De zwarte Christus

Peter Breedveld

M’bona was een eenvoudige boerenkinkel, een lid van de Mang’anja, een volk in Zuid-Malawi. Niemand wist wie zijn vader was, dus in de ogen van zijn gemeenschap was hij een hoerenzoon. Op een leeftijd waarop iedere Malawische man al lang en breed getrouwd was en kinderen had, woonde M’bona bovendien nog met zijn moeder in een hut, waardoor de mensen roddelden over incest.

Een periode van droogte brak aan, en het was de taak van de koning om door middel van een regendans voor regen te zorgen. De koning danste, maar regen bleef uit. Ook het dansen van de koningszonen haalde niets uit. Toen kwam iemand op het idee om M’bona te laten dansen.

M’bona wilde wel, maar onder voorwaarde dat alle kinderen van 3 tot 8 jaar werden opgesloten in een hut, ook de kinderen van de koning. Zo geschiedde en M’bona zorgde al dansend voor regen. Tijdens de regendans had een zoon van de koning zich echter uit de hut weten te bevrijden. Hij werd onmiddellijk door de bliksem getroffen en in tweeën gespleten.

Nu waren de Mang’anja gered van de hongersnood, maar de moeder van de gestorven koningszoon eiste genoegdoening voor de dood van haar zoon. M’bona moest sterven. Urenlang hakten de mannen met messen en speren op M’bona in, maar steeds als de wapens zijn lichaam raakten, veranderden die in grashalmen.

M’bona kreeg medelijden met ze en raadde ze aan het eens te proberen met grashalmen. Zo gezegd, zo gedaan. De mannen haalden grashalmen en sloegen er M’bona zijn hoofd mee af. Een rivier van bloed vormde zich, de Shire-rivier, die nog altijd het land van de Mang’anja bevloeit.

Cultureel antropoloog en priester Matthieu Schoffeleers maakte kennis met M’bona toen hij in de jaren vijftig en zestig als katholieke missionaris in Afrika werkte. ‘De zwarte Christus’ noemt hij hem. Schoffeleers raakte verknocht aan de regengod. Hij zegt als vijfjarige al visioenen van M’bona te hebben gehad, al wist hij toen nog niet dat het om M’bona ging. “Een grote, zwarte slang die me met doodsangst vervulde”, vertelt de hoogleraar emeritus, die tot 1985 een leerstoel aan de Amsterdamse Vrije Universiteit bekleedde. Toen Schoffeleers vele jaren later in Malawi een aan M’bona gewijd heiligdom, gewijd bezocht, ontdekte hij dat één van de incarnaties van deze god een grote zwarte python is.

Het verhaal van M’bona doet hem denken aan een passage in het bijbelboek Filippenzen:

Laat dezelfde gezindheid onder u zijn als in Christus Jezus was, die, hoewel hij Gods gestalte had, er niet aan dacht de gelijkheid met God door roof zich toe te eigenen, maar zichzelf ontdeed van de heerlijkheid, door een knechtsgestalte aan te nemen en uiterlijk aan een mens gelijk te worden. In de gedaante van een mens aangetroffen, vernederde hij zich en werd gehoorzaam tot den dood, ja, den dood des kruises. Daarom heeft God hem zeer verhoogd en hem den naam die hoger dan alle namen is gegeven.

“Steeds als ik die verzen tijdens de paasmis voorlees, krijg ik tranen in mijn ogen”, aldus Schoffeleers.

In Afrika ontdekte hij het verbluffende aantal overeenkomsten tussen zijn eigen geloof en de traditionele, Afrikaanse religies, en hoe universeel het lijden van Christus is. Net als Christus is M’bona de zoon van God, die zijn vader beloofde garant te zullen staan voor de mensheid, omdat die niet helemaal was geschapen zoals God voor ogen had gehad. God wilde dat de mensen maar één been zouden hebben, maar liet de uitvoering over aan een vertrouweling. En zoals Satan in het Oude Testament Adam en Eva verleidde tot het eten van de Boom der Kennis, zo gaf die vertrouweling de mensen stiekem toch twee benen. “Dat wil zeggen: hij gaf ze een seksuele identiteit”, licht Schoffeleers toe.

Door de mensen twee benen te geven, maakte Gods helper ze symmetrisch en daarmee en overal ter wereld, in elke cultuur en elk tijdsgewricht, bestaat een diepgewortelde angst voor symmetrie, voor identieke halven. “Tweelingen zijn overal gevreesd vanwege de rivaliteit rond de erfopvolging”, vertelt Schoffeleers. “Door de rellen die daardoor ontstaan kan een clan uiteen vallen en dat is funest voor primitieve culturen. In veel Afrikaanse tradities wordt de helft van een pasgeboren tweeling daarom aan zijn lot overgelaten.”

