsers om me heen dan 1 Fransman.
Maar ook hier valt weer het nodige op af te dingen natuurlijk, want als je met teveel Nederlanders bent en ook nog eens van het minder ontwikkelde slag, overheersen de lompheid en ongevoeligheid..
op 04 02 2009 at 15:01 schreef gerhard de haas:
Zou dat komen door het poldermodel: vooral geen confrontatie? Kweekt dat laffe mensen? Of waren we eerst laf, en is daar het polderen uit voortgekomen? Ik houd het op het laatste. Zou ons veel bejubelde model in een ander daglicht stellen. Maar er moet toch ergens een kiem voor liggen?
Gerhard
op 04 02 2009 at 15:12 schreef Peter:
Ik denk dat het komt doordat Nederlanders al heel lang alles gratis en voor niks krijgen. Als ze geen zin hebben het te halen, komt iemand van de overheid het heel sympathiek brengen. Nederlanders zijn het vechten ontleerd.
Maar in het begin van de Tweede Wereldoorlog hebben de Nederlandse strijdkrachten dapper gevochten. Ook tijdens de Reformatie waren er veel koene Nederlanders.
Polderen vind ik geen vorm van lafheid. In een land met zoveel culturen (Rooms-katholieken, doopsgezinden, calvinisten, Luthersen, royalisten, republikeinen, socialisten, joden, Friezen, Limburgers) is het de enige manier om de situatie een beetje leefbaar te houden.
op 04 02 2009 at 16:14 schreef gerhard de haas:
Ik vind polderen ook geen vorm van lafheid, eerder van pragmatisme. Maar ik vroeg me af of lafheid er uit voort zou kunnen komen.
Gerhard
op 04 02 2009 at 16:43 schreef Paco:
Gerhard, deze uitspraak: "Iedereen tevreden". Ook polderiaanse wortels. Natuurlijk spreekt daar lafheid uit.
op 04 02 2009 at 16:50 schreef sabaroth:
Mja maar al met al zijn we toch maar wel een extreem tolerant volkje hoor, dat mag ook wel eens gezegd worden.
Ik begrijp bv best dat in die overvolle bus die arme scholier een uitputtende studiedag achter de rug heeft, en dus best zijn benen op de andere bank mag uitstrekken en de plaats naast hem bezet houden met zijn schooltasje, ik zal echt niet heel vriendelijk vragen of ik daar misschien mag zitten, hee hoor echt niet, mischien wordt hij trouwens ook wel kwaad als ik het vraag, je weet maar nooit.
op 06 02 2009 at 13:07 schreef Fred de Haas:
Een in alle opzichten voortreffelijk artikel van Peter Breedveld.
Alleen de formulering "kakofonie van ikonoklastische schofferingen" vind ik een beetje te intellectualistisch. Het ís natuurlijk wèl zo.
op 06 02 2009 at 15:27 schreef Peter:
Veel dank, Fred. En ik vind ‘kakofonie van ikonoklastische schofferingen’ vooral erg lekker over de tong rollen.
Wat zou het eigenlijk betekenen?
op 08 02 2009 at 12:13 schreef Renzo:
Ik vind het ook bijzonder Nederlands om allemaal kwalificaties over DE NEDERLANDER te uiten enje zelf heel speciaal te vinden en andersdan anderen, zoals Peter.
Miljoenen nederlanders vinden zichzelf zoooo uniek.
En ze verzinnen allemaal wel eenreden.
Origineel hoor.echt heeeeeel orgineel.
GAAAAAAAAP