Levenslessen van een jezuïet
Alf Berendse
We hebben van anderen niet veel goeds te verwachten, we moeten ons tegen hen wapenen, leert de jezuïet Baltasar Gracian (1601-1658) ons. Zijn boeken staan vol cynische wijsheden.
De orde van de jezuïeten, de Societas Jesu, is de meest wereldlijke katholieke organisatie. In 1534 gesticht door Ignatius van Loyola, goedgekeurd door de paus, desondanks indertijd scherp in de gaten gehouden door de Inquisitie. Jezuïeten zijn van oudsher de intellectuelen binnen de Moederkerk’, kritisch, niet in zichzelf gekeerd, en vaak met een beroep buiten de kerk, leraar vooral.
Ik ging in de jaren zeventig nog bij Jezuïeten ter schole. Elke woensdagochtend verplichte kerkgang (een gang die ik niet maakte), de school had daarvoor een eigen kapel. Maar de pater die lessen biologie gaf, had geen problemen met Darwin, bij Jezuïeten staan geloof en wetenschap elkaar niet in de weg. En dat terwijl Ignatius van Loyola van zijn volgelingen verwachtte dat ze zich zouden schikken naar de absolute waarheid van de bijbel en de onfeilbaarheid van de paus.
Jezuïet is bijna een synoniem voor opportunist, in geloof en wereldse zaken. Een mooi voorbeeld is Aramis, een van de helden in Alexandre Dumas’ musketiertrilogie. In het eerste deel, De drie musketiers, twijfelt Aramis over zijn roeping, na elke teleurstelling in de liefde hangt hij zijn zwaard aan de wilgen en bereidt hij zich voor op het priesterschap. Daar ziet hij weer van af, zodra hij een langverwachte liefdesbrief of geparfumeerde zakdoek ontvangt.
Zijn eigenzinnigheid in geloofszaken spreekt uit de stelling die hij voorafgaand aan een priesterwijding verdedigt: Enige spijt bij een offer aan God is toegestaan’. Ongepast, vinden zijn leermeesters. Maar, legt Aramis hen uit, spijt is wat van een gift een offer maakt; als je achteraf geen spijt voelt, had het opgeofferde geen waarde voor je. De priesterwijding gaat nog jaren niet door, iemand brengt hem een bericht van een minnares, en het karige kloostereten, spinazie en eieren, bevalt hem ook niet.
Pas in Twintig jaar later heeft Aramis voor het geloof gekozen en is hij Jezuïet. Niet zonder spijt, hij trekt zijn zwaard weer, in een vergeefse poging om de Engelse koning Charles I van de beul te redden. Hij is wat de situatie van hem vraagt: abbé of chevalier. In het laatste deel, De burggraaf van Bragelonne, is hij uitgegroeid tot een naar wereldlijke macht strevende bisschop, die complotteert tegen de Franse koning Louis XIV. En nog steeds staat hij met een been in de kerk en met het andere in de wereld: hij is bisschop èn hertog.
Geen klooster maar een complot, een priester met een zwaard, opportunist en sofist. Dumas hing alle vooroordelen tegen jezuïeten aan Aramis op.
Baltasar Gracian was een echte jezuïet. Zijn boeken zijn klassiekers in de Spaanse literatuur, waarvan we in Nederland vooral dankzij schrijver en vertaler Theo Kars kunnen genieten. Zonder Kars vermoedelijk geen Gracian in Nederland, stelt Kees Sluys in de VPRO-gids van deze week. In 1979 schreef Kars over Gracian in zijn essaybundel Beschermengelen. In 1990 verscheen zijn vertaling van Handorakel en kunst van de voorzichtigheid (1647), een bundeling van driehonderd levensadviezen’, einde 2008 de vertaling van De criticon of de kunst van het leven (1651-53), een allegorische roman. Ook in december 2008 verscheen, door anderen vertaald, De levenskunstenaar (1646), vijfentwintig verhandelingen over uiteenlopende onderwerpen.
Gracian is een filosoof voor het dagelijks leven, een analist van menselijke betrekkingen. We hebben van anderen niet veel goeds te verwachten, is zijn conclusie; we moeten ons tegen anderen wapenen, is zijn advies. Daarin is hij uitermate onchristelijk, asocialer dan Machiavelli. Uit het Handorakel:
Beschik over een zondebok. Daardoor bezit men een schild tegen ontevredenheid, een kunstgreep die van belang is voor regeerders. Het getuigt niet van onbekwaamheid, zoals kwaadwilligen denken, maar van superieur inzicht, over iemand te beschikken op wiens rug de smaad van een mislukking en de schande van algemene afkeuring neerkomen.’
Machiavelli krijgt er overigens flink van langs in De criticon:
Het is een immorele staatsman die zich erop toelegt mensen zonder inzicht zijn verkeerde ideeën te voeren ( ) een samenstel van immorele en zondige opvattingen. Staatsbelang is bij hem stalbelang.’
Altruïsten haken al af bij het vijfde advies in Gracians Handorakel: Zorg dat men u nodig heeft.’ En laat dat zo, laat mensen in de hoop dat je ze zult helpen, hou ze afhankelijk, eerder dan ze echt te helpen en dankbaarheid te verwachten. Want: wie zijn dorst heeft gelest, keert meteen de bron de rug toe.’ Gracian was een misantroop, omarmd door de realist Voltaire, de pessimist Schopenhauer en de nihilist Nietzsche.
Andere adviezen en wijsheden, geparafraseerd:
– zorg ervoor dat mensen je aardig vinden, want dan pas hebben ze oog voor je talenten;
– je hebt er niets aan jezelf geweldig te vinden, als anderen dat niet vinden;
– je kunt beter geen verplichtingen aangaan, dan ze niet nakomen;
– wie genoeg heeft aan zichzelf is Gods gelijke;
– een succesvol mens is niet jaloers op anderen met succes, maar biedt hen zijn vriendschap;
– houd je van de domme in gezelschap van domme mensen;
– wie vooraf de risico’s van een onderneming niet ziet, zal achteraf de omvang van zijn mislukking niet beseffen;
– houd dwazen en ongelukkigen op afstand.
Eén advies lijkt een verholen pleidooi voor tijdige zelfdoding:
Wacht niet tot u een ondergaande zon bent. Een wijze leefregel luidt dat men beter vrijwillig iets kan loslaten dan de greep erop verliezen. Wacht niet tot de wereld u de rug toekeert en u roemloos levend begraaft.’