Die angst voor tweelingen speelt ook in de bijbel een grote rol. “Denk maar aan Jacob en Esau”, aldus Schoffeleers. Nadat Jacob Esau door middel van een list zijn eerstgeboorterecht heeft afgetroggeld, moet hij vluchten voor de wraak van zijn broer. Als hij jaren later als rijk man weer terugkeert, worstelt hij een hele nacht met een engel, die hij tenslotte om zijn zegen vraagt. De engel trapt hem daarop zo hard tegen zijn heup, dat Jacob kreupel wordt. Jacob is nu eenbenig, asymmetrisch. De weg naar vrede met zijn tweelingbroer ligt hiermee open.

Nu naar het paasverhaal. De gekruisigde Jezus is het summum van symmetrie. “Met die twee boeven die aan weerszijden van hem hangen wordt dat nog eens extra aangezet”, zegt Schoffeleers. “Het zijn echter alleen de misdadigers wier benen worden gebroken. Die van Jezus worden intact gelaten, want hij is het paaslam.”

Toch moet op één of andere wijze de symmetrie moeten worden verstoord om het heil zich te laten voltrekken. De oplossing vinden we in het evangelie van Johannes, het enige van de vier evangeliën waarin een Romeins soldaat de gekruisigde Jezus een lansstoot in zijn zij toedient. “Uit het gat in zijn zij stromen water en bloed, asymmetrische stoffen”, legt Schoffeleers uit. “En daarmee is de hemel voor de mensheid geopend.”

Eerder gepubliceerd in Ad Valvas, weekblad van de Amsterdamse Vrije Universiteit.

Algemeen, 23.03.2008 @ 20:36

[Home]

10 Reacties

op 23 03 2008 at 21:30 schreef sikbock:

Wonderlijk artikel: "verbluffende" parallellen tussen het christendom en sommige afrikaanse religies? Is de wens van Schoffeleers niet de Vader van de gedachte? Of ligt het aan de kwaliteit van het artikel?

BV: (leestekens van mij)

"In Afrika ontdekte hij het verbluffende (?) aantal overeenkomsten tussen zijn eigen geloof en de traditionele, Afrikaanse religies, en hoe universeel het lijden van Christus is (!?). Net als Christus is M’bona de zoon van God, die zijn vader beloofde garant te zullen staan voor de mensheid (?), omdat die niet helemaal was geschapen zoals God voor ogen had gehad. God wilde dat de mensen maar één been zouden hebben, maar liet de uitvoering over aan een vertrouweling. En zoals Satan in het Oude Testament Adam en Eva verleidde tot het eten van de Boom der Kennis, zo gaf die vertrouweling de mensen stiekem toch twee benen.

"Dat wil zeggen: hij gaf ze een seksuele identiteit", licht Schoffeleers toe. (!!??)

op 23 03 2008 at 22:24 schreef Hansje Castorp:

Welke geestverruimende middelen heeft onze hoofdredacteur bij het schrijven bovenstaands tot zich genomen? In de poging de waanzin van gelovigen bloot te leggen heeft de verbazing kennelijk structuur ondergeschikt bevonden aan snel klaar zijn. Waarmee ik maar zeggen wil dat het stukje hierboven helaas nergens op slaat.

Overigens Men zegt wel eens dat de kwaliteit van de academie achteruit holt, tegenwoordig, maar bij lezen dezes dunkt me dat het nooit erger kan worden dan het niveau van de eerwaardige Afrikavaarder Schoffeleers….

op 23 03 2008 at 23:19 schreef Theo Ichtus:

Te lui om het op te zoeken, maar toch d’r van overtuigd dat iemand het ooit ergens gezegd heeft (omdat ik die iemand door Simon Schama geciteerd zag) parafraseer ik: "aan het einde van de dag is onzin nog steeds onzin – maar het bestuderen van die onzin, dat is WEL wetenschap…"

In de poging de waanzin van gelovigen bloot te leggen heeft de verbazing kennelijk structuur ondergeschikt bevonden aan snel klaar zijn. Waarmee ik maar zeggen wil dat het stukje hierboven helaas nergens op slaat.

