Sanctum aliquid et providum
Paul Lafargue
Illustratie: Youji Muku
Het is niet meer aan twijfel onderhevig, dat de mensheid, alvorens zij de tegenwoordige familievorm bereikte, het tijdperk van de tegenovergestelde vorm van de familie heeft doorleefd. De moeder laat haar kinderen haar naam, haar vermogen, haar rang na; de vader is een ondergeschikte persoonlijkheid.
De familie is de voortzetting van vrouw op vrouw, haar band is de navelstreng, dit stoffelijke kenmerk van de moederlijkheid. Dit orgaan, wat men in de vorstelijke families van Europa in tegenwoordigheid van getuigen afsnijdt, om elke bestrijding van de wettigheid van de nieuwgeborenen te voorkomen, geniet bij vele volksstammen een zodanige verering dat bijvoorbeeld de bewoners van de Boven-Nijl, van de Fiji-eilanden en zelfs de Creolen van de Antillen het zorgvuldig bewaren en na de dood van het individu plechtig begraven. Het is de band die iemand met de stam van de familie van de moeder verbond.
De uit deze familievorm ontstane zeden wekken de zedelijke afkeer van de beschaafde wereld op. De kuisheid van de monogamie geldt daar nog niet als deugd. Integendeel, de vrouw wordt des te meer geëerd, hoe groter het aantal van haar echtgenoten is, die, óf elkander op bepaalde dagen aflossen, óf ieder gedurende een gehele maand bij hun echtgenote blijven, zoals dit bijvoorbeeld op de Canarische eilanden gebruikelijk was. De mannen van één en dezelfde vrouw leven, zoals onder andere Herera van de Indianen van Venezuela vertelt, in volkomen eendracht, zonder ijverzucht te kennen; deze hartstocht ontwikkelt zich eerst laat onder het mensengeslacht.
De kinderen erven het vermogen van de moeder en van de broeders van de moeder, doch nooit dat van de vader. De oom bemint zijn neven tederder dan zijn eigen kinderen. ‘Bij de Germanen’, zegt Tacitus, ‘is het kind van een zuster van zijn oom even dierbaar als van zijn vader. Enigen houden zelfs deze familiebetrekking voor heiliger en inniger; en wanneer zij gijzelaars nemen, kiezen zij bij voorkeur de neven, daar de familie aan deze veel meer gehecht is’.
De Germanen, die de Romeinse historicus hier beschrijft, hadden reeds de vorm van de vaderfamilie aangenomen, daar de kinderen van de vaders erfden; maar zij bewaarden nog de gevoelens en sommige gebruiken van de moederfamilie. De Franse uitdrukking nos neveux‘ (onze neven) wordt gebezigd, om onze nakomelingen’ aan te duiden. Onkiese spotternijen verklaren haar uit de twijfel aan de huwelijkstrouw van de Franse vrouwen, maar zij is in elk geval een oude herinnering aan de moeder familie.
De vrouw blijft daar, waar het moederrecht heerst, in haar huis of in dat van haar stam, zij gaat nooit in dat van haar man. De volgende opmerking van een protestants geestelijke, die jarenlang onder de Seneca-Irokezen leefde, is karakteristiek: ‘Wat hun (de Seneca’s) families betreft, ten tijde, toen zij nog lange blokhuizen bewoonden (die meerdere honderden van mensen bevatten konden), vormde waarschijnlijk de bevolking van elk zo’n gebouw een stam; maar de vrouwen haalden hun mannen uit andere stammen. In de regel beheersten de vrouwen het huis; de voorraden waren gemeenschappelijk; wee echter de ongelukkige echtgenoot of minnaar, die te lui of te ongeschikt was, zijn deel aan de gemeenschappelijke voorraden bij te dragen. Hoeveel kinderen of vermogen hij ook in t huis hebben mocht, ieder ogenblik kon hij de boodschap krijgen, met pak en zak uit het huis te moeten gaan; en het was niet geraden, zich daartegen te verzetten. Het huis werd hem te heet gemaakt, en wanneer niet de een of andere tante of grootmoeder zich zijn lot aantrok, bleef hem niets anders over dan naar zijn stam terug te keren, of, wat vaak gebeurde, in een andere een ander huwelijk te sluiten. De vrouwen waren de grote macht in de stam en verder ook overal. Zij bedachten zich niet, wanneer de omstandigheden het nodig maakten, de hoofdman de horens af te slaan’, zoals de technische uitdrukking heette, en hem tot gemene krijger te verlagen. De verkiezing van de hoofdmannen lag ook in haar hand.’