Toon jezelf in het openbaar zolang je succesvol bent, trek je terug als dat niet meer zo is. En wacht niet met sterven totdat dementie je verstand heeft aangetast. Leef zolang je dat volop kunt. De Franse schrijver Henry de Montherlant volgde dit advies op: hij schoot een kogel door zijn hoofd toen hij, blind geworden, niet meer kon schrijven en vrouwen niet meer kon zien.
De vijfentwintig verhandelingen in De levenskunstenaar zijn uitweidingen over adviezen en inzichten uit het Handorakel, maar voegen er niet veel aan toe. Elk hoofdstuk kan gemakkelijk worden samengevat tot een van de aforismen uit het latere boek. Daarin adviseert Gracian ons bijvoorbeeld veelzijdig te zijn, in een hoofdstuk in De levenskunstenaar verdiept hij dit wat en geeft hij af op mensen die slechts over één onderwerp kunnen praten. Ik citeer, speciaal voor Frontaal Naakt-reageerders die blijven mekkeren over het gevaar van de islam, of dat Hitler links was:
Bij de meeste mensen kan men maar voor éen ding terecht, want zij hebben niet de capaciteit voor twee; bij sommigen moet je steeds hetzelfde punt aanroeren en maar over éen onderwerp spreken, waar zij niet los van kunnen komen. Dat zijn de stokpaardberijders die van een conversatie een Sisyphuskwelling maken en je verpletteren onder de steen van hun eeuwige thema. Met reden beeft elke levenskunstenaar voor hen, want hij zal zijn verstand nog uitzweten als een van deze domoren zich op zijn geduld werpt.’
Het is beter alleen te zijn, dan in dergelijk gezelschap te verkeren.
Om aan de censuur van de kerk te ontkomen, gebruikte Gracian pseudoniemen. Zijn magnus opus, El criticon, kostte hem desondanks zijn baan als leraar, hij werd verbannen naar een uithoek van Spanje, en op water en brood gezet. Gelukkig voor hem werd hem slechts kwalijk genomen dat hij het publiceerde zonder toestemming van de oversten van de Societas Jesu, de inhoud van het boek had hem zijn kop kunnen kosten.
Het verhaal volgt de naïeve Andrenio en zijn gids door het leven’ Critilo op een tocht door de wereld (een roofdierenpaleis, windpaleis, verzameloord van onrecht, onderkomen van boosaardigheid en het kindse kind’). Hun avonturen zijn niet zo van belang, het gaat Gracian om gelegenheden domheid en schijnheiligheid aan de kaak te stellen.
Een les uit De criticon die onze betuttelende overheid ter harte zou moeten nemen: verbied de deugden,
omdat de mens eigenaardig is aangelegd en zo’n merkwaardige voorkeur heeft voor het verbodene dat, als hem iets wordt verboden, hij uitsluitend vanwege dit feit zich ertoe voelt aangetrokken en zijn leven wil riskeren om het te verkrijgen. Om iets aanlokkelijk te maken, kun je volstaan met het te verbieden.’
De criticon is een schatkamer vol menselijke opvattingen, ook de dwaas, de schijnheilige, de hebzuchtige, de domme, de afgunstige en de profiteur verkondigen hun moraal. Citeren doet het werk meer recht dan een samenvatting:
[Er verscheen] een weliswaar uitzonderlijk, maar zeer banaal monster. Het had geen hoofd maar wel een tong, geen armen maar wel een brede rug en een kolossale borst zonder hart. Het had geen handen om daarmee werk te verzetten, maar wel vingers om naar van alles te wijzen. Het lichaam was in alle opzichten wanstaltig. Doordat het geen ogen had, kwam het voortdurend pijnlijk ten val; het vloog in razernij op van alles af om vervolgens terug te deinzen, en was in een oogwenk heer en meester van het plein, waar nu een afschuwelijke duisternis heerste omdat het licht van de waarheid niet meer was te zien.
Wat is dit voor een gruwelijk gedrocht dat alles in duisternis heeft gehuld? vroeg Andrenio.
[De Wijze antwoordt:] Dat is de oudste zoon van de Onwetendheid, de vader van de Leugen, de broer van de Domheid, de echtgenoot van de Boosaardigheid: dat is het Grauw, de kleurloze massa waarover zovelen het hebben gehad.
Wie hierbij niet instemmend knikt, kan Gracian links laten liggen. Hij bevestigt en verwoordt ervaringen van lezers, die hem lezen omdat ze het met hem eens zijn. Hij is stellig zonder betoog; wie het niet met hem eens is, zal hij niet overtuigen. Maar einzelgänger en non-conformisten halen hun hart bij hem op.
Tot slot van het Handorakel, na 299 adviezen hoe jezelf van anderen te redden, preekt Gracian éen keer als christen:
Leef deugdzaam, de deugd is het enige dat telt, al het andere is onzin, zij maakt u tot een voorzichtig, opmerkzaam, wijs, scherpzinnig, begrijpend, dapper, beheerst, rechtschapen, gelukkig, gewaardeerd, authentiek en veelzijdig mens, haar schoonheid is zo groot dat zij genade vindt bij God en de mensen.’
Alle goede karaktereigenschappen komen voort uit de deugd, er staat nog net niet dat de deugd ons nederig maakt, en dat ook dat goed is. Zo redde hij zichzelf en zijn boeken van de brandstapel. Tot slot sprak de jezuïet, ik had graag zijn laatste biecht gehoord.
Alf Berendse wilde ooit priester worden. Hij was pas elf en had nog een heel leven voor zich. Nu wil hij nog steeds musketier worden.
Alf Berendse, 06.01.2009 @ 09:54
57 Reacties
op 06 01 2009 at 18:31 schreef Jimmy:
"wie vooraf de risicos van een onderneming niet ziet, zal achteraf de omvang van zijn mislukking niet beseffen"
Getuige de kredietcrisis, kunnen we nu stellen: someone didn’t get the memo.
op 06 01 2009 at 19:13 schreef Peter:
Ik ga Gracian zeker lezen, en Theo Kars pak ik ook maar weer eens op.
op 06 01 2009 at 19:22 schreef Ozymandias:
Ik herken in de citaten van Armanis en Baltasar Gracian veel gedachten die je ook in de discussies op deze site eerder hebt geuit, Alf. Het is duidelijk dat je levensvise en politieke filosofie in grote mate is gevormd door de school waar jij op zat in de jaren zeventig.