Eh…waarom zeg je dan niet dat het stukje nergens op slaat?…

O, dat zeg je ook – maar daaraan vooraf zeg je iets onbegrijpelijks…

op 23 03 2008 at 23:45 schreef DvR:

Nou ja, interessant is dat er meer overgeleverde verhalen bestaan met een Jesusachtig thema (als zoon gods, de msiverstane verkorene, die zich opoffert etc), waarvan dit er dan één is. Er schijnen er veel meer te zijn. Ik zou daar wel eens een overzichtje van willen zien, liefst zo diep uitgespit dat ze allemaal op één gemeenschappelijk verhaal en één gemeenschappelijke oer-Jesus teruggevoerd blijken te kunnen worden. Daar zal de wetenschap nog wel even op moeten ploeteren.

op 24 03 2008 at 08:45 schreef Hosseyn:

DVR begin dan eens met de ‘Golden Bough’ van James George Frazer. (verschenen tussen 1890-1922)
Hier zet hij in ongeveer 12.000 bladzijden uiteen wat hij de ‘monomythe’ noemt, het offeren van de Godkoning als oerritueel van agrarische volkeren. Er zijn ook ingekorte versies in één band, maar de volledige reeks bestaat geloof ik uit 14 delen. Ik ben even te lui om de twintig meter naar de desbetreffende boekenkast te overbruggen.

op 24 03 2008 at 10:38 schreef HPax:

Het verbaast mij dat die anthropoloog althans in dit verslag niet naar Claude Lévi-Strauss verwijst. CLS. heeft in zijn naar ik mij meen te herinneren Le regard éloigné interessanter en scherpzinniger over tweelingen geschreven.

op 24 03 2008 at 14:46 schreef falbers:

‘In elke cultuur en elk tijdsgewricht, bestaat een diepgewortelde angst voor symmetrie, voor identieke halven’

Hoe stellig het bovenstaande ook geformuleerd is, het raakt werkelijk kant nog wal. Als elke cultuur -al is het maar ten dele- symmetrofoob zou zijn, zoals hier beweerd wordt, waarin uit die angst zich dan? Doen wíj soms lelijk tegen tweelingen? Zetten we liever géén twee houten ganzen voor het raam? Vormen ‘normale’ mensen soms het schoonheidsideaal?

Symmetrie bepaalt in grote mate onze schoonheidsperceptie (er bestaat zelfs een ‘symmetriewet’, de wet van Bichat). Hoe symmetrischer een gezicht, bijvoorbeeld, hoe mooier het wordt gevonden (als je de twee gezichtshelften van een topmodel spiegelt, hou je nog steeds een topmodel over. Doe je dat bij een willekeurig ander persoon, dan zie je twee verschillende gezichten -ergo: hoe groter het verschil, hoe asymmetrischer je gezicht, hoe lelijker je wordt gevonden). Ook in architectuur, kunst, muziek, literatuur en wat al niet meer speelt (of speelde) symmetrie een bijzonder grote rol. Pyramides, Palladio, Kant, Broca, Lafayette, Battus; knappe afrikagoog die dat zomaar van tafel veegt.

Zoals Peter en prof het hier stellen, komt onze angst voor symmetrie uiteindelijk neer op een angst voor schoonheid. En dat kan toch nooit de bedoeling van dit Paasverhaal zijn geweest.

op 25 03 2008 at 19:33 schreef DvR:

Hosseyn: mijn dank voor die verwijzing, erg fijn zo’n site waar men niet van de straat is. Ik heb de tekst van Golden Bough inmiddels online gevonden. Het staat vol vermakelijke en bizarre weetjes over uitheemse volkeren. Voor geinteresseerden, het adres is http://englishatheist.org/bough/.

Als je daar op ‘Home’ drukt ontdek je een bonte verzameling onderhoudende geschriften, zoals:

‘You’re The Reason Our Kids Are So Ugly’ (een overzicht van de afgrijselijkste country songtitels); ‘Advice to the Bride’ ("A good wife should expect to have reduced sexual contacts to once a week by the end of the first year of marriage and to once a month by the end of the fifth year of marriage"); ‘Ban the Bible’ en ‘Was Jesus Gay?’.

op 25 03 2008 at 19:35 schreef Frank de Beer:

Symmetrie bestaat niet.

Wij "moderne" mensen hebben de angst voor symmetrie omgezet naar een ‘hang naar’ het zoeken naar het Goddelijke. Wij zoeken symmetrie, maar weten dat we die niet zullen bereiken, alleen in levenloze voorwerpen.

Ik zie een link naar de toren van Babel. Vol huivering wacht ik Gods oordeel af. Gelukkig heb ik maar 1 tong.

op 25 03 2008 at 20:33 schreef Hosseyn:

Het hele thema is nog eens behandeld in een boek van een jaar of zeven geleden: The Jesus Mysteries – was the original jesus a pagan god? De kerkvaders hadden ook al moeite met de vele voorafschaduwingen van Jezus Christus in eerder eeuwen. Zij zagen daar de hand van de duivel in, die met een soort valse vlag-operaties anticipeerde op de ware Zoon Gods. Daar hadden ze een mooie term voor, maar die ben ik even kwijt.

De zwarte Christus

LINKS