De berichten van reizigers beschrijven de vrouw in het tijdperk van de barbaarsheid als door arbeid gebukt. De arbeidsverdeling, merkt Marx aan, begint met de scheiding van de geslachten. De wilde is krijger en jager, hij leeft, omringd door vijanden, op wier overvallen hij elk ogenblik bedacht moet zijn. Hij moet steeds tot de strijd gereed staan, zijn arbeid bestaat in de verdediging van de stam en de verzorging van vrouwen en kinderen met levensmiddelen. Bij de beschaafde volkeren is de soldaat van iedere arbeid bevrijd. De vrouw van de wilde verricht elke arbeid: bebouwing van het land, het transport van kinderen en huisraad, dat haar behoort.
‘Volkeren, waar de vrouwen veel meer arbeiden moeten’, zegt Engels, ‘dan haar volgens onze begrippen toekomt, hebben voor de vrouwen veel meer werkelijke achting dan onze Europeanen. De dame van de beschaving, door schijnhuldigingen omringd en van alle werkelijke arbeid vervreemd, neemt een oneindig lagere maatschappelijke positie in, dan de hard arbeidende vrouw van de barbaarsheid, die onder haar volk voor een werkelijke dame (lady, frowa, vrouw, meesteres) gold, en ook naar haar karakter een zodanige was’.
De vrouw, die soevereine meesteres in haar huis was, oefende ook invloed uit op de algemene aangelegenheden. Zij nam deel aan de stamvergaderingen, zonder er nader op te willen ingaan zij hier slechts herinnerd aan de functie van scheidsrechter, welke zij uitoefende.
In Tasmanië spoorden de vrouwen in het begin van de slag de krijgers tot de aanval aan, maar zodra zij driemaal de handen in de hoogte staken, eindigde de strijd, en de overwonnenen, die er na aan toe waren juist gedood te worden, werden gespaard. De vrouwen waren bij de holbewoners (troglodieten) onkwetsbaar; zodra zij zich tussen de strijdenden wierpen, hielden deze op hun pijlen af te schieten’.
De Germaanse vrouwen woonden de veldslagen bij, vuurden de strijders door haar geroep aan, dreven de vluchtelingen in het gedrang terug, en verbonden de gewonden. De Germanen versmaadden het niet haar om raad te vragen, en haar raadgevingen op te volgen. Zij vreesden meer de gevangenschap van hun vrouwen, dan hun eigen; deze barbaren geloofden dat er iets heiligs en een profetische gave in haar woonden, sanctum aliquid et providum.
Ik kan nog vele bladzijden vullen met de aanvoering van zulke feiten, die bewijzen dat alle volkeren van de aarde een familievorm doorgemaakt hebben die volkomen verschilt van die, welke wij thans kennen. Deze ons zonderling voorkomende feiten, welke al onze overgeërfde begrippen omverwerpen, waren vroeger slechts door enkele sceptische geesten aangehaald, die er zich van bedienden om in de heersende moraalbegrippen een bres te maken. De geschiedeniswijsgeren, die dikke banden vol pedante geleerdheid over de vooruitgang’ geschreven, en de moraalwijsgeren die de wetten van de eeuwige moraal dogmatisch ontwikkeld hebben, verloochenden ze volkomen en deden, als zagen zij ze niet, t geen natuurlijk nogal gemakkelijk is.
Thans echter worden zij door grondige en koene denkers gerangschikt, om daaruit de weg te leren kennen, die de mensheid in haar ontwikkeling heeft afgelegd.