Het moet een uitstekende school zijn, want ze hebben je veel bijgebracht.
op 06 01 2009 at 20:22 schreef Soldaat van Jezus:
Dat moet het AC zijn geweest. Toch ?
op 06 01 2009 at 20:34 schreef Frank:
Het moet zijn: Zijn boeken zijn klassieken in de Spaanse literatuur, waarvan we etc.
Klassiekers zijn Luik-Bastenaken-Luik, de Amstel Gold Race, Milaan-San Remo e.d.. Dat Jezuieten een zeer slechte naam hebben is wat Nederland betreft vooral toe te schrijven aan de zeer effectieve reformatorische propoganda uit de 19e eeuw in ons land.
op 06 01 2009 at 20:50 schreef Peter:
Ik zie werkelijk niet waarom een boek geen klassieker zou kunnen zijn.
Pedanterik.
op 06 01 2009 at 22:06 schreef Frank:
Eén boek kan inderdaad zeer wel een klassieker zijn, twee van zulke boeken zijn toch werkelijk klassieken.
Schelden doet geen zeer, trouwens.
op 06 01 2009 at 22:09 schreef Peter:
Mooi zo. Als één boek een klassieker kan zijn, waarom kunnen twee boeken dan geen klassiekers zijn? En wie bepaalt dat? De dikke Van Dale?
op 06 01 2009 at 22:49 schreef Jan van Dijk:
Als de medewerkers van de media alvast zouden weten dat meerdere media iets doen en niet doet, dan waren we al heel blij. Dus bespaar ons je caviums en vaginums.
op 06 01 2009 at 22:53 schreef Bert Brussen:
De vraag is: als het één museum is en meerdere musea, moet het dan niet ook meerdere cavia en één cavium zijn?
op 06 01 2009 at 22:59 schreef Smeets:
Mooi stuk, Alf
op 06 01 2009 at 23:20 schreef Asmodeus:
‘Domoren zijn allen die het lijken, en de helft van degenen die het niet lijken.’
Gracián, nummer 201 uit het door Kars vertaalde Orakel:
‘De dwaasheid heeft zich van de wereld meester gemaakt. Als er nog enige wijsheid bestaat, dan doet deze onnozel aan bij de hemelse wijsheid. De grootste dwaas is degene die meent er zelf geen te zijn en alle anderen als dwaas beschouwt.
Om wijs te zijn kan men er niet mee volstaan het te lijken, zeker niet in eigen ogen.
Wie zijn onwetendheid beseft, weet het meest; en wie niet ziet wat anderen zien, is blind. Hoewel de wereld vol dwazen is, treft men er niet één aan die zijn eigen domheid beseft of zelfs maar vermoedt.’
Het besef van de eigen dwaasheid is hemelse wijsheid?!
op 06 01 2009 at 23:24 schreef Liz:
Het moet zijn: Jezuiet
op 07 01 2009 at 07:51 schreef Peter:
Paarlen voor de zwijnen, dit soort stukken.
op 07 01 2009 at 07:52 schreef Frank:
Op menukaarten zie je soms Scampi’s staan, wat ook al dubbelop is. Maar ja, als je alles wegrelativeert hoef je daar ook niet meer op te letten.
op 07 01 2009 at 08:03 schreef Alf Berendse:
Frank, of het moet weet ik niet, maar ‘klassieken’ is wel mooier. Ook de Grieken en Romeinen worden ‘de klassieken’ genoemd, niet klassiekers.
Liz, jezuwiet is de uitspraak, dus jezuïet de spelling. Anders zou de uitspraak ook jezuiwet kunnen zijn.
Peter, Theo Kars heeft ook een eigen boekje met levenswijsheid gepubliceerd: Praktisch verstand (2003).
En let op: van Gracians Handorakel bestaan ook minder goede vertalingen. Aardse Wijsheid bijvoorbeeld, een Nederlandse bewerking van een Engelse vertaling (1993, uitgeverij Strengholt).
Ozymandias, ik woonde op school de kerkdienst niet bij en ook veel van de lessen niet. Spijbelen was toen nog kattekwaad, je kwam er niet voor bij de rechter. Mij op school handhaven kostte zo veel energie dat ik doodmoe thuiskwam en niet aan huiswerk toekwam. Aldus heb ik op school niet veel geleerd. Ik heb de hiërarchie twee keer doorlopen, van gymnasium via havo naar mavo gezakt, daarna weer omhoog naar atheneum. Alleen van de mavo het diploma behaald. Ik ben pas op latere leeftijd, na mijn 25e, echt gaan leren, zonder school.
Soldaat van Jezus, de school was het SC, te Delft.
Asmodeus, wat jij toevoegt aan Gracian gaat mij een stap te ver. Beseffen dat je dwaas bent, maakt je natuurlijk nog niet wijs, zoals beseffen dat je een slechte voetballer bent, geen goede voetballer van je maakt. Het is een omkering van waarden, politiek correct, waarmee dwazen een gevoel van eigenwaarde wordt gegund.
Maar, zoals Gracian schrijft, dwazen beseffen hun tekortkoming niet; dat is, zou ik zeggen, wat hen dwaas maakt.
Beseffen wat je niet weet of kunt, levert je niet vanzelf de ontbrekende kennis of vaardigheden op, maar zet je aan tot leren. Of je zet zo nodig de kennis en capaciteiten van anderen in, om je eigen doel te bereiken.
Smeets, dank voor het compliment.
op 07 01 2009 at 08:07 schreef Peter:
Als je nou eens lette op de inhoud van Alfs verdraaid interessante stuk, Meester Pennewip, wat dacht je dáár van?
op 07 01 2009 at 08:52 schreef Alf Berendse:
liz, je liet bij jouw correctie de puntjes op de i weg, maar, bedenk ik mij nu, misschien bedoelde je dat ‘jezuïet’ met een hoofdletter moet worden geschreven. Daar heb ik over getwijfeld, wel of niet doen. Geheel correct had ik het moeten afwisselen: ‘Jezuïet’ als ik lid van de orde bedoel, ‘jezuïet’ als synoniem van opportunist. Dat vond ik niet mooi, en door de hoofdletter niet te gebruiken laat ik hier en daar in het midden welke betekenis ik bedoel.
Peter, Parels voor de zwijnen is ook een amusant boek van Theo Kars, waarin hij afgeeft op de Nederlandse literatuur. Helaas, mijn zeer uitgebreide Kars-collectie zette ik in 2004 om in geld (een tijdelijke zucht naar heroïne en cocaïne ging ten koste van mijn bibliotheek).
