Het maakbare lichaam
Peter Breedveld
Illustratie: Robi Roboter
De stad Ravenna in de Italiaanse provincie Emilia-Romagna wordt door de meeste toeristen genegeerd. Ten onrechte, want Ravenna bulkt van de vroegchristelijke monumenten, onder andere het waanzinnig mooie graf van de Romeinse keizerin Galla Placidia. Niet ver daarvandaan staat het Baptisterium van de Arianen, waar een mozaïek is te zien (Ravenna staat bekend om zijn sublieme vroegchristelijke mozaïeken) dat de doop van Jezus door Johannes de Doper voorstelt. Jezus staat frontaal naakt afgebeeld, zijn geslacht vrijelijk zwevend in het water van de Jordaan.
Bloederige massa
Jezus is dikwijls naakt in vroegchristelijke afbeeldingen, die ook meestal de doop als onderwerp hebben. Die onbevangen Jezus, die in zijn blootje in het water wordt herboren, staat in schril contrast met de gekruisigde Christus die sinds de Middeleeuwen centraal is komen te staan in het christendom. Kronkelend van de pijn hangt hij aan het kruis, op het punt om zijn laatste adem uit te blazen. In die visie is hij pas herboren als zijn lichaam is kapotgeranseld, wanneer zijn ziel eindelijk is verlost van die bloederige massa, zoals Mel Gibsons relipornofilm The Passion of the Christ treffend laat zien.
Heeft filosoof Govert Buijs, coördinator van de masterstudie Christian Studies of Science and Society aan de Amsterdamse Vrije Universiteit, gelijk als hij stelt dat de vermeende christelijke afkeer van het lichaam een kwestie is van oppervlakkige kretologie’? In het voorwoord van het zeer lezenswaardige boekje Lijf leven in een lichaamscultuur, uitgegeven door het ICS, Forum voor geloof, wetenschap en samenleving, schrijft Buijs dat het lichaam in de christelijke traditie juist eerbiedig wordt gevierd. De apostel Paulus schrijft immers dat het lichaam een tempel is van de Heilige Geest, merkt Buijs op.
Dat is waar, maar Paulus schrijft ook: Wij geven er de voorkeur aan uit het lichaam te verhuizen en bij den Heer te gaan wonen’ (2 Korintiërs 5:8) en indien gij vleselijk leeft, zult gij sterven; indien gij door den geest de werken des lichaams doodt, zult gij leven’ (Romeinen 8:13) en de lichamelijke oefening is tot weinig nut, maar de godzaligheid is tot alle dingen nut’ (1 Timoteus 4:8).
Lijntje met God
Dat zet die tempel van de Heilige Geest in een ietwat ander licht. Het lichaam behoort God toe en u dient het zo min mogelijk te bezoedelen met aardse zaken. De fatsoensrakker Paulus leefde zelf celibatair maar liet zich daardoor niet weerhouden zijn medemens voor te schrijven hoe hij zijn seksleven moest inrichten (alléén binnen het huwelijk tussen een man en een vrouw). De al even invloedrijke kerkvader Augustinus onthield zich ook van seks, uit vrees dat zijn directe lijntje met God zou worden verstoord.
Dat de christelijke traditie het lichaam veronachtzaamt, is dus geen oppervlakkige kretologie. Het staat gewoon in de bijbel. Niet dat je bijbelteksten nodig hebt om die conclusie te trekken. Dat massa’s christenen, in navolging van Paulus en Augustinus (en dus niet van Jezus!) een moeizame relatie met hun eigen lichaam hebben en dat ze met hun seksualiteit al helemaal geen raad weten, weet iedereen die zijn ogen niet in zijn zak heeft zitten. Zo trekt de Evangelische Omroep momenteel veel aandacht met een televisieprogramma waarin christenen zich veertig dagen lang van seks onthouden, een soort van verzet tegen de seksualisering van de samenleving’, waar iedereen het tegenwoordig over heeft. Het is blijkbaar alles of niets voor de EO-christenen. Óf seksualisering, óf geheelonthouding. De gulden middenweg, namelijk een gezonde viering van de eigen seksualiteit, is kennelijk geen optie.