Paul Lafargue was de schoonzoon van Karl Marx. Hij schreef orthodoxe marxistische werken over verschillende onderwerpen als vrouwenrechten, antropologie, reformisme en economie. Bovenstaande tekst is een fragment uit Le matriarcat – Etude sur les origines de la famille (1886). Vertaling afkomstig van het Paul Lafargue Internet Archief.
Algemeen, 18.01.2008 @ 07:36
23 Reacties
op 18 01 2008 at 10:16 schreef daniel:
Voorbehoedsmiddelen veranderen de zaak weer een beetje. Lang is er gedacht dat het aantal kinderen per gezin afneemt naar mate de mensen welvarender worden. Maar recente cijfers van de VN, zo hoorde ik, tonen aan dat zodra vrouwen de toegang hebben tot voorbehoedsmiddelen ze die ook gaan gebruiken. Of ze nou in het westen wonen of in de derde wereld.
Zodra seks voor een vrouw niet direct zwangerschap leid, veranderd er iets in de relatie tussen man en vrouw. Mannen hebben net iets meer behoefte aan seks dan vrouwen, en daar seks met een kussen (aldus Sting) nogal saai is geeft dat vrouwen een enorme macht.
op 18 01 2008 at 11:06 schreef Hosseyn:
Het is een leuke theorie, van Lafargue, die ook een jaar of twintig, dertig geleden weer helemaal terug was, maar het is gewoon niet waar.
op 18 01 2008 at 11:12 schreef daniel:
Maar je kunt toch niet ontkennen dat er periodes zijn geweest waar mannen en vrouwen min of meer elkaars gelijke waren. Bij de Kelten bijvoorbeeld.
We kunnen nu wel gaan klagen over het monotheisme, maar de mannenmaatschappij waarin de vrouw een ondergeschikte rol heeft is als ik het goed heb ’t product van het Romeinse Rijk.
op 18 01 2008 at 11:19 schreef Hosseyn:
Tuurlijk, dat is ook zo. Die mannenmaatschappij is in elk geval bij de indo-europese volkeren al van meet af aan het geval. Dat wil zeggen, het oorspronkelijke volk waar enkele duizenden jaren voor christus vrijwel alle europese volkeren, plus die van Iran en gedeeltelijk India uit voortkomen. Allemaal mannenmaatschappijen. De oude grieken waren ook érg macho. Met het monotheïsme heeft het weinig tot niets te maken.
op 18 01 2008 at 11:57 schreef Peter:
Lafargue legt de oorzaak duidelijk bij de rolverdeling: waar vrouwen dezelfde arbeid verrichten als mannen, staan ze maatschappelijk in hoog aanzien. Mensen als Heleen Mees hameren daar nog steeds op, terwijl conservatieven de vrouw weer terug aan het aanrecht willen. En ik moet zeggen, essays en opiniestukken waarin korte metten gemaakt wordt met allerlei feministische theorieën, komen meestal uit conservatieve hoek…
op 18 01 2008 at 12:19 schreef Dennis:
@Hosseyn:
Een kleine, maar belangrijke correctie, omdat dit misverstand vaker voorkomt: "indo-europees" is een linguistische term, géén ethnische. De indo-europese talen, waaronder o.a. de meeste Europese talen plus de Indo-Iraanse talen, zijn volgens de IE-theorie inderdaad terug te voeren op een proto-Indo-europese taal (of groep talen). Het zijn dus niet de volken zelf die van een oorspronkelijk Indo-europees oervolk afstammen, maar hun talen. Er zijn in de geschiedenis talloze voorbeelden te vinden van volken die de taal en/of cultuur van hun veroveraars overnamen, zonder dat ze van die nieuwkomers "afstamden". Denk aan het Keltisch sprekende Gallië, dat na de verovering door Caesar op den duur geromaniseerd werd.