De boeken van Kars zijn niet moeilijk, en betaalbaar, antiquarisch verkrijgbaar, maar ik bezat ook zijn tijdschriftpublicaties en de afleveringen van zijn eigen tijdschrift Tegenstroom (begin jaren zestig). Dat herkrijgen wordt een te grote frustratie, ik begin er niet meer aan.
Kars heeft mij op het spoor van veel schrijvers gezet. Onder anderen Gracian, La Rochefoucauld en natuurlijk Casanova.
op 07 01 2009 at 10:23 schreef Liz:
Er stond eerst jezuït, en dat is minder juist dan jezuiet.
op 07 01 2009 at 10:40 schreef Peter:
Ik ken het werk van Kars wel een beetje, Alf. Zijn boek De Verleider is het nuttigste boek dat ik ooit gelezen heb (ik las het als vijftienjarige) en ik las zijn columns in Actueel, dat bij ons in de leesportefeuille zat. Dankzij Kars ben ik me gaan realiseren dat er compleet andere visies op de wereld mogelijk waren dan mij tot dan toe was voorgehouden.
De autobiografie van Casanova wil ik al heel erg lang lezen, maar ik zie op tegen het volume. Als ik eenmaal deel 1 heb gelezen, moet ik van mezelf ook eerst alle andere delen lezen voordat ik aan iets anders mag beginnen.
op 07 01 2009 at 10:51 schreef Peter:
Alleen in de titel stond ‘jezuït’, dat had ik gedaan. Die spelling is juist, maar ik zag dat ze niet overeenkwam met Alfs manier van spellen.
Vond je van het stuk, Liz?
op 07 01 2009 at 12:25 schreef Peter:
Peter zou een goeie zijn. Die mag ook graag een Januskop opzetten.
Beter dan je laf te verschuilen achter een mombakkes, Soldaat.
op 07 01 2009 at 12:34 schreef Peter:
Zijn die columns nooit verzameld, Alf? Ik herinner me er één waarin Kars zijn politieke programma uiteenzette (voor als hij het ooit voor het zeggen kreeg in Nederland). ‘Geen kunstsubsidies meer, wie kunst wil bedrijven en daarmee geen geld kan verdienen, moet dat maar in zijn vrije tijd blijven doen’, luidde één van zijn standpunten.
Dat was een echte eye-opener voor me. Nog altijd jaag ik daarmee met genoegen bevriende kunstenaars tegen me in het harnas.
‘Meer verwantschap voelen met een geleedpotige dan met…’ gebruik ik af en toe en heb ik uit één van zijn Actueel-columns.
Zijn totaal van schuldgevoel gespeende kijk op lichamelijkheid, nog zo’n culture-shock voor mij.
En hij schreef eens dat hij altijd dacht dat Bob Marley’s No woman, no cry betekende dat als er geen vrouwen zijn, je ook geen verdriet hebt. Zo interpreteerde ik die zinsnede ook altijd. En met ons vele anderen.
Een maand vrij nemen zit er voor mij niet in. Altijd bezig het ene financiële gat te vullen met het andere. Hopeloos.
op 07 01 2009 at 12:40 schreef Soldaat van Jezus:
He, Stanislasser
Erg ver heb je het niet geschopt op het SC. Jammer dat je dan iets wezenlijks heb gemist In mijn klasje (6 jongens) moesten wij de term transgressie ‘duiden’ in het volgende dichtsel:
Een jezuiet is een slimme vent
Komt een maagd bij hem ter confessie
Vergeeft hij eerst en strikt haar dan
En zet haar onder pressie
Dan kust hij haar
Doet wat hij kan
En vergroot zo zijn transgressie
Vaak met liefde
Soms te zwaard
Ze hadden iets aparts die Jezuieten. Peter zou een goeie zijn. Die mag ook graag een Januskop opzetten.
op 07 01 2009 at 12:48 schreef Alf Berendse:
Wat taalkundigen er van vinden is voor mij niet doorslaggevend, maar toch:
– het Witte Boekje van Genootschap Onze Taal geeft als schrijfwijze op ‘jezuïet;
– het Groene Boekje van de Nederlandse Taalunie ook;
– de Van Dale van Van Dale ook;
– Het juiste woord, van Brouwers & Claes, ook.
De e valt weg in ‘jezuïtisch’ en ‘jezuïsme’.
Wat betreft met of zonder hoofdletter, daarin was ik niet consistent. Ik zal het voor de tweede druk verbeteren.
In Het juiste woord staat jezuïet overigens in de woordenreeks ‘schijnheilige, gluiperd, intrigant, sjoemelaar, iemand zonder geweten, iemand met twee gezichten’. Daar zullen de geestelijken niet blij mee zijn.
Peter, Kars’ columns in de Actueel, die ben ik bijvoorbeeld allemaal kwijt (ik had er indertijd een abonnement op het tijdschrift voor). Hij verbaasde mij zeer toen hij schreef over met een helderziende naar het casino gaan; zo’n verstandige man en dat dan toch serieus proberen.
Lees, omdat je zo je bedenkingen hebt over honden en hondeneigenaren, ook zijn laatste boek: De hond als mens (2007).
En neem een maand vrij om in éen ruk de memoires van Casanova te lezen. Veel chocola erbij en genieten.
op 07 01 2009 at 13:07 schreef Alf Berendse:
Soldaat van Jezus, betekent je pseudoniem dat je bij het Leger des Heils bent aangesloten? Dat is nog erger dan een katholieke orde.
Alle kennis die ik niet op school heb opgedaan, kan ik van elders halen. Ik heb er niet genoeg Frans, Grieks en Latijn geleerd, dat is wel jammer. Eenmaal gepensioneerd, maak ik dat goed, en neem ik er Spaans bij.
Het gymnasium moest ik al snel verlaten nadat ik pater, pater, serpens in hortum est, of zoiets, vertaalde in pappa, pappa, er is een tuinslang. Een pater, die later hoofd der Nederlandse Jezuïeten werd, hield mij veel de hand boven het hoofd en brak alle regels van de Mammoetwet om mij op het SC te houden en, nadat ik elders twee jaar op een mavo had doorgebracht, er weer terug te krijgen. Hij voorzag dat ik mij als schoolverlater enthousiast in het verderf zou storten. Hetgeen gebeurde.
op 07 01 2009 at 13:14 schreef Peter:
Dat intelligente mensen alleen staan, had ik als peuter uit eigen ervaring al ondervonden. Ik ben het niet eens met Kars voorgestelde afschaffing van de kunstsubsidies. Onder mijn dictatuur wordt er juist meer geld uitgegeven aan onderwijs, onderzoek en kunst & cultuur.