Uitstekende schaamlippen
Interessant is ook het proefschrift waarop antropologe Janet van der Does de Willebois-Andrewes een paar jaar geleden promoveerde aan de Vrije Universiteit. Bodyworks: dress demeanour and worldview in the south of Senegal is het verslag van het onderzoek dat Van der Does deed naar lichaamscultuur in een animistisch, een islamitisch en een christelijk dorp, slechts enkele kilometers van elkaar verwijderd. Haar bevindingen zijn zeer interessant: de naakte animisten zien hun lichaam als een deel van hun omgeving. Kleren zouden het contact daarmee verbreken. De wijde, losse kleding van de bewoners van het moslimdorp is bedoeld om hun lichaam vrij te houden van stof en vuil, want het moet rein zijn om in contact met God te komen. De christenen tenslotte, zo schrijft Van der Does, hullen hun lichaam in nauwsluitende kleding, die het lichaam als het ware afsnoert van het hoofd, waar het allemaal om draait. Het christendom is immers een religie van het denken, terwijl in de islam de nadruk sterkt ligt op lichamelijke handelingen. Kijk maar eens naar de verschillende manieren waarop moslims en christenen bidden.
Terug naar Lijf leven in een lichaamscultuur, waarin behalve Buijs, tevens hoofdredacteur, twaalf andere christelijke wetenschappers schrijven over de christelijke visie op de huidige lichaamscultuur. Dat wil zeggen de heersende obsessie met het maakbare lichaam’ dat wordt gemarteld in het fitnesscentrum en op de operatietafel van de plastische chirurg om zoveel mogelijk te voldoen aan een ideaal: strak, slank, gespierd, regelmatig. Flaporen gecorrigeerd, uitstekende schaamlippen weggesneden. Documentairemaakster Sunny Bergman zwengelde vorig jaar de discussie erover aan met haar film Beperkt Houdbaar’.
Onthutsende dooddoeners
Het zijn verdraaid interessante essays, met soms zeer knappe analyses. Theoloog Marco Derks houdt bijvoorbeeld de film Fight Club tegen het licht, waarin de hoofdpersonen volgens hem naar extreme ervaringen hunkeren omdat ze in de moderne samenleving verstoken blijven van een essentieel onderdeel van het leven pijn. Sportfilosoof Ivo van Hilvoorde beschrijft de maakbaarheid van het lichaam’, een verschijnsel van alle tijden, maar door de vermaakindustrie, de media en de commercie totaal uit de hand gelopen. Theoloog Ruard Ganzevoort wijdt een essay aan het geschonden lichaam’ van Christus, dat het voor de mens mogelijk maakt zich met hem te vereenzelvigen. Bewegingswetenschapper Ruben van der Scheer beschrijft de heilzame werking van lichamelijke oefening voor mensen met psychische problemen.
So far so good, maar dan de conclusies die sommige schrijvers trekken…! Alles komt goed als we het lichaam van Christus herkennen in dat van de ander’, besluit Derks zijn filmbespreking. Psychiater Gerrit Glas zoekt het in de relatie tot God’. Het ware lichaam is het lichaam van Christus’, meent theoloog Wolter Huitinga. Het zijn onthutsende dooddoeners aan het eind van vaak rake analyses.
Eerder gepubliceerd in Ad Valvas, weekblad van de Amsterdamse Vrije Universiteit.
Algemeen, 19.01.2008 @ 12:19
24 Reacties
op 19 01 2008 at 12:52 schreef cynicus:
Als immer weer met belangstelling uw stukje gelezen heer Breedveld. Ik vind het ook merkwaardig dat de h.h. wetenschappers in hun conclusies altijd/meestal laten doorschemeren welk geloof of doctrine ze aanhangen. Zijn er eigenlijk wel "onafhankeljke" wetenschappers?
op 19 01 2008 at 16:35 schreef DvR:
Hoe de verschillende geloven het lichaam benaderen zal mij eigenlijk worst zijn. Wat me steekt is dat ze hun hárses niet gebruiken.
Nou goed, één verband tussen geloof en corpus verdient nader onderzoek. Kijk eens naar een willekeurig gereformeerd kerkkoor of naar de bezoekers van zo’n EO jongerendag. Het is een en al hazelip, waterhoofd, flapoor, aft, druipkin en jampotglas dat de kerkklok slaat. Zou die degeneratie nou oorzaak of juist gevolg zijn van hun bloeiende geloofsleven? Laat de VU daar eens een mannetje op zetten.