op 18 01 2008 at 12:40 schreef Alvaro:
Emancipatie, ook zo’n door links bedacht woord. Waar slaat het op?. Je weet het spreekwoord?, Vrouwen gaan voor !!! Dan weet je voldoende en al dat gelul is nutteloos.
op 18 01 2008 at 15:32 schreef DvR:
Een wereld zonder mannen (behalve ik dan) zou waarlijk een betere wereld zijn.
op 18 01 2008 at 15:43 schreef Hosseyn:
Weet ik, Dennis. Ik bedoel het volk Proto-indoeuropeanen. (sowieso een rare naam) Maar bedankt voor de correctie. In de jaren tachtig was het populair om hen als een patriarchale bezetter te zien, terwijl de oorspronkelijke europese volkeren matriarchaal zouden zijn. Dit heeft meer met de jaren tachtig te maken dan met enig ander tijdvak.
Een paar jaar geleden hoorde ik de theorie dat de oorspronkelijke IE’ers een allegaartje uitgestoten tuig was uit allerlei verschillende culturen die zich aaneensloten en een soort lingua franca ontwikkelden dat uiteindelijk het PIE werd. Ze hielden zich vooral bezig met veediefstallen (dit is ook een geliefd thema in de verschillende mythologieën, van de griekse tot de indiase tot de Ierse Chuchullain) Dat vind ik ook wel een aantrekkelijke gedachte, dat we allemaal afstammen van dieven en outcasts.
op 18 01 2008 at 15:44 schreef Hosseyn:
Mijn idee, DVR, behalve dan dat ik die man zou zijn. Spermatozoa zat voor die drie miljard kinderwensjes.
op 18 01 2008 at 17:42 schreef Dennis:
In de jaren tachtig was het populair om hen als een patriarchale bezetter te zien, terwijl de oorspronkelijke europese volkeren matriarchaal zouden zijn. Dit heeft meer met de jaren tachtig te maken dan met enig ander tijdvak.
Dat denk ik ook. Uiteindelijk is en blijft er maar bar weinig met zekerheid over die oorspronkelijke IE’ers te zeggen: te lang geleden, geen schriftelijke bronnen. En dus alle ruimte voor modieuze theorieën. Die dieven/outcast-theorie vind ik ook de leukste.
op 18 01 2008 at 18:54 schreef EH:
Op dit stuk van Lafargue valt eigenlijk niet zoveel aan te merken. Ok, hij baseert zijn hele wereldbeeld op en paar losse flarden geschiedsschrijving, maar het zou in ieder geval nog waar kunnen zijn.
op 18 01 2008 at 19:18 schreef Naakte molrat:
Hosseyn, kun je aantonen waarom het verhaal van Lafarque niet waar is of wil je er gewoon niet aan?
Ooit werkte ik een tijdje als stagiaire in een afgelegen dorpje ergens in het oerwoud in Colombia.
Er leefden in dat gebied zwarten, afstammend van slaven. De dorpjes waren alleen per boot te bereiken en dan alleen als de rivier niet te hoog of te laag stond.
De vrouwen waren ongelooflijk sterk en zelfstandig en konden zonder mannen in hun levensonderhoud voorzien. Ze gingen op hun gemakkie bomen omhakken en versjouwen, vis vangen, boomkanos voortbewegen met een lange stok, op het land werken etc..
Mannen waren vaak afwezig, bij een andere vrouw in een ander dorp, in de stad aan het werk, dronken, domino aan het spelen of gewoon weg.
De vrouwen waren er van overtuigd dat de meeste mannen watjes (maricones) waren.
Als bewijs voerden ze onder andere aan dat hun mannen de sigaret verkeerd om roken, namelijk met het brandende stuk naar buiten. Vrouwen rookten daar allemaal (misschien nog wel) met het brandende stuk in de mond, wijdbeens zittend op een stoel met de rokken wapperend tegen de hitte. Regelmatig spogen ze tussen hun(vaak schaarse tanden) wat hete as van zich af, rochelden even en gingen dan verder met kletsen, koken, voeden etc
Ik kwam daar als (toen nog) linkse feministe met het idee zielige vrouwen te gaan helpen. Pas daar zag ik hoe afhankelijk en slaafs de Nederlandse vrouw is, en ik vergeleken met hen ook.
op 18 01 2008 at 20:13 schreef Hosseyn:
Molrat: voor de europese volken is het in elk geval niet zo, dat kunnen we tot duizenden jaren terug zien. Wat die indianen betreft, voor mij is dat helemaal geen matriarchaat, de vrouwen doen het werk, de mannen doen wat ze willen.
