Sociaal-constructivisme
Willem de Zwijger
Plaatje van Jean-Léon Gérôme
In 1979 publiceerde de amusante Franse filosoof Bruno Latour met de Brit Steve Woolgar een invloedrijk boekje, getiteld Laboratory Life: the Social Construction of Scientific Facts. Latour had een etnografische studie gedaan in een belangrijk laboratorium, en was daarbij nagegaan hoe een nieuw ‘feit’ tot stand kwam door allerlei gezamenlijk gepuzzel en discussie. Heel anders dan het Eureka! zoals veel mensen zich dat voorstellen.
Latour had iets van een clown, en hield lang vast aan een quasi-onnozole insteek die suggereerde dat dat nieuwe ‘feit’ er ook heel anders uit had kunnen zien. Co-auteur Woolgar – die zelf niet in dat laboratorium was geweest – nam één en ander wat letterlijker, en hing in feite een epistemologisch relativisme aan: alle kennis is mensenwerk, en dus betrekkelijk. De zwaartekracht is ook maar een idee.
Dat leidde geruime tijd tot een eindeloze stroom publicaties, in bijvoorbeeld vakblad Social Studies of Science, die alle ‘The Social Construction of …‘ tot titel hadden. Het grote voordeel van deze aanpak was namelijk dat wetenschapssociologen stukjes konden schrijven over natuurwetenschappelijke ontwikkelingen zonder te begrijpen waar het over ging: het waren immers toch maar sociale constructies.
Ik herinner me de bijzonder geestige Britse Amerikaan Andy Pickering die zeker wist dat quarks ook sociaal-geconstrueerd waren, en daarmee vooral andere Amerikanen tot grote woede wist te brengen. Na weer zo’n voordracht begaven we ons dan met groot plezier naar de bar. Ook was daar de sociale constructie van de fiets, een ontdekking van de Nederlander Wiebe Bijker (nomen est omen), die daarvoor beloond werd met een hoogleraarschap aan de Universiteit van Maastricht.
Het sociaal-constructivisme in de wetenschapstheorie leidde uiteindelijk tot niks, omdat het vanaf het begin een ‘truism‘ was. Kennis is mensenwerk, natuurlijk, maar dat maakt kennis niet minder hard of objectief als het werk eenmaal gedaan is. Het sociaal-constructivisme kon ons ook niet vertellen onder welke omstandigheden welke kennis of technologie meer of minder kans van slagen had – het was gewoon geen wetenschappelijke benadering, maar een intellectueel spelletje, even een heel andere manier om tegen de wetenschap aan te kijken.
Latour, Woolgar, Pickering en hun volgelingen waren zich daar goed van bewust. Woolgar stapte echt niet ’s ochtends in zijn auto in de verwachting dat zijn sociaal-geconstrueerde benzinemotor wel eens iets heel anders zou kunnen gaan doen dan gisteren.
Nu blijkt er onder onderwijskundigen en aanpalende adviesbureau’s een sterk gevulgariseerde vorm van sociaal-constructivisme in omloop te zijn. Een goed voorbeeld is dit. Enkele basisideeën zijn dat kennisverwerving plaatsvinden in interactie tussen leraar en leerling, en tussen leerlingen onderling, en dat (dus!) ervaringsleren de beste manier is. Het lijkt misschien zo …
‘… dat uitleg, boeken en ervaring aan elkaar gelijk kunnen worden gesteld. Dat is niet terecht. Volgens de sociaalconstructivistische visie is ervaring verreweg de belangrijkste en meest bepalende bron van informatie voor het leren.‘
Benaderingen met heel veel literatuurreferenties, zoals hier, kunnen net zo goed leiden tot een aanbeveling voor traditionele kennisoverdracht. Die is net zo goed sociaal van aard: docent-leerling, waarbij de leerlingen elkaar vragen wat de docent nou precies gezegd heeft. De tendens is ook echter ook hier dat ervaringsleren beter is dan wat in deze kringen als het Ultieme Kwaad wordt beschouwd: het objectivisme, oftewel kennis als feit.