Jarenlang werden voor mij de benepenheid, hypocrisie en wat er verder zoal lelijk is aan het Christendom verzinnebeeld door de afgrijselijke diepbruine pukkel die de wang van premier Van Agt tot domicilie gekozen had. Het is naar mijn stellige overtuiging dat obscene ding geweest, dat verantwoordelijk was voor de enorme ontkerkelijking in die jaren. Het is opvallend hoezeer Van Agt’s opvattingen zich gewijzigd hebben sinds hij dat kreng liet verwijderen.
p.s.: Jesus’ fluitje stelt weinig voor, maar jij moet het deze week ook niet van je rode potlood hebben, Peter. "Paulus leeft celibaat", "een mozaïek die", "de verschillende manier", om over het taalkundig struikelparcours van de vijfde paragraaf in Klink’s verhaal maar helemaal te zwijgen!
op 19 01 2008 at 16:43 schreef Peter:
Dank voor de oplettendheid, Daan, en de sympathieke manier waarop je je kritiek uit. Ik ga meteen verbeteren.
Het moet trouwens zijn ‘Klinks verhaal’ en niet ‘Klink’s verhaal’.
op 19 01 2008 at 17:33 schreef watcher:
youji muku nee, robi roboter ja.
op 19 01 2008 at 20:18 schreef DvR:
Argh, interpunctie – mijn achilleshiel!
Weet je welke gelovigen er trouwens wél leuke opvattingen over het lichaam op nahielden? De sanyassins, volgelingen van Bhagwan. Jammer dat die er niet meer zijn, want daar had ik best een jaartje tussen willen zitten. Lekker loom minnekozen met twintig jaar jongere beauties om tot verlichting te geraken (ha!), urenlang geolied, bewierookt en gekneed worden om te rebalancen, en jezelf stevig in het zweet hoppen om tot levitatie te komen en op een zacht briesje uit het raam te waaien (of waren dat die transcendentelingen van de Maharashi uit Vlodrop)? De Hare Krishna zijn er nog wel, maar daar moet je de hele dag dansen en op een trommeltje slaan, en ze schijnen alleen peultjes in geklaarde boter te eten.
op 19 01 2008 at 20:42 schreef DvR:
Over fight clubs gesproken — Op de avond dat SBS6 de film "Gangs of New York" uitzendt, een bloederige orgie van straatgeweld, presenteer ik graag een videootje van een alternatief massagevecht dat in de straten van New York plaatsvond. Zouden we hier misschien ook een keer moeten doen. Kijk en huiver:
op 19 01 2008 at 20:58 schreef Hosseyn:
Dvr: Baghwan, Maharishi en Hare Krishna? Die drie verschillen als laten we zeggen:Nietzsche, Ratelband en Dionysos.
De een is een radicaal anti-godsdienstige en antidogmatische anarchist, de tweede een leraar die een efficiënte ontspanningstechniek doceert, de derde een blauw godje uit de Bronstijd.
op 19 01 2008 at 22:08 schreef DvR:
Bronsttijd beste Hosseyn, met twee T’s. Wat ze geloven boeit me niet, ik worship en trommel nijver mee. Neen, het zijn meer het decor, het dagprogramma en de mate waarin gewillige minnaressen voor het oprapen liggen die bepalen welke geslac^H^H^H^H loofsgemeenschap mij het beste zou liggen.
op 19 01 2008 at 22:27 schreef Hosseyn:
Rijk van buiten, rijk van binnen – geen geloof en heel veel seks. Ik ben er helemaal voor!
op 19 01 2008 at 22:39 schreef Hosseyn:
Interessante vrouw trouwens, die Galla Placidia.