Ik ken zelf geen enkel voorbeeld van een matriarchaat. Die paar dingetjes die Lafargue noemt zijn niet overtuigend. Als er al vrouwen de baas waren, dat waren het koninginnen of hoge gezagsdraagsters. En dan nog plakten ze vaak een baard voor, om iets van autoriteit te hebben. Ik vind ook zaken als afstamming via de vrouwelijke lijn niet erg overtuigend: uit de oude joodse boeken of uit de arabische cultuur blijkt in niets dat ooit de vrouwen de baas waren.
op 18 01 2008 at 23:58 schreef Naakte molrat:
Het zijn geen indianen maar zwarten; negers.
En de mannen doen niet wat ze willen, ze doen vooral niets omdat ze zo machteloos zijn, gefrustreerd en arm. Ze willen niet in de rimboe wonen zonder electriciteit. Ze willen TV kijken, autorijden, uitgaan, nike’s en een wit overhemd. Ze doen niets of mogen een hele dag in de hitte op het land werken voor een warme hap en net genoeg geld voor een pakje sigaretten en een lauw biertje.
Veel van deze mannen zullen nooit macht hebben, niet eens over hun eigen nageslacht.
Ik vind dat je op lokaal niveau best kunt stellen dat er sprake is van een matriarchaat als vrouwen dat zelf zo voelen.
op 19 01 2008 at 02:27 schreef EH:
En het mooie is natuurlijk dat het allemaal niks uitmaakt. Of het nou de reactionair is die vind dat alle vrouwen achter het aanrecht moeten omdat ze dat volgens hem altijd al deden, of feministen die er andere bizarre ideeen op nahouden over wat vrouwen allemaal wel en niet moeten doen: het is allemaal een groot is-ought circus.
op 19 01 2008 at 09:53 schreef Hosseyn:
Dat zou je kunnen stellen, Molrat. Maar dit onderbouwt nog niet wat Lafargue zegt, dat het ooit allemaal omgekeerd was. Dit soort culturen zijn vooral ernstig verstoord. Ze zijn niet meer zoals ze ooit waren maar horen ook niet bij de moderniteit; tusen wal en schip proberen ze het hoofd boven water te houden.
op 19 01 2008 at 11:58 schreef philippine:
Intrigerend artikel.In 1861 is "das Mutterrecht" verschenen, van Johan Bachofen. Veel invloed, hetzelfde uitgangspunt als Lafargue. Al lezend kom ik o.a. uit bij de Monte Verita, Ascona, Gusto Graeser, Vrije liefde, Otto Gross en de sexuele Revolutie,Francisca zu Reventlow, Schwabing-Muenchen, cafe Stefanie en Hitler, die daar telefoneert, Magnus Hirschfeld grondlegger van de eugenetica, Ludwig Klages philosoof, psycholoog, grondlegger van de grafologie en beroepsantisemiet, Carl Jung,’die Kosmiker", Het idee om mannebordelen op te richten waar vrouwen kunnen kiezen, Afschaffing van het huwelijk, "Hetaerenkult", enz.enz.enz. Die Bachofen werd zeer gewaardeerd door Friedrich Engels. Met andere woorden, je blijft aan het lezen en je verbazen en verbijsteren. Paul Lafargue: "Recht auf Faulheit" 1883. Hiermee wil ik vooral aangeven waar dit artikel toe leiden kan. Zelf DADA heeft hier een plek in.
op 19 01 2008 at 20:39 schreef Naakte molrat:
Hosseyn, mooi gezegd die laatste zin.