En daarmee zijn we terug bij Latour. Hij twijfelde er, uiteindelijk, niet aan dat zijn wetenschappers in het Salk-laboratorium al doormodderend en discussiërend een echt wetenschappelijk feit hadden geconstrueerd. Een feit dat waar nodig op scholen – zonder dat het nodig is het gedoe te bespreken waarlangs het tot stand is gekomen – als enkel, kaal, naakt feit kan worden gepresenteerd en als kennis kan worden overgedragen. De inhoud van een afgeknotte pyramide is wat hij is, en een knappe kop die de leerlingen het atoommodel van Rutherford via ervaringsleren weet bij te brengen.
De onderwijskundige aanhangers van het sociaal-constructivisme halen het volgende door elkaar: het construeren van wetenschappelijke feiten, van kennis, door wetenschappers en technologen, en het overbrengen – op leerlingen, kinderen – van die inmiddels al lang gestolde, harde en objectieve kennis.
Het vulgaire, onderwijskundige sociaal-constructivisme heeft op de Havo en het VWO tijdelijk geleid tot het waanzinnige Studiehuis, met ‘leraren als facilitators‘. Maar het heeft met name in het MBO tot de volledige vernietiging van kennisoverdracht geleid. Tot voor kort was een MTS’er iemand met een flinke hoeveelheid kennis en vaardigheden, een echte vakman en dan ook nog met heel wat kennis in zijn hoofd. Dat is niet meer het geval. Het MBO heeft de boeken afgeschaft. Kennis is immers maar sociaal-geconstrueerd, ervaring is alles. Niet het resultaat telt, maar het proces er naar toe.
Kijk dus uit bij degene die je nieuwe centrale verwarming komt installeren: voor je het weet heb je koolmonoxidevergiftiging. Want is ook koolmonoxide niet gewoon een sociale constructie?
Willem de Zwijger is ‘de stem van politiek incorrect links’. Hij rijdt een poenige SUV.
Algemeen, 21.11.2007 @ 10:20
24 Reacties
op 21 11 2007 at 10:36 schreef Houriloper:
Mooi stuk. En het VMBO is het afvalputje geworden. Doorstromen naar hogere schooltypen, schijnt ook niet meer mogelijk te zijn!
Die filosofen toch… ook Sokal was leuk met zijn "Transgressing the Boundaries: Towards a Transformative Hermeneutics of Quantum Gravity"
Probleem is vaak dat ze metaforen en feiten door elkaar halen.
op 21 11 2007 at 12:52 schreef Alvaro:
De BOBO’S in La Haya zeggen dat we een kennis-economie zijn en dat moeten verstevigen in de toekomst door meer geld voor het onderwijs ter beschikking te stellen, o.a. Pechthold die driekwarthak van nikspartij d66 vindt dat ook. Daarbij zal de kennis met het verhogen van de leraarsalarissen niet aan bijdragen. Als je ziet wat niet naar school gaat of vroegtijdig verlaat, elk jaar 75.000 mas o menos dan zijn de gevolgen dien overeenkomstig.
De kennis economie waar Nederland zo goed in was is geheel verdwenen. Dus geld helpt niets alleen goed onderwijs en streng handhaven van de leerplichtwet, zoniet? financiele sancties toepassen op de uitkeringen van de ouders en wie niet wil niet mee laten vreten van ons belastinggeld.
op 21 11 2007 at 13:09 schreef arend:
Leuk linkje;
http://www.skepsis.nl/sokal.html
op 21 11 2007 at 14:22 schreef Lagonda:
En daar hoort deze natuurlijk ook bij… de Postmodernism Generator:
http://www.elsewhere.org/pomo/
op 21 11 2007 at 18:57 schreef Nico:
ghehe, 500,- euries armer Peter ;-)
Moet je dat arme mens ook nie achterna gaan zitten met een keukenmes ;-)
op 21 11 2007 at 20:26 schreef Lagonda:
Voor straf om je leedvermaak haal ik geenstijl even voor je uit de lucht, Nico.
op 21 11 2007 at 20:50 schreef Peter Breedveld:
Je bent een wezel, Nico.
op 21 11 2007 at 21:43 schreef visarendje:
"Voor straf om je leedvermaak haal ik geenstijl even voor je uit de lucht, Nico."