Maar toch, het was voor mij een verfrissende manier van naar de wereld kijken.
Ik denk dat ik rustig kan stellen dat ik ben opgevoed door de verhalen uit de bijbel en door de Donald Duck.
op 07 01 2009 at 13:14 schreef Alf Berendse:
Peter, een deel van de columns is gebundeld, in Pechvermaak (1988) en Speelkoorts (1990).
Mijn belangrijkste ‘les’ van Kars was deze: ‘een intelligent mens staat altijd alleen’. Ik was jong niet erg sociaal vaardig, dus deze ’troost’ kon ik goed gebruiken.
Kars wijst subside voor kunst af, en terecht, maar helaas: zijn vertalingen van Gracian hebben we wel deels te danken aan geld van Nederlandse en Spaanse overheden.
No woman, no cry, goed mogelijk dat ik ook bij Kars las wat Bob Marley bedoelde.
In het voorwoord van Praktisch verstand schrijft Kars dat hij bijna geheel door boeken is opgevoed. Op enkele waardevolle ervaringen na, kan ik hem dat nazeggen.
op 07 01 2009 at 13:16 schreef Peter:
Hebben jullie trouwens gemeen met het Monster van Frankenstein, dat jullie geheel door boeken zijn opgevoed. Lotta good it did to him.
op 07 01 2009 at 13:28 schreef Peter:
Aanvulling: onder kunst en cultuur, althans de takken van K&C die ik subsidiabel acht, versta ik die K&C die hun waarde op eigen kracht hebben bewezen, maar die door de onverschilligheid van Linda de Mol-achtigen verloren dreigt te gaan. Vertalingen van Gracian, heruitgaven van de Ideën, enzovoort.
Geen Kabouter Buttplug en dergelijke, dus.
Dit omdat Hassnae me er net per mail aan herinnerde dat ik wel degelijk tegen kunstsubsidie ben.
op 07 01 2009 at 16:01 schreef Soldaat van Jezus:
@Alf
Soldaat van Jezus is een epitethon ornans voor een Jezuiet. Had je kunnen weten als je niet had lopen lummelen in je schooljaren.
Alhoewel de SJ een pesthekel had aan Pascal kreeg je bij wiskunde toch en passant een aantal ‘godsbewijzen’ voorgeschoteld zoals deze:
Le pari, de gok:
Als je in God gelooft en hij bestaat niet dan is er niks aan de hand. Als je niet in God gelooft en hij bestaat wel heb je een probleem. Ergo: het is beter in God te geloven.
Googel ’s Pensees Blaise Pascal. Ze zullen je vaak doen denken aan Garcian.
@Peter
Je ontkent het niet en een mombakkes is een masker wat jezuieten, althans degenen die daarvoor verlof bekomen van hun meerderen, mogen dragen. Alles voor de goede zaak. (Schijn)heiligen met (schijn)huwelijken zelfs.
op 07 01 2009 at 16:25 schreef Peter:
Lekker samenhangend betoog, Jezus. Er zal wel ergens een belediging in verstopt zitten die ik, dankzij je soepele Nederlands, niet heb begrepen.
op 07 01 2009 at 17:27 schreef Liz:
Goh Peter, wat ben je opeens benieuwd naar mijn mening over het stuk! Zin om iemand af te fakkelen zeker.
op 07 01 2009 at 17:33 schreef babs:
Ik ben op 2/3 van die Casanova-autobiografie gestopt. Toen kreeg ik weer een normaal leven. Ik zou het niet in één ruk uitlezen, maar afwisselen met andere boeken. Het is zeker de moeite waard.
Het is mooi te lezen wat hetzelfde is gebleven en wat veranderd is. Een Parijse hype wordt nu nog op precies dezelfde manier gecreeerd en Amsterdam was ook 250 jaar geleden al wat liberaler dan de rest van Europa.
En mooi is natuurlijk hoe Casanova zijn leven voor zichzelf verantwoord. In zijn beleving is niet stelen van een domme rijke een zonde en de domme rijke wel bestelen een heilige plicht. Hij weet het nog verdomd aardig te verdedigen ook. Zijn schaamteloosheid heeft me destijds geinspireerd. Nu minder; binnenkort toch maar weer oppakken en de rest van de autobiografie uitlezen.
Alf, Peter,
Hoe veel heeft die Kars eigenlijk wel niet geschreven en vertaald? Wat is/was dat voor een man?
op 07 01 2009 at 17:46 schreef Alf Berendse:
Noem het maar lummelen, Soldaat van Jezus, doodmoe werd ik van school. Er waren altijd heel veel mensen en kinderen waren in de meerderheid. Ik heb kinderen nooit gemogen, als kind al niet.
Het vak wiskunde liet ik na de eerste les ‘vallen’, het duurde vijf jaar voordat mijn docenten dat accepteerden. Een vriendin van mij heeft theoretische natuurkunde gestudeerd en weet veel van wiskunde. Ik zal haar vragen mij bij te spijkeren. Later, eerst de vleselijke lusten.
Het dilemma van Pascal is het mijne niet: ‘God’ bestaat niet. Als Pascal concludeert dat het beter is wel in god te geloven, ben ik al uitgelezen. Ik vertrouw jou in deze en ga niet googlen naar zijn gedachten.
Peter, mij staat niet bij dat Frankensteins monster kon lezen. Misschien werd hij voorgelezen.
Uit Sprookjes van Andersen of zo, ook heel leerzaam. Andersen was een verongelijkt sjagrijn. Onterecht, hij had in zijn eigen tijd al veel literair succes, en was een graag geziene gast aan het Deense hof. Het succes had hij indertijd niet met zijn sprookjes, maar met romans waar nu niemand meer naar taalt. Volgens zijn biografen had hij weinig seks met anderen maar masturbeerde hij dwangmatig. Hij schreef daar nogal cryptisch over in zijn dagboeken: Veel Parijse gedachten, het is goed dat ik meteen doorreis. Het vlees is zwak. Een hypochonder was hij ook. Hij kende Dickens, Goethe en Alexandre Dumas. Tijdens een bezoek aan Dumas had hij (Andersen) een pijnlijke puist in zijn nek. Hij wilde een prins zijn en een prinses neuken, maar dat kwam er niet van. Al met al zeer geschikt voor het monster van Frankenstein, lijkt mij.
op 07 01 2009 at 18:39 schreef Alf Berendse:
Babs, volg de link in het artikel.