En nee, ik kan niet bewijzen dat het waar is wat Lafarque schrijft. Ik ben er wel van overtuigd dat vrouwen er zowel fysiek als mentaal toe in staat zijn om ‘de baas’ te zijn.
Er zijn voldoende wetenschappers die met terugwerkende kracht allerlei culturele, mythische of religieuze betekenissen geven aan beeldjes van vrouwen, zoals de Venus van Willendorf.
op 19 01 2008 at 22:46 schreef Hosseyn:
Dat is natuurlijk zo, Naakte Molrat. Maar ook kijk uit, culturen die vrouwen op een voetstuk zetten zoals de arabische of de hoog en laat-middeleeuwse bij ons, geven haar niet werkelijk macht. Vaak zijn zulke theorieën wishful thinking. Dat neemt niet weg dat ik het best mogelijk acht, een cultuur waarin vrouwen ‘de baas’ zijn. Ik denk dat in veel culturen waar arbeid op een logische wijze verdeeld is mannen en vrouwen behoorlijk gelijk zijn of waren. Zoals inderdaad, de keltische en germaanse cultuur.
De verdeling heeft meer te maken met biologische obstakels dan met moedwillig machtsmisbruik. Hoe de krankzinnige scheefgroei in sommige culturen heeft kunnen gebeuren is mij een raadsel. De woestijnculturen van Noordafrika en het Midden Oosten, het oude China, het cristelijke zuideuropa. Misschien zit er inderdaad iets vreemds in de monotheïstische waanzin. Maar goed, die is begonnen bij de Joden (als je de Akhnaton-theorie buiten beschouwing laat) en daar valt de onderdrukking van de vrouw dan weer mee.
op 20 01 2008 at 20:12 schreef Naakte molrat:
We komen er niet uit.
Bijna elk levend wezen wil zich voortplanten.
Mannen hebben daarvoor een vrouw nodig.
Het vermogen kinderen te baren geeft vrouwen macht(en sex, lekker koken etc…).
Een groter en sterker lichaam, het vermogen te jagen, te vechten en te beschermen geeft een man macht. (ik vat het even lomp samen)
Er is op deze manier een evenwicht in de macht van mannen en vrouwen. In een relatie is gelijkwaardigheid mogelijk en in een samenleving ook. Misschien had Lafarque meer de gelijkwaardigheid moeten benadrukken, het complementaire. Ook de onwaarschijnlijke passages zoals dat vrouwen het slagveld oplopen en dat dan het vechten stopt, had hij beter weg kunnen laten, dan was het verhaal geloofwaardiger geweest.
Stel dat het waar is dat ooit vrouwen de baas waren of in elk geval meer dan nu gerespecteerd werden, waar is het dan fout gegaan?
Is het door de overgang van jagen en verzamelen naar landbouw dus door toegenomen prive-bezit?
Is het een gevolg van bevolkingsgroei?
Ik denk niet dat geloof een oorzaak is van vrouwenonderdrukking. Religie wordt hooguit misbruikt om recht te praten wat krom is, om machtsverhoudingen te consolideren.
Zolang mannen geen baarmoeder hebben zullen ze proberen macht te hebben over vrouwen, dat is begrijpelijk. Dat vrouwen zich collectief laten onderdrukken; christenen, moslims en in mindere maten ook joden, dat begrijp ik niet.
Ik heb het idee dat de meeste vrouwen taken als oorlog voeren, in de regering zitten, grote bedrijven leiden etc.. graag aan mannen overlaten zolang ze genoeg invloed hebben.
Machtsmisbruik is naar mijn mening wel moedwillig, soms misschien begrijpelijk of verklaarbaar maar een mens heeft een eigen wil (het woord wil zit zelfs in het woord moedwillig).
op 21 01 2008 at 16:40 schreef Hosseyn:
Testosteron? Dat was er altijd al.
op 21 01 2008 at 19:12 schreef Naakte molrat:
Tja, chemie speelt waarschijnlijk een grotere rol dan eigen wil.
RSS