Mag ik weten wat er is gebeurd?
op 22 11 2007 at 07:05 schreef Ansje:
@ Visarendje;
http://www.webwereld.nl/articles/48758/frontaal-naakt-moet-500-euro-schade-vergoeden.html
Tsja….:))))
op 22 11 2007 at 08:16 schreef filantroop:
Nog uit de tijd dat voor de mindere goden onder de leerlingen de ambachtschool en de spinazieacademie restte (wat het onnodig maakte werkers uit andere delen van de wereld het mindere werk hier te laten doen), valt me op dat de socialisten hun eigen proletariaat hebben verdonkeremaand met betuttelende schoolsystemen die van nuttige werkers de bureauridders maakte die nodig waren om de toenemende bureaucratie te bemannen en bevrouwen.
Roept herinnering op aan het liedje van Annie MG Schmidt, waarin ze de laatste timmerman in haar kelder opsluit. Met de komst van de Polen kan dat nog even uitgesteld worden.
op 22 11 2007 at 10:47 schreef babs:
Heb zin om een website op te zetten met bepaalde namen van bepaalde medewerkers van een bepaald callcenter. Maar dan wel in een vrij land natuurlijk.
Dat de naam weggehaald moet worden, ach niet zo heel vreemd, maar een boete betekent dat het door de rechter als slecht gedrag gezien wordt een naam van iemand in het openbaar te noemen. Dat is belachelijk. Dit zal een aanzet zijn voor bedrijven hun medewerkers nog agressiever iedereen te laten bellen en te laten oplichten: anonimiteit gegarandeerd.
op 22 11 2007 at 11:18 schreef Peter Breedveld:
Over de Vodafone-affaire stel ik dit weekeinde mijn gedachten op schrift – mijn leven is wat vol op dit moment en vandaar dat ik het er nog niet over heb gehad.
Intussen kun je hier zelf het vonnis van de rechter lezen om je een eigen mening te vormen. Van mijn collega’s die her en der stukjes over de zaak tikken, pleegt alleen Maarten Reijnders van Webwereld hoor en wederhoor, de rest is onbetrouwbaar en bevooroordeeld.
op 22 11 2007 at 11:46 schreef Paysley:
Wat betekent jouw Tsja….:)))) Ansje? Dat je het had voorspeld? Dat je gelijk had? Dat je in je vuistje knijpt? Dat je het net goed vindt? Dat je het grappig vindt?
Rot toch op met je zelfgenoegzame smiley. Wat dit betekent is dat als iemand je fuckt, je toch vooral zijn of haar naam niet mag noemen. Stel je toch eens voor. Ik las dat ze ergens beweerde dat ze bedreigd wordt. Oh ja? Het nieuwe, magische toverwoord vandaag de dag: bedreiging!
Is er enig tastbaar bewijs dat ze lastig werd gevallen of bedreigd? Of dat ze er uberhaupt last van had. Laten we wel wezen: het enige wat we van die aspirant-actrice weten, want dat stond ook in de artikelen, is haar naam, verder niks. En opeens zouden horden mensen haar bedreigen.
Als ze actrice wil worden zal ze gewend moeten raken aan negatieve besprekingen van haar werk. Peter heeft haar een dienst bewezen en vast ontgroend en kennis laten nemen van wat er gebeurt als je slecht presteert.