Begin jaren zestig was er heisa in Neerlands literaire wereld over het tijdschrift Tegenstroom, waarin coryfeeën als de Vijftigers, Mulisch en Jan Cremer werden gekraakt en Franse auteurs (o.a. De Montherlant, Vailland) werden opgehemeld. De boodschap was ongeveer dat Multatuli het lezen waard is, maar dat je andere goede schrijvers in het buitenland moet zoeken.
Ook stond er verhalend proza in van de redactieleden, Theo Kars en Boudewijn van Houten. Volslagen onbekenden toentertijd en er stak geen literaire uitgeverij achter het tijdschrift. Niet veel later koppen in de krant, een groep jongelui gearresteerd wegens oplichting van de PTT (met postwissels en spaarbankboekjes), het geld deels besteed aan een literair tijdschrift. Zo maakten Kars en Van Houten hun entree.
Ze raakten in onmin met elkaar en schreven allebei een autobiografische roman over de oplichtingen: De vervalsers (Kars, 1967) en Onze hoogmoed (Van Houten, 1970). Kars herschreef zijn roman nog eens in 1983, andere schrijfstijl, en kwam in 1985 met het vervolg, De huichelaars over zijn tijd in de gevangenis.
Kars heeft meerdere autobiografische romans en verhalen geschreven, waarin erotiek en non-conformisme centraal staan. In De verleider beschrijft hij gedetailleerd hoe hij vrouwen tot seks verleidt. Hij is inmiddels voorbij de zestig, maar streeft naar de eeuwige jeugd (voedingssupplementen, facelift) en vindt geluk in zijn leven belangrijker dan zijn literaire carrière. Hij schreef columns voor het mannenblad Actueel, als ik het mij goed herinner in de tijd dat Peter R. de Vries er hoofdredacteur van was. Eens maakte hij met een fotograaf een reportage van het Boekenbal, de foto-onderschriften gingen vooral over hoe lelijk de aanwezige schrijvers waren.
Na zijn dood zal Kars, voorzie ik, vooral lof ontvangen voor zijn vertalingen, van onder anderen Casanova, Gracian en Anatole France, schrijvers die hij zelf bewondert. Dat doet hem dan tekort: omdat hij eerst leeft en dan pas schrijft, heeft hij meer te vertellen dan al zijn ‘generatiegenoten’ bij elkaar.
op 07 01 2009 at 20:42 schreef Asmodeus:
Dear Alf. Je hebt gelijk wat betreft de korte bocht.
In het door mij geciteerde aforisme komt de zin over de hemelse wijsheid vreemd over. ‘Een religieuze vlag’ bij ‘een a-christelijke lading’, waar Kars over rept in zijn nawoord…
Sterker nog, wat blijft er zonder hemelse wijsheid nog over? Onnozel aandoende wijsheid?
Een voorzichtige buiging voor zijn dwaze superieuren. Wel een van de ‘holle frasen’ en een houding die zijn werken gered heeft, als men zijn vertaler mag geloven.
‘Beseffen dat je dwaas bent, maakt je natuurlijk nog niet wijs, zoals beseffen dat je een slechte voetballer bent, geen goede voetballer van je maakt. Het is een omkering van waarden, politiek correct, waarmee dwazen een gevoel van eigenwaarde wordt gegund.’
Graciáns slotregel:
‘Hoewel de wereld vol dwazen is, treft men er niet één aan die zijn eigen domheid beseft of zelfs maar vermoedt.’
Kan je dit rijmen?
Volgens Gracián is het besef van de slechte voetballer wijs. Een topvoetballer die denkt dat hij geen bal kan trappen, dat is een daarentegen een dwaas.
op 07 01 2009 at 21:39 schreef Asmodeus:
Een topvoetballer denkend dat hij geen bal kan trappen, die is daarentegen een dwaas…
(Pardon)
op 08 01 2009 at 06:51 schreef Alf Berendse:
Asmodeus, Gracians slotregel van Orakel 201 is gewoon overbodig. Natuurlijk beseffen dwazen hun domheid niet, dat is wat hen dwaas maakt. Hij verwacht te veel.
En ‘hemelse wijsheid’ is gewoon wijsheid. De toevoeging ‘hemels’ is betekenisloos (window-dressing), dus hoef je het tegendeel ‘niet-hemelse wijsheid’ niet te zoeken. Er is wijsheid en het tegendeel is dwaasheid of domheid.
Een topvoetballer die denkt dat hij geen bal kan trappen, ontbreekt het ook aan zelfkennis, en dus is hij een dwaas. Voetballer scoort, maar is ervan overtuigd dat de bal naast ging. Hij is of scheel, of psychotisch. Ik denk niet dat er veel van zijn.
Er zijn wel wijze mensen die denken dat ze dom zijn. Zij hebben over het algemeen slechts wat bemoediging nodig, iemand moet hen helpen in te zien dat ze niet dom zijn. Hun gedachte dat ze dom zijn, staat los van hun cognitieve vaardigheden en is een psychologisch probleem.
Zelfkennis en zelfwaardering zijn twee verschillende zaken. Als mensen onterecht denken dat ze dom zijn, komt dat meestal voort uit een tekort aan zelfwaardering.
A. heeft een wijze maar afwijkende mening. Mensen in zijn omgeving vertellen A. dat hij dom is, omdat ze zijn afwijkende mening niet aankunnen. Zij zijn zelf dom. Als A. hun druk niet aan kan, zal hij van hen aannemen dat hij dom is. A. moet zich van hen losmaken.
Als je zelfkennis correct is, kun je zelfverwaardering belangrijker achten dan de waardering van anderen. Maar ook dat moet je inzien en leren.
Als je jezelf overschat, kun je beter goed naar anderen luisteren. Maar dat is een hopeloos advies: iemand die zichzelf overschat, zal dat niet doen.
Iemand die zichzelf onderschat is eerder geneigd naar anderen te luisteren, maar kan de pech hebben dat hij luistert naar iemand die misbruik maakt van zijn zelfonderschatting en die zijn gebrek aan zelfwaardering bevestigt en versterkt. Zo krijgen kwaadwillenden ‘macht’ over anderen.
op 08 01 2009 at 07:07 schreef Peter:
Iemand die zichzelf onderschat zal bij voorkeur luisteren naar degenen die zijn gebrek aan zelfwaardering versterken.