op 20 01 2008 at 04:45 schreef Paardestaart:
het zijn meer het decor, het dagprogramma en de mate waarin gewillige minnaressen voor het oprapen liggen die bepalen welke geslac^H^H^H^H loofsgemeenschap mij het beste zou liggen
Islam natuurlijk..het paradijs voor mannen. Je moet er wel eerst voor dood, maar dat is een kleinigheid..En wat het aardse leven aangaat: als je je mond nu maar dicht houdt, dan mag àlles – geen Paulus die de kuisheid predikt, en de beheersing van je driften, maar Mohammed die ter rechtvaardiging van zijn opwellingen Gabriel om een boodschap stuurt, zoals Aisha ook al constateerde
op 20 01 2008 at 09:26 schreef Hosseyn:
Nee, Paardestaart: Baghwan. Geniet nu, leef nu, laat je niet door leiders, geestelijken en hotemetoten ringeloren met bovenaardse verwachtingen. Met dode geslachtdelen kun je niet neuken.
op 20 01 2008 at 12:59 schreef Bas:
2000 jaar geleden was er een klein plaats met de naam ,Pompei.
Het werd op een slechte dag totaal bedolven onder
het puin.
En vandaag de dag ,2000 jaar later weer opgegraven.
Het blijkt dat die voorouders van ons ,die tijd wippen in een heel ander licht bekeken als dat wij het doen .
Met veel plezier ,zonder voor oordelen ,of oordelen van 2000 jaar Christendom.
Waar wij ,tot op de dag van vandaag ,gelovig of niet nog altijd direct of indirect de gevolgen van ondervinden.
Bas
op 21 01 2008 at 08:45 schreef daniel:
Het ware lichaam is het lichaam van Christus, meent theoloog Wolter Huitinga
Die moet eens z’n hoofd stoten, dan komt ie er vanzelf achter wat het ware lichaam is.
op 25 01 2008 at 12:03 schreef Hosseyn:
De werkelijke gruwel in de uitspraken van die Jezus Christus is natuurlijk deze: "In gedachten zondigen is net zo erg als werkelijk zondigen." (zo iets ongeveer)Alleen daarom had hij al geaborteerd moeten worden.
op 25 01 2008 at 19:39 schreef DvR:
Een rare fascinatie is dat, met het lichaam van Jesus. De katholieken kunnen hem zelfs letterlijk opvreten. Hoeveel Jesussen zouden ze er inmiddels in de vorm van hosties en miswijn doorheen gejaagd hebben?
op 25 01 2008 at 22:54 schreef Lagonda:
Het zou me niks verbazen als dat er ongeveer 6 miljoen zouden blijken te zijn.
op 26 01 2008 at 23:04 schreef WB:
Jammer dat je zo lichtzinnig met Jezus omgaat. Hij is de Weg de Waarheid (ongelooflijk rijk als je hier ook maar een tipje van kunt waarnemen) en het Leven die je tot bij de ene ware God brengt.
op 27 01 2008 at 13:03 schreef Peter:
Je moet niet alles geloven wat je moeder je zegt, WB. Dat van Sinterklaas bleek allemaal ook één groot volwassenencomplot
op 27 01 2008 at 17:46 schreef Hosseyn:
Maar de Paashaas, die bestaat écht!
op 27 01 2008 at 20:09 schreef daniel:
Een rare fascinatie is dat, met het lichaam van Jesus
Ach, van een religie waarbij groepen mannen zich vrijwillig opsluiten in kloosters kan ik mij een rare fascinatie met een mannenlichaam wel voorstellen.
op 28 01 2008 at 12:54 schreef Peter:
Maar de Paashaas, die bestaat écht!
Dat heb ik ook heel lang gedacht, maar ik zag ‘m een keer van dichtbij en toen meende ik toch duidelijk een ritssluiting in zijn vacht te zien zitten.
Ach, van een religie waarbij groepen mannen zich vrijwillig opsluiten in kloosters kan ik mij een rare fascinatie met een mannenlichaam wel voorstellen.
Laat Cor Spaans je maar niet horen.
op 29 01 2008 at 09:53 schreef Hosseyn:
Die ritssluiting is een evolutionaire aanpassing met geweldige voordelen. De lul van de Paashaas is zo ontzaglijk dat hij er niet zomaar bij kan bungelen maar netjes moet worden weggeborgen, anders struikelt hij erover.
op 29 01 2008 at 10:10 schreef Peter:
Zo praat je niet over de Paashaas, Hos. Er zijn grenzen, weet je.
RSS