Ik hoop dat dit Vodafone heel veel geld gaat kosten. Ik zeg mijn abonnement op bij dit schurkenbedrijf. Dat scheelt ze met gemak 2500 euro per jaar. Kunnen ze misschien inhouden op hun werkneemster van het jaar.
op 22 11 2007 at 12:18 schreef filantroop:
Het plezier dat Vodafone met de uitspraak versus heer Breedveld toont, komt op mij nogal merkwaardig over. Een bedrijf dat kapitalen spendeert aan het werven van klanten, bereikt precies het tegendeel door de rechter om een uitspraak te vragen over een gebeurtenis waaraan een onwaarheid sprekende employé van dat bedrijf ten grondslag ligt, en waardoor dit feit voor een nog groter publiek aanschouwelijk gemaakt wordt.
De juichstemming bij Vodafone moet dan ook die van de bekende agrariër met een vergevorderde staat van cariës zijn.
Wie zich aan dat bedrijf verbindt weet nu in ieder geval welk risico er is. Misschien was dat de 500 euro waard.
Een fonds in het leven roepen om megalomane bedrijven aan de kaak te stellen?
op 22 11 2007 at 12:26 schreef Lagonda:
Dat moet een flink fonds zijn. Beter is het om de stofkam eens door het juridische bestel te trekken:
op 22 11 2007 at 12:29 schreef filantroop:
Betekent dat ….:)))) dan iets? Ik had de indruk dat Ansjes borsten aan de gevangenschap van haar bustehouder ontsnapt waren en pardoes op het toetsenbord van haar pc neerdaalden teneinde daar per ongeluk ….:)))) te notuleren.
op 22 11 2007 at 12:31 schreef Peter Breedveld:
Ik zie dat de behoefte groot is om het nu over de zaak te hebben. Ik wilde eerst vragen om nog een paar dagen te wachten, maar ik zal hierboven de gelegenheid scheppen om uw ei kwijt te raken en stoom af te blazen. Dan kan op dezer plek het door Willem gefileerde sociaal-constructivisme weer worden besproken.
op 22 11 2007 at 12:44 schreef John:
Toevallig hadden we het net nog over het kant nog wal rakende VMBO. Mavo en LBO was op zich geen slechte splitsing. Mavo voor licht administratief werk(of eventuele doorstroom) en het LBO om vanaf dag 1 via een coach met vaklui op pad te gaan om een echt vak te leren.
Uiteindelijk kom je dan toch weer uit bij de algehele verloedering van het onderwijs. Om de een of andere reden kan het blijkbaar gewoon niet, dat kleine beetje extra inspanning om het beste uit mensen te halen.
De goeie leraren worden opgeslokt door het bedrijfsleven, te grote klassen, te veel reorganisatie, verkeerde accenten, te weinig geld, drugs, allochtonen…
Maar het is gewoon de meest reine vorm van wanbestuur.
op 22 11 2007 at 15:01 schreef babs:
Nou heb ik de afgelopen uren flink wat zaken van Rens nagelezen, waaronder zelfs eentje tussen Chipshol en de staat, en ik moet zeggen: daar zit weinig verkeerds tussen. Ze maakt ergens gehakt van de algemene voorwaarden van T-Mobile/Ben en ergens anders voorkomt ze een uitlevering naar de VS. En natuurlijk was ik het niet overal mee eens, maar door de bank genomen: geen verkeerde. Tot eergisteren dan.
op 22 11 2007 at 17:19 schreef Ansje:
Denk aan je bloeddruk Paysley.
En wat mijn tsja :)))) betekent?
tsja…
op 22 11 2007 at 19:14 schreef naakte molrat:
Sorry, ik wilde nog even terug naar de tekst van Willem de Zwijger. Wat een mooi stuk tekst, werkelijk indrukwekkend. Ik vermoed echter dat bij een gemiddelde 6VWO-klas van deze tekst, opgedragen aan 70 meter onderuitgezakte puberlijven of uitgedeeld als kopietjes, weinig zal blijven hangen. Juist daarom wordt er gewerkt aan adequate methoden voor kennisoverdracht.
Ooit heb ik mogen genieten van 6 jaar ouderwets Gymnasium. Ik heb nu 3 kinderen op de middelbare school en 3 op de basisschool. Mijn tenen zijn permanent kromgegroeid van ergernis over de kwaliteit van het onderwijs, de onderwijzers, de onderwijskundigen, managers en beleidsmakers.