Als negen mensen hem prijzen, en ééntje hem afbrandt, dan telt voor hem toch alleen die ene zeikerd.
op 08 01 2009 at 07:47 schreef Paco:
Peter, dat is niet zo. Die "hem" heeft dan een negen verdiend en die ene is de zeikerd want die weet het altijd beter. Niet vreemd.
op 08 01 2009 at 08:14 schreef Alf Berendse:
Wat Peter schrijft, daar zit wel wat in. Menigeen met een tekort aan zelfwaardering houdt daaraan vast (en luistert dus alleen naar degenen die hem daarin bevestigen), omdat het hem ook ‘voordelen’ oplevert, ‘ziektewinst’.
Als je denkt dat je weinig kunt of weet, dan hoef je van/voor jezelf ook weinig te doen. Je kunt op je bank blijven liggen, denkend ‘ik kan toch niks’. Jezelf van negatieve eigenschappen bevrijden, leidt tot hogere eisen aan jezelf moeten stellen. Wie dat niet wil, houdt vast aan tekortkomingen en zoekt bevestiging daarvan.
Een ‘minderwaardigheidcomlex’ al vanuit de kinderjaren is daarbij geen excuus, als het om inmiddels volwassen mensen gaat. Wie volhoudt dat hij niet (meer) kàn veranderen, houdt dat vol omdat hij niet wìl veranderen. ‘Ik ben nu eenmaal zo’, is dan de smoes.
op 08 01 2009 at 10:14 schreef Peter:
Ik bedoel niet dat mensen een minderwaardigheidscomplex als excuus gebruiken voor hun eigen passiviteit, Alf. Laat ik één van Gracians principes (‘Laat anderen nooit je zere vinger zien’) overtreden en mezelf als voorbeeld nemen.
Ik vond mezelf op school waardeloos: dom, lelijk, sukkelig, belachelijk, you name it. Dat ging door tot ver op de middelbare school. Mijn goede rapportcijfers, het feit dat de meisjes me leuk vonden, dat ik op straat bijna dagelijks werd benaderd door opdringerige homo’s, het maakte allemaal niks uit. Er was een klein groepje lieden die me dag-in, dag-uit voorhielden dat ik dom en lelijk was en dat was ik dus ook in mijn eigen ogen, dom en lelijk. Misvormd. Zo erg dat ik vanuit school recht naar huis ging en me op mijn kamer opsloot.
Als ik nu naar foto’s van mezelf kijk, schoolfoto’s, valt me op hoe mooi ik toen was (toen wel!) en hoe lelijk de gnomen die mij toen kwelden. Ik bedoel echt incestkoppen. Ik zag net een foto in Trouw van twee ex-leprapatiënten, dat werk.
Over het Monster van Frankenstein, die las wel degelijk, hoor. Niet in de geweldige film uit 1932, maar in het boek van Mary Shelley. Hij vindt op zeker moment een leren tas met boeken, ik geloof zelfs dat ze stuk voor stuk worden genoemd, die hij allemaal leest.
Stuk eloquenter ook dan de gemiddelde Geenstijl-reaguurder, het monster.
op 08 01 2009 at 11:01 schreef Alf Berendse:
Peter, achter je verhaal zit meer. Je had succes (goede cijfers, positieve aandacht), maar negatieve uitingen over jou, wogen zwaarder. Waarom?
Maar het is inderdaad niet waarover ik schreef, mensen die een gebrek aan zelfwaardering en zelfonderschatting gebruiken als ‘smoes’ om passief te blijven. Die zijn er ook. En nog andere varianten.
Ik leerde dit, bij mijzelf en anderen: er zijn twee vormen van zelfwaardering. De eerste heeft weinig met kennis en kunde en prestaties te maken, krijg je cadeau, met de paplepel ingegoten: positieve bekrachtiging terwijl je nog kind bent (door ouders, broers en zussen, leeftijdgenoten).
De tweede verdien je: handelen overeenkomstig je waarden en normen, en je capaciteiten succesvol inzetten: het goed doen overeenkomstig wat je zelf goed vind.
Een gelukkig mens heeft beiden.
Psychologisch is het zo dat het lang kan duren voordat de tweede vorm van zelfwaardering een eventueel tekort aan de eerste vorm compenseert. Dat heeft mij lang geplaagd; hoeveel succes ik ook had, het ‘voelde’ nooit als genoeg, ik had een neurotische prestatie- en geldingsdrang.
Ook zijn er mensen die als kind zo’n sterk gevoel van zelfwaardering hebben meegekregen dat het hen hun hele leven voedt. Soms terwijl ze dom zijn en disfunctioneren, soms als gezonde basis voor leren en presteren. Op de laatsten was ik als jongere jaloers. De eersten vind ik nu nog onuitstaanbaar.
Over Gracians ‘nooit de zere vingertonen’. Mijn paradox: ik kan mij kwetsbaar tonen, omdat ik onkwetsbaar ben. Ik heb aan mijzelf genoeg, ik ben Gods gelijke. Alle andere mensen zijn inwisselbaar.
Met liefde zou ik het monster van Frankenstein Andersen hebben voorgelezen, als hij zelf niet had kunnen lezen.
op 08 01 2009 at 12:16 schreef babs:
Ik heb aan mijzelf genoeg, ik ben Gods gelijke
Wat een eenzaamheid. Ik ben veel kwetsbaarder en dat geeft soms problemen, maar ik zou dat toch niet willen vernaderen.
Dat is toch ook wat mee een beetje stoort aan Kars en Casanova, ze zijn me wat al te eenzaam. Ik bewonder ze en volg ze tot op zekere hoogte graag na, maar zou niet met hen willen ruilen. Ik ben liever een niet gokkende, niet gedrogeerde, niet vreemdgaande brave huisvader. Volledig kwetsbaar, met een oninwisselbare familie en oninwisselbare vrienden, die op elk moment zo maar kunnen besluiten dat ze genoeg van me hebben.
op 08 01 2009 at 13:25 schreef Alf Berendse:
Babs, ‘alleen’ en ‘eenzaam’ onderscheiden: alleen leven is de objectieve situatie, ‘eenzaam’ is hoe iemand dat subjectief (emotioneel) ervaart.
Wilhelmina schreef ‘eenzaam maar niet alleen’. Ik heb aan mijzelf genoeg en voel mij niet eenzaam. Een voordeel is dat ik relaties voor het plezier aanga, niet om ‘eenzaamheid’ op te heffen. Een ander voordeel is dat als de ander er genoeg van heeft, dat voor mij makkelijk is te accepteren. Ik laat de ander dus ook veel meer in vrijheid.
En je kunt jezelf afvragen: als al die ‘niet inwisselbare’ mensen mij verlaten, sterf ik dan omdat ik zonder hen niet kan leven, of vind ik anderen die hun plaats innemen? Voor de meeste mensen geldt het laatste, dus ook voor hen zijn familie, vrienden en liefdes inwisselbaar.
Bij Kars heb ik niets gelezen over eenzaamheid, bij Casanova kan ik mij dat niet herinneren.
Het nut van kwetsbaar zijn, zie ik echt niet. Ik ben het geweest, het leverde mij narigheid op.
op 08 01 2009 at 13:37 schreef babs:
Ik zeg niet dat het goed of beter is, die kwetsbaarheid door het totaal oninwisselbaar maken van vrienden en familie. Onkwetsbare eenzaamheid is gewoon een jas die me niet past.
Bij Casanova heb ik me erover verbaasd hoe makkelijk hij soms afscheid neemt. Ik veroordeel het niet, ik zie er de voordelen van, maar ik zou niet zo willen zijn. Het is me eenzaam. Dat Casanova het niet als eenzaam ervaart is naar mijn mening omdat hij niet beter weet en niet anders kan. Het onkwetsbaar en vrij zijn zit hem (en jou?) in de genen.
Kwetsbaarheid heeft geen nut in het algemeen, het heeft nut voor mezelf. Misschien verandert dat ooit als iedereen me verlaten heeft, maar ik denk het eigenlijk niet, want eindeloze verbintenissen sluiten zit nu eenmaal in mijn genen. Ik denk dat het in de genen van de meeste mensen zit en de meeste mensen kunnen dus wel genieten van en bewondering hebben voor Casanova (en jou) zolang ze zelf maar niet zo hoeven zijn.
In het jaar dat ik ongeveer een deel van de Casanova-autobiografie per maand las, leidde ik een leven dat zo dicht tegen het Casanova-leven aanzat als voor mij persoonlijk mogelijk is. Een ontzettend gaaf jaar, toch ben ik nu gelukkiger.
Hassnae,
Nu ik er zo aan terug denk: als ik jou was zou ik er alles aan doen om te voorkomen dat Peter Casanova gaat lezen.
op 08 01 2009 at 14:23 schreef Peter:
Ging je dan, geïnspireerd door Casanova, opeens de ene na de andere vrouw versieren?
Ik ben niet in de wieg gelegd voor Casanova-gedrag. Als ik met een vrouw naar bed ga, word ik steevast verliefd. Ik ben wel verslaafd aan de positieve aandacht van vrouwen. Ik heb een tijdje afspraakjes gemaakt met vrouwen waarbij ik niet kwam opdagen. Ik wilde alleen weten of ze mij hun telefoonnummer zouden geven. Veel later las ik eens een strip over een man die precies hetzelfde deed.
op 08 01 2009 at 14:37 schreef Liz:
Goh en door niet te komen opdagen heb je die vrouwen een fijn gevoel gegeven zeg! Daar is een term voor: emotionele vampier.
op 08 01 2009 at 14:49 schreef Peter:
Wraak voor wat de vrouwen in mijn vroege jeugd me allemaal hebben aangedaan.
op 08 01 2009 at 14:52 schreef babs:
Ja, onder andere. Ik had 2 vriendinnen tegelijkertijd en ging daarnaast continu vreemd. Maar ik kwam ook met allerlei rare mensen in contact. Spionnen, Grandes Ecoles netwerken, politici, Pieds Noirs. Bevrijdende schaamteloosheid maakte dat mogelijk en dat was directe invloed van Casanova.
Dat met rare mensen heb ik nog steeds wel, maar in Parijs zijn gewoon meer extremen dan in Sevilla. Nu moet ik het doen met krakers, Opus Dei en op grote afstand een enkele vrijmetselaar. Het blijft wel leuk om het ene moment over jagen te ouwehoeren met een Opus Dei fanaat en een paar uur later met een krakerscomité een biertje te drinken.
Casanova werd ook verliefd op elke vrouw, meestal echter bepaalde het lot dat hij doormoest. En als het lot dat niet deed, deed hij het zelf wel.
op 08 01 2009 at 14:52 schreef Alf Berendse:
Het grappige van Casanova (en een gebrek aan zelfkennis van zijn kant) was dat hij meestal ook verliefd werd op een vrouw die hij wilde. Eenmaal veroverd, nam de verliefdheid vlot af.
Overigens is wat Kars en Casanova schrijven over vrouwen verleiden voor mij de minst interessante kant van hun schrijverijen. Ik las ze wegens hun individualisme en non-conformisme, hun levenshouding, je eigen weg gaan, ook tegen de keer. Dat kan ik ook bewonderen in Jack London, die nota bene een socialist was.
Babs, mijn onkwetsbaar en vrij zijn, zit mij niet in de genen. Ik heb het door schade en schande verkregen, het was noodzakelijk verweer.
op 08 01 2009 at 15:00 schreef hassnae:
Babs, ik heb Casanova in mijn boekenkast staan; destijds van mijn broer cadeau gekregen.
Zal ze aan het oog onttrekken, dank voor de tip!
op 08 01 2009 at 15:07 schreef Peter:
Bij andere Marokkanen is het zo dat de mannen voorkomen dat hun vrouw geletterd wordt. Bij Hassnae is het precies andersom.
op 08 01 2009 at 17:16 schreef Alf Berendse:
Hassnae stelt voor Peter een Index librorum prohibitorum op. Als een geloof je geen kennis ontneemt, doet je vrouw het wel.
Een vriendin van mij was eens helemaal ontdaan, voor mij onbegrijpelijk, omdat ik de De metafysische grondslag voor het romantisch-literaire denken las. Het kon niets meer worden tussen ons.
op 10 01 2009 at 13:57 schreef Alf Berendse:
Via zijn website mailde ik Theo Kars over de bespreking van Gracians boeken (zijn vertalingen) op FN, de reacties, ook over zijn eigen boeken, en ik liet hem weten van zijn boeken te hebben geleerd. Hij reageerde:
Waarde Alf Berendse,
Dank voor uw aardige emailbericht. Schrijven, of beter: publiceren, is voor mij pas bevredigend als ik merk dat ik ‘sporen in de geest’ bij sommige lezers achterlaat d.w.z. hen aan het denken zet. Dat is kennelijk bij u het geval geweest.
Wat de vertaling van De Criticon betreft: Ik spreek daarover as. maandag in het VPRO-radioprogramma De Avonden.
met vriendelijke groet, Theo Kars
op 10 01 2009 at 14:40 schreef Peter:
Kijk, dat zijn leuke dingen.
RSS