In tegenstelling tot veel critici verlang ik niet terug naar het onderwijs van 25 jaar geleden.
Massa’s zinnige en onzinnige feiten heb ik als een spons zonder enige eigen creativiteit of eigen doel moeten opnemen. Ondanks alles had ik liever nu het VWO gedaan en nu een vervolgopleiding genoten.
Het probleem is dat veel mensen het zgn nieuwe leren als doel op zich zijn gaan zien. De tegenstanders zien het nieuwe leren of ervaringsleren als iets dat per definitie verkeerd is.
Niemand zeurt als ze een fles wijn niet open kan maken met een blikopener. Een blikopener is een nuttig voorwerp om blikken open te maken, een kurketrekker is handig voor flessen met kurk.
Ervaringsleren, het nieuwe leren is geschikt om mensen allerlei soorten kennis of kunde bij te brengen. Onlangs heb ik een slipcursus gedaan. De theorie is bij mij niet erg blijven hangen maar de truc om een auto uit de slip te krijgen heb ik redelijk te pakken, gewoon door het zelf een aantal keer te ervaren.
Het atoommodel van Rutherford is typisch zo’n voorbeeld dat zich wellicht beter leent voor traditionele kennisoverdracht. Ik heb het ook ooit geleerd. In mijn verdere leven heb ik van die kennis nooit enig nut of gemak gehad maar dat is weer een andere discussie.
Een goede school, leerkracht, opleiding of leermeester kiest voor de meest geschikte manier om kennis of vaardigheden over te dragen op leerlingen.
Een goede docent geeft ook ruimte voor discussie en dan vooral ook over de vraag in hoeverre het atoommodel van Rutherford een sociale constructie is. Dat is het namelijk, ongeacht of het wel of niet ‘waar’ is.
op 23 11 2007 at 12:11 schreef Houriloper:
Naakte molrat, vreemd hoor, ik heb niets nutteloos geleerd op school. Ik heb nog altijd belangstelling voor alle vakken en gebruik alles in mijn werk en leven. Misschien ligt dit ook een beetje aan de persoon. Er zijn ook intelligente, enthousiaste bevlogen pubers.
Het enige wat ik destijds als volkomen onzin beschouwde zie ik nu als een noodzakelijk kwaad, namelijk sport. O ja, vroege godsdienstlessen waren weliswaar op zichzelf overbodig, maar hebben mij voorgoed genezen van enige godsdienstige gevoelens. Heel bruikbaar dus.
op 23 11 2007 at 14:11 schreef Naakte molrat:
Ik was zo’n intelligente en enthousiaste bevlogen puber, het lastige meisje met brilletje op de eerste rij. Ik deed niet altijd mijn huiswerk maar stelde wel vaak vragen waar docenten geen antwoord op wisten.
Ik vond het niet nodig om de namen van de rivieren van de Sovjet-Unie uit mijn hoofd te leren maar wilde wel begrijpen wat het communisme inhield.
Ik weigerde te leren rekenen met een rekenlineaal maar vond Plato vertalen wel weer leuk en nuttig.
Dat er tegenwoordig minder boeken gelezen worden voor de lijst, vind ik jammer.
Dat zelfs docenten niet meer in staat zijn om foutloos schrijven, daar word ik woest van.
Buitenlandse reisjes om de talen te oefenen; websites maken; powerpoint-presentaties; werkstukken; drama, ik vind het allemaal prima, maar niet als ze de d’s en t’s verkeerd blijven zetten.
op 23 11 2007 at 15:09 schreef houriloper:
Dat ben ik uiteraard helemaal met je eens. Overigens vond mijn school het communisme begrijpen belangrijker dan de rivieren. Tegenwoordig is het allemaal de groep, de groep, de groep. Ieder individualisme wordt als verdacht en problematisch aangemerkt, het begint al op de kleuterschool.
RSS